Pirot - Geografske odlike

[kojica]

Geografski Položaj


Pirotska opština ima površinu 1235 km², u njoj se nalazi preko sedamdeset naselja,
među kojima je i grad Pirot. Prema popisu iz 2002 godine u opštini Pirot je živelo 63791
stanovnika. U samom gradu živi oko 40 000 stanovnika. Oko 27 000 stanovnika živi u
selima opštine Pirot.

Geografske karakteristike

Nadmorska visina sedište opštine (mnm) 368m
Opseg nadmorskih visina u opštini (min- мax) 368m -1080m
Geografska dužina 22o 36', istočno od Grinviča
Geografska širina 43o 09', severno od Ekvatora

Prosečna maksimalna temperatura (oC) 18,42o C
Prosečna minimalna temperatura (oC) 5,95o C
Godišnje padavine (mm) 504,27
Površina opštine (km2) 1.232

[kojica]

Kotlina u kojoj je nastao Pirot je tektonskog porekla, verovatno još pre oligocene starosti .
Preživevši jezersku fazu, koja je ostavila tragove u višim regijama na visinama iznad 570 i
600 m, u obliku abrazivnih tragova . Kotlinu su u toku jezerskog trajanja ispunile debele
naslage jezerskih sedimenata.

Po završetku jezerske faze, negde krajem pliocena kotlina je ušla u fluvijalnu, koja i sad traje.
Preko osušenog jezerskog dna poteklo je pleistocena Nišava. Iznad i ispod neogenog pokrivača
nalazi se vrlo živa geološka i tektonska struktura pirotske kotline.

Dominiraju krečnjaci različite starosti i sastava. Pored toga u dobroj meri su zastupljeni tercijarni
lapori i peščari. Na rasednim linijama severozapadno od Pirota - na Momčilovcu, zapadno od
žukovskog mosta i na Provaliji javljaju se u izdašnoj meri stene eruptivnog porekla.

Pojava andezitskih stena, tektonski predisponirana vrela i terme (Banjica i Dag banjica) i geološko
morfološka šarolikost prostora govori o vrlo živoj i interesantnoj tektonskoj i egzogenoj aktivnosti.
Međutim, ovaj prostor nije dovoljno geološki i morfološki proučen.

Reljef pirotskog kraja sastoji se od planina, brda, brežuljaka, kotlina i polja. Najbrojniji su brežuljci.

[kojica]

Na severu i severoistoku od Pirota pruža se Stara planina, najveća u Srbiji, sa vrhom Midžorom
služi kao državna granica između Srbije i Bugarske. Spada u red najlepših srpskih planina.
Rastojanje od Pirota do podnožja Midžora iznosi oko 30 km. Sa vrha Midžora, kada je vreme
vedro vidi se na stotine kilometara naokolo, a Dunav se nazire kao blistava traka. Stara planina
je bogata raznom vrstom divljači. Poslednjih godina razvija se planinski turizam i podignuti su
mnogi objekti na Planinarskom domu i Vrelu za sport i rekreaciju.

Južni obod pirotske kotline čine ogranci Vlaške planine u čijem južnom delu je reka Jerma usekla
veoma živopisnu kompozitnu dolinu. Ovom dolinom, striktno prateći korito reke izgrađen je
asfaltni put koji na 12 km od ivice kotline putnika vodi do manastira Sveti Jovan Bogoslov -
Poganovski manastir. Još toliko dalje prema jugu put nastavlja do Zvonačke banje.

Zapadni deo pirotske kotline čine ogranci Suve planine, koja počinje kod Pirota Belavom, preko
čijih prevoja na jugozapadu prolazi asfaltni put koji preko Babušnice, Vlasotinca i Leskovca odvodi
do južnog Pomoravlja. Preko prevoja, na severozapadu, prolazio je stari Carigradski drum preko
Bele Palanke do Niša.

Na severu se pirotska kotlina sužava i čini usku dolinu Nišave između ogranaka Suve i Svrljiških
planina, koju magistralni put, međunarodna saobraćajnica dovodi putnike do Niša. Sićevčka klisura
je posle Đerdapske najveća probojnica u Srbiji, dugačka 17 km. Omanjom ostrovičkom kotlinom
podeljena je na gornji kanjonski i donji klisurasti deo.

[kojica]

Plan grada

[kojica]

Karta opštine Pirot

[kojica]

Reke

Nišava



Nišava je reka koja protiče kroz Bugarsku i Srbiju. Sa dužinom od 218 km najduža je
pritoka Južne Morave.

[kojica]

BUGARSKA:

Nišava izvire u Bugarskoj ispod vrha Kom na Staroj planini. Izvorište je u blizini
granice sa Srbijom, tako da tok Nišave u Bugarskoj iznosi svega 67 km, bez većih
pritoka. Pošto prolazi kroz selo Ginci, reka je poznata i kao Ginska. Tok joj je najpre
prema jugu, a onda naglo skreće na zapad u Godečkoj kotlini, prolazi kroz selo
Razboište, posle koga formira klisuru. Po izlazu iz kotline, dolazi do sela Kalotina,
koje je granični punkt između Bugarske i Srbije (Kalotina-Gradina), i nastavlja dalje
zapadno kroz Srbiju.

SRBIJA:

Tekući 151 km uglavnom prema zapadu, Nišava prolazi kroz Dimitrovgrad, Pirot,
Belu Palanku, Nišku Banju i kroz Niš. Oko 10 km posle Niša uliva se u Južnu Moravu.
Nišava pripada crnomorskom slivu i njen sliv pokriva teritoriju od 3,950 km2 (1.237
km2 u Bugarskoj, 2.713 km2 u Srbiji). Nišava danas nije plovna reka: u antici je to
bila. Nišava ima puno malih pritoka, kao što su Temštica, Visočica sa desne i Jerma,
Crvena reka i Kutinska reka sa leve strane.Dolina Nišave je deo prirodnog puta koji
je od antičkih vremena povezivao Evropu i Aziju: put prati doline Velike Morave,
Nišave i Marice i dalje prema Istambulu. Drumski i železnički putevi Beograd-Sofija-
Istambul prate ovaj put.

Najpoznatija geološka formacija koju stvara Nišava je Sićevačka klisura, između Bele
Palanke i Niške Banje. Klisura je dobila ime po selu Sićevu. Nišava ima veliku snagu
u Sićevačkoj klisuri, koja je iskorišćena na dve tačke ('Sićevo' i 'Ostrovica') za
navodnjavanje, ribolov iproizvodnju električne energije. Klisura je 17 km dugačka i
35-400 m duboka. U nekim delovima pravi kanjonske strukture, kao što je Gradiški
kanjon.

[kojica]

Visočica



VISOČICA je dugačka 84 Km ( u Srbiji je dužina svih sektora 69Km, a u Bugarskoj teče dužinom od 15 Km)
I desna je pritoka reke Nišave. Ima 810 Km². Visočica nastaje od nekoliko izvora ispod planinskog vrha Kom
( 2016m) na jugoistočnom delu Stere planine u Republici Bugarskoj. U Srbiji u opštini Dimitrovgrad ulazi
2 Km JI od sela Donji Krivodol i do sela Slavinja ova reka je poznata kao reka Komštica , po selu Komštica
u Bugarskoj. U ovom delu Srbije Visočica je široka 5 do 7 m. a dubina varira od godišnjeg doba od 40 do
80 cm, a u srednjem I donjem toku reka je širine 20 do 30 m.Od ulaska u Srbiju reka Visočica meandrira
I teče u pravcu JI-SZ do ušća sa trekom Toplodolska reka. Od sela Slavinja reka dobija prepoznatljivo ime
Visočica, koje semenja u reku Temšticu , nizvodno od mesta vde Visočica prima Toplodolsku reku , nedaleko
od mesta “Mrtvački most”. Ukupan pad u Srbiji iznosi 509 m, a koeficijenat razvitka toka je 1,95.

[kojica]

U toku jedne godine na slip reke Visočice se izluči: 688.000.000 m³ vodenog taloga.

Veće desne pritoke su: Vodenička reka, Rosomačka reka, Dojkinačka reka, Gostuška
reka, Toplodolska reka, Rudinjska i Klajća. Veća leva pritoke je Pokrovštica.

Vodenička reka izvire u delu zvanom Ravnice, JI od vrha Dobro jutro. Ova reka prema
jugu prima sa leve strane Svinjarsku reku i Gradišnicu, posle kraćeg toka ka JI protiče
kroz selo Senokos i selo Kamenica i kod sela Brajkovci uliva se u reku Visočicu.

Rosomačka reka je dugačka 11,3 Km i nastaje od nekoliko slabijih izvora pod vrhom
Dobro jutro i uliva se posle skoto pravog toka S-J u reku Visočicu kod sela Slavinja.

Dojkinačka reka je dugačka 25 Km kod turističkog kompleksa Vrelo, prima sa leve
strane Jelovačku reku. U delu koje je poznato kao ádrelo ova reka ima džinovske
lonce, koje je i Jovan Cvijić opisivao.

[kojica]

Gostuška reka je dugačka 10,9Km, presecan proticaj je 300 L/s, izvire pod vrhom
Belan i u rekzu Visočica se uliva kod sela Velika Lukanja,

Toplodolska reka ima dužinu od 19,8 Km u svom slivu ima više od 260 Km rečnih
tokova. Izvire na prostoru između Žarkove čuke, Tupanara, Midžora i Dudog bila. Sa
leve strane reka prima Dubravu, a sa desne strane Požarsku reku. Površina sliva je
135,25 Km² , aprosečna širina sliva je 6,22 Km. Niži delovi sliva primaju 700 do 800
mm padavina ,a delovi sliva od 1000 do 1500 m n.v dobijaju 800 do 1000 mm p
adavina. To znači da slip cobija 121.725.000 m³.

U geološkoj građi sliv Toplodolske reke izgrađen je od crvenih sitnozrnih rimskih
peščara i konglomerata kontinentalne facije.

Rudinjska reka je dugačka 8,5 Km izvire istočno od sela Mirkovci, ima mali broj
pritoka, a u toku letnjih meseci, često i presuši.

Pokrovštica je dugačka 4,1 Km , izvire kod sela Pokrivštica i teče prema severu i
kao leva pritoka uliva se u reku Temšticu.

[kojica]

Jerma



Jerma (bug. Ерма) je reka u Srbiji i Bugarskoj, leva pritoka reke Nišave, koja pripada
Crnomorskom slivu. Ima dužinu od oko 74 kilometara, a značajnija pritoka joj je
Zvonačka reka. Jerma izvire na Vlasinskoj visoravni nedaleko od Vlasinskog jezera u
Opštini Surdulica (Srbija), protiče jednim delom kroz Bugarsku, kod Zvonačke Banje
ponovo ulazi u Srbiju (Opština Babušnica), prolazi pored Manastira Poganovo i uliva se
u Nišavu (Opština Pirot), nedaleko od Pirota.

[kojica]

Veće pritoke sa DESNE strane su:

Kostraševska reka je dužine 11,5 Km. Desna pritoka je dugačka 22 Km, a leve 17 Km
se uliva u reku Jermu kod sela Beglika.

Liškovica reka je dugačka 14 Km na teritoriji Bugarske. Izvire kod sela Bohove i Stajčovca.

Glogovštica reka je dugačka 20,2 Km I izvire ispod vrha Golema kitka. Od Stoiljkove mahale
nizvodno dolina je široko otvorena ka Zne polju.

Jablanica je dugačka 14,8 Km. Jablanica se uliva u reku Jermu na mestu gde ona iz Bugarske
ulazi u Srbiju.

Poganovska reka je dugačka 10 Km, a dužina svih tokova je 39 Km.

Zvonačka reka postaje od Našuškovske i Rakitske reke koje se sastaju kod sela Zvonca ma
641 m n.v. U reku Jermu se uliva nedaleko od Manastira Sv. Jovana u selu Trnsko Odorovce
na 549 m n.v.

Kusovranska reka je dugačka 11 Km, postaje od više potoka koji se sastaju u podnožju vrha
Tuma ( 1173 m( i vode jakog izvora Brba koji se javljau pod vrhom Rnjoš ( 1274 m ).

LEVE PRITOKE JERME su i :

Srežina reka : 5Km, Draginjska reka: 5 Km, Groznatovska reka: 5 Km, Turokovska reka:
4 Km, Kusa reka: 4 Km, Sukovski potok:4,5 Km,

[kojica]

Klima


Klima je umerena. Proleća su vlažna i prijatna, leta topla, jeseni blage i duge a zime pretežno
hladne. Često duvaju vetrovi iz raznih pravaca. U zimskim mesecima preovladjuu istočni i
severni vetar ili severac(košava). S proleća povremeno duva sa juga topliji vetar. Njega nazivaju
i razvigorac jer povoljno utiče na razvoj biljaka. Za vreme ostalih godišnjih doba preovladjuju
vetrovi sa severozaoada i zapada koji donose kišu.

Pirot sa okolinom i gradovima Nišom, i drugim spada u najsuvlje gradove. Najviše padavina ima
u maju,junu i oktobru,a najmanje u januaru februaru i julu.

Najtopliji mesec je jul sa prosečnom temperaturom +22°C, a najhladniji januar sa prosečnom
temperaturom -1°C. U zimskim mesecima duva severac sa prosečnom brzinom od 10 km/h.

[kojica]

Putna Povezanost


PIROT - BELA PALANKA - NIŠ - BEOGRAD - BUDIMPEŠTA - BEČ E-70

PIROT - DIMITROVGRAD - SOFIJA - ISANBUL E-70

PIROT - BABUŠNICA - LESKOVAC M-9

PIROT - BELA PALANKA (stari put)

PIROT - DIMITROVGRAD - dolina reke Jerme - ZVONAČKA BANJA

PIROT - KNJAŽEVAC (TEMSKA - TOPLI DO - Midžor)

PIROT - Zavojsko jezero

PIROT - VISOČKA RŽANA - Vrelo - DOJKINCI

PIROT - KRUPAC - POLJSKA RŽANA - PIROT (kružni put)

1. Magistralni auto putevi kroz opštinu: interkontinentalni magistralni pravac, evropski autoput
E-70, put od Niša ka Dimitrovgradu (M-1-12) u dužini ktoz opštinu Pirot je 36 km, I M-9 put
Pirot-Babušnica čija je dužina na teritoriji opštine Pirot 11 km.

2. Železnica – interkontinentalni magistralni pravac (Turska – Balkan).


Udajenost Pirota u odnosu na veće centre u okolini:
1. Pirot – Niš : 75 km
2. Pirot – Beograd : 330 km
3. Pirot – granica sa Bugarskom : 35 km
4. Pirot – Sofija : 70 km

[kojica]

Zavojsko jezero

[kojica]

Zavojsko jezero nalazi se u jugoistočnom delu Srbije, oko 17 km severno od Pirota. Nalazi se na
Staroj planini, u delu zvanom Visok, na srednjem delu toka reke Visočice. Sadašnja veštačka brana
nalazi se oko 1 km nizvodno od nekadašnjeg sela Zavoj, koje je nastankom jezera potopljeno, i po
kome je jezero i dobilo naziv. Pritoke Zavojskog jezera su reke: Visočica, Gostuška reka, Belska
reka, dok je jedina otoka jezera Visočica. Znatna količina vode jezera se tunelom odvodi do
hidroelektrane „Pirot“, koja je koristi za pokretanje generatora. Oko i u blizini jezera nalaze se i
sela: Pakleštica, Bela, Gostuša.

Postanak:

Zavojsko jezero je urvinsko jezero i jedino je jezero na teritoriji Srbije nastalo koluvijalnim procesom.
Prirodna brana nastala je posle obilnih padavina u proleće 1963. godine. Padine Stare planine počele
su da klize i prilikom toga su velike količine zemlje pregradile reku. Prirodna brana je bila visoka preko
50 metara, a njena nestabilnost pretila je da dovede do prelivanja reke, čime bi bila potpopljena sva
naselja koja se nalaze nizvodno, a postojale su tvrdnje da bi bio ugrožen čak i grad Niš. Relativno
brzom reakcijom vojske, prirodna brana je probijena, čime je omogućeno njeno nadvišenje i izgradnja
veštačke brane, koja i danas postoji.

Vode ovog jezera se danas koriste za pokretanje generatora hidroelektrane „Pirot“.

[kojica]

Stara Planina

[kojica]

Stara planina i deo istočnog pojasa Istočne Srbije sa veoma raznovrsnim geomorfološkim
osobinama čini jedinstveni kompleks ekosistema koji pruža povoljne uslove za postojanje
visoke biološke raznovrsnosti živog sveta. Položaj, pravac pružanja, visina (Midžor - 2169
m, najviši vrh Istočne Srbije) i geološka istorija dovela je do sadašnjeg razvoja faune koja
ne samo u okvirima naše zemlje, ima jedan od najvećih indeksa kvalitativne raznovrsnosti.
Ovo bogatstvo diverziteta i njegove distribucije je rezultat uzajamnog preplitanja složenih
životnih uslova i zoogeografskog položaja Stare Planine. Stara planina proglašena je parkom
prirode 1997. godine i time su svi rezervati i spomenici prirode stavljeni pod jedinstvenu
zaštitu države.Ukupna zaštićena površina je 142219,64 ha.U okviru Akcionog plana za
zaštićena područja Evrope - Parks for life, park prirode "Stara planina" je uključen među 89
predela koji su identifikovani prioritetnim projektom " Prekogranična područja u Evropi".

Davno je uočen značaj, raznovrsnost i specifičnosti ekosistema, vegetacije, flore i faune Stare
planine. U cilju zaštite dela ekosistema Stare planine, veći broj lokaliteta su zaštićena prirodna
dobra.To su strogi prirodni rezervati Bratkova strana, Kopren, Vražja glava, Tri čuke i Smrča.
Ova prirodna dobra su pod zaštitom države od 1991. godine.

[kojica]

Park prirode Stara planina

Ukupna površina parka prirode Stara planina iznosi 142 219,5434 ha.Ovu površinu
čine 70 katastarskih opština od kojih 24 pripadaju Pirotu na 63 194,9063 ha.Masiv
Stare planine predstavlja zapadni deo velikog venca Balkana i nalazi se u jugoistočnom
delu Srbije. Glavni greben Stare planine dugačak je 100 km pravcem severozapad -
jugoistok od Vrške čuke do Srebrne glave.Ima povoljan geografski položaj (nalazi se
300 km od Beograda, 120 km od Sofije,80 km od Niša).

Geomorfološke karakteristike

Na kontaktu Karpatske i Balkanske Srbije, na razvođu slivova Timoka, Visočice i Nišave,
duž granice sa Bugarskom smešten je greben Stare planine sa brojnim bočnim kosama.
Velika raznovrsnost geološkog sastava i složeni geotektonski odnosi, uslovili su izrazitu
morfološku raznovrsnost i bogatstvo biljnog i životinjskog sveta.U škriljcima i sitnozrnim
peščarima reke su usekle brojne doline, u višim planinskim predelima sužene i duboke.
U krupnozrnim peščarima erozija je stvorila neobične oblike reljefa koji podsećaju na
prelepe skulpture,a sliv Toplodolske reke predstavlja najveći muzej prirodnih skulptura u
crvenim peščarima u prirodi.Krupnozrni, kvarceviti peščari kao najotporniji, odoleli su
eroziji i danas predstavljaju impozantne prirodne skulpture na ovoj planini a najpoznatija
i najlepša je Babin zub.Veoma rasprostranjeni su i krečnjaci sa brojnim oblicima i
fenomenima krasa a posebno se ističu Vrtibog i Ponor.

[kojica]

Posebno vredni geomorfološki lokaliteti

Pored glavnog grebena i bočnih kosa sa istaknutim vrhovima i izvorišnih čelenki rečnih
tokova, potrebno je izdvojiti i :

Babin zub, najveća grupa zubova i ostenjeka otpornijih krupnozrnih kvarcevitih peščara
vrećastog sastava.

Uklještene meandre Temštice u klisuri dubokoj 160 - 260 m sa brojnim skulpturama ostenjaka
u crvenim peščarima.

Klisuru Vladikine ploče reke Visočice između sela Rsovci i Pakleštica sa istoimenom pećinom.

Klisura Rosomačke reke stešnjena između Rosomačke reke i Gradišta, prosečena kroz brečaste
i konglomeratne stene sa serijom džinovskih lonaca po dnu.

Kraške uvale Vrtibog i Ponor, svojevrsne fenomene kraškog reljefa sa složenim odnosima kraške
morfologije i površinske i podzemne cirkulacije vode u krasu.