Zebrnjak [Arhiva] - Razbibriga

Ciciban

22-04-2010, 20:04

Spomen-kosturnica na brdu Zebrnjaku je bilo monumentalno i trijumfalno spomen obeležje podignuto u slavu i čast poginulim srpskim vojnicima tokom Kumanovkse bitke u Prvom balkanskom ratu 1912. godine. Srpska vojska je pobedila tursku vojsku i time označila početak oslobođenja Jugoistočne Evrope od Otomanske imperije. Spomen-obeležje je najznačajnije ostvarenje beogradskog arhitekte Momira Korunovića i bio je najmonumentalniji vojni memorijal na prostorima središnjeg Balkana. Spomenik je podignut 1937. godine na lokalitetu samog bojišta - brdu Zebrnjak kod Kumanova u tada Vardarskoj banovini u Kraljevini Jugoslaviji, a danas Republici Makedoniji. Vojnim snagama od oko 90.000 vojnika komandovao je kraljevski prestolonaslednik Aleksandar I Karađorđević. Ovom bitkom je odlučen Prvi balkanski rat. Nanet je težak, presudan poraz turskoj vojsci, posle čega je usledio završni izgon Otomanske imperije s juga Balkana. U spomen-kosturnici, počivaju posmrtni ostaci 678 poginulih srpskih vojnika, u čast i slavu srpskim vojnicima junacima Kumanovske bitke. Pobedom u Kumanovskoj bici Srpska vojska odredila je ishod Prvog balkanskog rata i time ostvarila viševekovnu težnju srpskog naroda za oslobođenje Kosova i Metohije od otomanske vlasti. Danas se spomenik nalazi u ruiniranom stanju, jer ga je bugarski okupator Makedonije porušio tokom Drugog svteskog rata.

Ciciban

22-04-2010, 20:06

Izdradnja spomen obelezja

Još 1922. godine grupa srpskih ratnih veterana formirala je odbor sa ciljem podizanja spomenika ratnicima palim 23. i 24. oktobra 1912. godine u Kumanovskoj bici - oružanom sukobu koji je odlučio ishod Prvog balkanskog rata.
Spomenik je svečano osvećen 31. oktobra 1937. godine, na 25. godišnjicu pobede u Kumanovskoj bici. Izgrađen je na brdu Zebrnjak, najvišoj tački kumanovskog vojišta. Prilikom osvećenja u kosturnicu su položeni posmrtni ostaci oko četiri stotine stradalih pripadnika Srpske vojske koji su do tada bili čuvani u obližnjem srednjovekovnom manastiru svetog Đorđa, zadužbini srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina, u Starom Nagoričinu (Makedonija).
Spomenik na Zebrnjaku građen je od najtvrđeg bazalta i armiranog betona. Imao je oblik kule-obeliska visine 48,5 metara. Bio je to ubedljivo najviši spomenik ne samo na teritoriji Kraljevine Jugoslavije, već i čitavog Balkanskog poluostrva. Skladnih proporcija, sa vitkom kulom, ovaj memorijal mogao je da se vidi iz velike daljine, čak i noću, jer je iz njegovog kubeta izbijala svetlost tri petro-maks lampe. Bilo je to simbolično, večito kandilo mrtvih čije su kosti tu počivale. Na svim planovima spomenika uočljiv je vertikalizam u strukturi građevine. Definitivan projekat predstavlja spoj masivnog podnožja u obliku tvrđave, vitkog stabla sa jajastom ``kapom`` na vrhu koje se ne sužava nagore i novog elementa - trougaone osnove. Takvom osnovom autor je, bez ikakve sumnje, ostvario izraženi skulptoralni efekat u ukupnom izgledu vitke, ali snažne građevine. Taj vrhunski spor arhitekture i skulpture bez uzora u našoj arhitekturi predstavlja remek-delo Momira Korunovića.
U prizemlju spomenika bile su prostorije koje su služile kao kosturnice izginulih srpskih ratnika. Nad njima se nalazio prostor, podeljen u devet odaja, u kome je bila smeštena muzeološka postavka. Iznad podnožja spomenika, na osamnaestom metru od zemlje, nalazila se memorijalna kapela do koje se stizalo otvorenom spiralnom rampom. Na svakom uglu spiralne staze proširene kružnim zaravnima stajali su na postoljima originalni topovi korišćeni u Kumanovskoj bici. Gvozdenim stepenicama pelo se u prostor iznad kapele u kome su bile postavljene drvene hrastove merdevine koje su spajale pet spratova visoke kule sa betonskim galerijama. Na samom vrhu kule, pod samom krovnom konstrukcijom, nalazile su se pomenute svetiljke koje su noću osvetljavale okolinu. Na vrhu čitave građevine nalazio se krst, dok je njen najviši sprat bio ukrašen heraldičkim znamenjima Kraljevine Srbije.
Fresko-dekoraciju u kapeli i kosturnici izradio je ugledni srpski slikar toga vremena Živorad Nastasijević koji je sa Korunovićem sarađivao i ranije, prilikom podizanja spomenika srpskim ratnicima stradalim u bici na Drini ujesen 1914. godine koji se nalazi na lokalitetu ``Mačkov kamen`` na planini Jagodnji kod Krupnja.

Rušenje spomenika

Monumentalni spomenik na brdu Zebrnjak kod Kumanova porušen je na samom početku Drugog svetskog rata od strane bugarskih okupacionih snaga. Stručnjaci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture - Beograd 1985. godine realizovali su projekat zaštite objekta na Zebrnjaku u zatečenom stanju. Ipak, ovaj grandiozni memorijal u stanju je vitalne ugroženosti ostao do naših dana kada su Ministarstvo rada i socijalne politike i Ambasada Republike Srbije u Republici Makedoniji preduzele početne korake u zaštiti ovog izuzetnog spomenika kulture time što su obezbedile stalnog čuvara.
Stručna i sveobuhvatna zaštita Korunovićevog remek-dela obaveza je pripadnika savremene generacije. Originalne skice Spomenika na brdu Zebrnjak čuvaju se u porodičnoj zaostavštini potomaka Momira Korunovića.