Rečnik filozofskih pojmova

[kojica]

Aksioma - stav koji se u okviru jednog logičkog sisitema ne dokazuje,
nego služi kao osnova za dokazivanje izvedenih stavova (teorema)

Alegorija - slikovito objašnjenje pojmova i misli

Anarhija - stanje u kome se ljudi ne pridržavaju nikakvih zakona

Antinomija - stanje u kome se ne može uobičajenim sredstvima odlučiti
između dva stava

A posteriori - (lat.) ono što je kasnije u nekom procesu, na primer, procesu
saznanja; kod Kanta - saznanje iz iskustva

A priori - (lat.) ono što je ranije ili ono što je prvo u procesu saznanja;
kod Kanta - doprinos slobodnog razuma saznanju

Apsolutno - ono što ne zavisi ni od čega drugog, što nije relativno

Apstraktno - opšte, pojmovno, u saznajnom smislu udaljeno od pojedinačnog

Argument - razlog, tvrdnja u prilog nekoj drugoj tvrdnji

Aristokratija - vladavina plemstva

Atribut - ono što pripada nečemu kao njegovo svojstvo

Autoritarno - ono što se temelji na nametnutom autoritetu

Afekt - osećanje, uzbuđenje, stanje duše

[kojica]

Biće - opšta reč za sve što postoji



Cenzus - (cenz) najmanja suma poreza koji se mora
plaćati da bi se imala neka politička prava; najmanji broj glasova
na izborima koji daje mandate

Ciklus - krug; period posle koga se neke pojave
ponavljaju istim redom

[kojica]

Dedukcija - metoda saznanja izvođenjem logičkih
posledica iz početnih stavova koji se uzimaju kao istiniti

Dekret - ukaz, naredba vlasti

Demijurg - stvoritelj, tvorac sveta (Bog)

Denotacija - predmet na koji se odnosi neki znak

Deskripcija - opis

Determinisano - određeno nekim zakonom ili pravilom

Dijalektika - u Staroj Grčkoj, umeće raspravljanja, nauka
o najvišim istinama; kod Hegela i Marksa - osobina stvarnosti da
se menja pokretana protivrečnim stavovima

Dispozicija - nastrojenost, sposobnost

Distinkcija - razlika

Dogmatizam - sklonost da smatramo da se istinitost
određenih stavova ne sme dovoditi u pitanje

Dominacija - prevlast

[kojica]

Egzaktno - tačno, precizno određeno

Egzistencija - postojanje; posebno , način postojanja
čoveka

Ekstaza - stanje ushićenja u kome se otvaraju nove
mogućnosti saznanja

Empirija - iskustvo; empirizam - pravac koji naglašava
zavisnost znanja od iskustva

Entelehija - postojeći oblik neke stvari u kome se ona više
ne posmatra samo kao moguća; udelovljenost, ostvarenje svrhe

Entitet - postojeće, ono što na neki način postoji

Epigon - nečiji sledbenik koji nema ništa originalno u
svom radu

Epistemologija - teorija saznanja

Esencija - suština

[kojica]

Fenomen - pojava

Fonema - skup distinktivnih obeležja nekog glasa čija
izmena može da utiče na promenu značenja reči u kojoj se
fonema nalazi

Fragment - odlomak, deo nečega

Fundamentalno - osnovno, ono što je u temelju nečega

[kojica]

Harmonija - sklad, pravilan odnos između delova neke
celine; u muzici: nauka o zakonima po kojima se vezuju i
spajaju akordi

Hermeneutika - filozofska discioplina koja se bavi
razumevanjem i tumačenjem tekstova

Hijerarhija - poredak po važnosti

Hipoteza - naučna pretpostavka, naučna teorija
posmatrana kroz aspekt njene moguće opovrgljivosti

Homogeno - ono što je isto u svim svojim delovima

[kojica]

Idealizam - stanovište po kome postoji duhovna
stvarnost, koja nije oblik materijalne stvarnosti.

Ideologija - skup stavova koji više upućuju na
akciju, nego što pružaju saznanje stvarnosti; mišljenje
u kome dominiraju vansaznajni motivi

Imaginacija - mašta

Impresija - utisak, čulno svedočanstvo

Indukcija - metoda saznanja iz pojediničnih
iskustvenih činjenica

Intuicija - saznanje koje još nije pokrepljeno
razlozima ili saznanje kome ta potkrepa i nije potrebna
(npr. u slučaju čulnih utisaka)

Iracionalno - ono što nije u vezi sa
razumom, nerazumno

[kojica]

Konvencija - usvojeno pravilo, dogovor o načinu
postupanja

Konglomerat - skup nepovezanih elemenata

Kontingentno - ono što se ne može izvesti iz nekog
opštijeg zakona, slučajno

Kontroverzno - o čemu postoje protivrečna mišljenja

Koncept - pojam

Korekcija - ispravka

Kriterijum - osnova za neku podelu



Legitimitet - opravdanost

Liberalizam - politički stav koji insistira na slobodama
pojedinca

[kojica]

Metafizika - filozofska disciplina koja se bavi najopštijim
osobinama stvarnosti

Metodologija - filozofska disciplina koja se bavi normama
postupanja u naučnom istraživanju

Mistifikacija - zaodevanje velom tajne, misterije

Mit - narodna priča koja uz pomoć mašte govori o prošlosti i
bogovima

Mnenje - naše mišljenje pre nego ga pokušamo proveriti i
opravdati i tako pretvoriti u znanje

Modus - oblik u kome nešto postoji, stanje supstancije

Monada - jedinica, ono što je bez delova

Moral - skup pravila čije je poštovanje predmet dužnosti; šire:
pravila koja prate vrednosti koje cenimo u životu

[kojica]

Naracija - priča

Nihilizam - stav koji negira vrednost nekih ili svih stvari

Norma - propis, pravilo postupanja, merilo



Objektivno - ono što ne zavisi od naše volje, ono što jeste

Oligarhija - vladavina bogatih

Ontologija - nauka o vrstama stvarnosti

[kojica]

Paradigma - obrazac koji određuje način na koji se
razmišlja u određenom vremenu u okviru određene oblasti
nauke

Paradoks - stanje stvari koje vodi protivrečnim
zaključcima

Perspektivno - ono što je u vezi sa određenim uglom
gledanja; ono što ima dobre izglede

Percepcija - opažanje

Počelo - načelo ili princip prirode, ono što rukovodi
prirodom (grč. - arhe )

Pragmatičan - okrenut delovanju, radu; preduzimljiv

Premisa - stav od koga se polazi u zaključivanju

Preskripcija - propis, pravilo

Pretenzija - polaganje prava na nešto

Provizorno - privremeno, probno

Protežnost - zauzimanje prostora, prostiranje

[kojica]

Racio - razum; racionalno - ono što je u skladu
sa razumom

Rezignacija - mirenje sa sudbinom, onim što će
neizbežno doći

Reinkarnacija - prelazak duše u drugo telo posle
smrti prethodnog tela

Relativizam - stav po kome ne postoji jedna
objektivna istina u odnosu na koju su različiti iskazi
tačni ili netačni. Za relativiste su svi iskazi jednako
tačni, jer ne postoji neutralno merilo pomoću koga
bi utvrdili koji su tačni, a koji nisu.

Relevantno - važno za stvar o kojoj se govori

Rentijer - korisnik rente, naknade za korišćenje
nečije imovine

Retorika - nauka o lepom i ubedljivom držanju
govora.

Refleksija - razmišljanje o samim mislima,
povratni pogled na vlastita razmišljanja

[kojica]

Simbol - znak, pojava koja upućuje na nešto drugo

Sinteza - sastavljanje, sažimanje raznorodnih stvari

Skepsa - sumnja, sumnjičavost; skeptik - onaj koji
sumnja u mogućnost saznanja uopšte ili saznanja nečega
određenog

Skrupula - obzir

Socijalizam - društveni sistem koji počiva na državnom ili
društvenom vlasništvu nad sredstvima za proizvodnju

Spekulacija - razmišljanje; posebno razmišljanje koje
pokušava da se bavi onim čega nema u čulnom iskustvu

Struktura - raspored glavnih elemenata neke stvari

Subjekt - čovek, ono što je izvor neke delatnosti;
subjektivno - ono što je u vezi sa čovekom

Supstancija - neuslovljena ili nepromenljiva osnova neke
stvari; sama stvar čija je to osnova

Supstrat - osnova, podloga

Sfera - lopta

Sholastika - naziv za filozofiju koja se izučavala u
crkvenim školama kasnog srednjeg veka na zapadu Evrope

[kojica]

Tvar - materija, ono od čega se nešto sastoji

Teza - postavka ili tvrdnja, stav o nečemu

Teodiceja - opravdanje Boga u odnosu na nesavršeni
stvoreni svet

Teorema - stav koji tek treba dokazati; izvedeni stav
nekog logičkog sistema, koji treba dokazati na osnovu aksioma i
prethodno dokazanih teorema

Totalitarizam - društveni sistem u kome je celokupni život
uređen prema jednom učenju koje se ne sme dovoditi u pitanje



Univerzalno - ono što se odnosi na sve slučajeve, poznate
i nepoznate