Bisernica
19-12-2009, 18:09
Zašto podforum posvećen književnoj formi ?
Iz prostog razloga što je neophodno napraviti klasifikaciju,jer bez toga,nije moguće govoriti o pojedinim segmentima književnosti.Tematika je toliko strukturno razudjena i razgranata i po dubini i po širini,da bi jednostavno bilo nemoguće sve upakovati na jedno mesto.
Možda i bilo moguće ali,pitanje je koliko bi se moglo lako,u svemu tome snaći.Pri tom,mislim da je ponekad korisno i nešto novo saznati,ili po nekom modelu lakše istaći ono što smatramo više važnim od nečeg drugog.
Dakle,ovde ćemo u uvodu reći par reči o problemu klasifikacije,a svaka klasifikacija ima zadatak rešiti dva problema:
1.Nejasnoće koje proističu iz književnog materijala
2.Problemi koji proističu iz pristupa materijalu
Kod nejasnoća koje proističu iz književnog materijala,prva nejasnoća može biti aspekt dela,u odnosu na sadržaj koji postaje predmet klasifikacije.Isto tako,može biti i problem razdvajanja onih vrsta koje su već klasifikovane ili su konstituisane na osnovu istih načela - ovde je jako važno poznavati žanrovsku tradiciju,na koju se odredjeno delo naslanja.Pronalaženje uzroka koji objašnjavaju razloge ,zbog kojih su se dela ,nastala u različitim poetikama,konstituisala na različitim načelima a poseduju odredjene stilske,strukturalne ili neke druge podudarnosti.
Probleme koji proističu iz pristupa materijalu posmatramo
- sinhronijski :
Proizilazi iz predpostavke da svaku književnu vrstu možemo posmatrati kao univerzalnu kategoriju definisanu nekim odredjenim obeležjem - strukturalnim ,sadržajnim,stilskim ili nekim drugim.Ovakav pristup se oslanja na filozofsko shvatanje književnosti,a nedostatak ovakvog pristupa je sadržan u činjenici da je svako književno delo pripadnik vrste u svom vremenu(u kojem je nastalo),u kojem istovremeno delo uspostavlja i odnos sa nekim postojećim žanrovskim sistemom svog vremena.
- dijahronijski
Ovakav pristup sagledava osobine jednog dela u odnosu na konvencije vremena u kojem delo nastaje,pa je za ovakav pristup karakterističan pojam književnog razvoja.Ovaj pristup ima i nedostatak u tome da mu vrlo često može promaknuti činjenica,da dela nastala u različitim epohama,mogu medjusobno nalikovati i pripadati istoj vrsti,bez obzira na vremensku distancu koja ih deli,odnosno da nisu nastala transformacijom iste vrste.
Da bi našli sredinu i pomirili ova dva pristupa ,potrebno je jedno književno delo posmatrati sinhronijski - kako bi se utvrdila struktura njegovih neizmenjivih delova,a potom i dijahronijski - sposobnost dela da stvara kontinuitet.Oba pristupa su važna u definisanju svih komponenti dela - strukturalnih,stilskih,formalnih,estetičkih,znač enja,itd...
Dihotomiju koja vlada izmedju ova dva pristupa moguće je ukloniti definisanjem književne vrste.Ovo bi za posledicu trebalo imati da sinhronijskim modelom proučavamo književnu formu u različitim razdobljima,što doprinosi jasnijem sagledavanju žanrovskih sistema,a dijahronijskim prstupom izgradjujemo model obzirom da se pojedina dela pojavljuju u nekim razdobljima ili ih sagledana samo u kontekstu vremena u kojem su nastala možemo nazvati književnim delom.
Navedene relacije su usko povezane sa pojmom žanrovskog sistema - sistem vrsta,podvrsta i žanrova u jednoj epohi ili u okviru jedne poetike.Zadatak je ovog sistema da pronadje model i odredi mesto koje jedna književna forma u okviru njega zauzima.
Kada se utvrde načela i uslovi klasifikacije književnih dela,ne treba zaboraviti dva najvažnija načina za klasifikaciju književnih dela - vertikalni i horizontalni.
Vertikalni podrazumeva:
Klasifikacija koja obuhvata načela po kojima se jedna dela smatraju višima,druga nižima.i u ovu klasifikaciju su uknljučena dela iz različitih epoha - književne forme ne žive neovisno jedna od druge,već čine sistem koji se tokom istorije menja.
Hijerarhija tih formi zavisi od poetičke podloge na koju se oslanjaju.U jednom slučaju se vrednost odredjuje (nezavisno od književnih merila),nekom estetičkim,filozofskim ili društvanim merilom.U drugom slučaju hijerarhija je isključivo vezana za poetiku i njena načela u odredjenom vremenu.
Osnovni cilj vertikalne klasifikacije je bavljenje odnosom forme prema temeljnom modelu,odnosno njegovim transformacijama u odnosu na istorijske promene žanrovskog sistema.Delo koje nastaje kao pripadnik manje grupe sličnih dela u okviru vrste,ne konstituiše se samo u odnosu na tu manju grupu,nego i u odnosu na vrstu u celini.
Horizontalna podrazumeva:
Bavljenje odnosom književnih formi prema vladajućem sistemu.odnosno načelima na kojima se odredjene književne forme medjusobno razlikuju u okviru odredjenog žanrovskog sistema,kao i načelima po kojima se odredjena književna dela svrstavaju u odredjene modele razlike.Ova klasifikacija je usko vezana sa ispitivanjem žanrovskog sistema u okviru kojeg se analizirana književna forma pojavljuje,i svoja istraživanja neminovno vezuje za vertikalnu klasifikaciju,odnosno,uvek se podrazumeva istraživanje književnih epoha.
Tako dolazimo do termina - književni rod.
Postoji najpre ona razina na kojoj se književnost deli na najveće moguće grupe dela koja su po nečemu slična,bez obzira da li se podela oslanja na formalne,strukturalne,sadržajne ili neke druge kriterijume.Radi se dakle o onom nivou klasifikacije u kojem se književnost deli na epiku,liriku i dramatiku,na poeziju,prozu i dramu,ili neke druge slične grupe.
Ovaj nivo klasifikacije je najuopšteniji,a termin rod je najprihvatljiviji u odnosu na vrstu ili oblik.
Književne vrste - to su uopštene grupe koje su najčešće dalje deljive,a u koje se uključuju književne forme kao što je roman,komedija,pripovetka,i slično.Kod definisanja potrebno je utvrditi način na koji su konstituisane i pomoću kojih elemenata možemo utvrditi kojoj vrsti odredjeno delo pripada.
Obeležje vrste je sadržano u činjenici da svaka od njih uspostavlja odredjeni poetički odnos prema drugoj vrsti,a ponekad i prema rodovima.U nijednoj od njih nije čvrsto odredjen ni jedan poseban aspekt,već oni koji su opšti,pa tako jedna vrsta deli te uopštene aspekte sa svim drugim vrstama.Vrstu po sebi čini samo medjusobni specifičan odnos tih aspekata,jedan prema drugom i taj odnos je u datoj vrsti samo njima svojstven.Nema vrste u čistom obliku i nijedno delo ne pripada samo vrsti.Grupe koje se imenuju nazivom vrste,pripadaju nižoj grupi bez posebnog imena.
Ukoliko ove manje grupe u okviru vrste poseduju važan različit sadržajni ili formalni aspekt onda govorimo o - podvrstama.
Preduslov da bi se ovaj način klasifikacije mogao primeniti je odredjivanje dominantnog postupka po kojem možemo utvrditi razliku vrste i podvrste - formiranje oko sadržajne suštine i karakterističnog načina obrade.Ono što je zanimljivo kod podvrsta je da iste podvrste po ovim kriterijumima možemo naći,prisutne u različitim vrstama.
Poslednji nivo klasfikacije na kojoj se pojavljuje najviše posebnih odredjenja,a sam model ostaje u drugom planu,pa se zbog toga dela najoštrije razlikuju od drugih grupa,nazivamo - žanr.
Žanrom je konvencionalno odredjen sadržaj i način njegove obrade.Sinhronijski gledano,žanrovi se najčešće vezuju za odredjene sisteme.Gledano dijahronijski,lako je poverovati da su neki od današnjih oblika,a koje doživljavamo kao podvrste,u žanrovskom sistemu u kojem su nastale,u stvari bile shvaćene kao žanrovi - oblici kod kojih je konvencionalizovan i sadržaj i način njegove obrade.
Model se u sistemu interpretira tako da je rezultat te interpretacije forma koja u okviru sistema vredi kao žanr,odnosno,forma koja je strogo konvencionalizovana na svim nivoima.Tek naknadne modifikacije,svest o tadiciji i istorijskom karakteru književnih formi,čini da se one modifikuju i podvrgnu novim interpretacijama.
Iz prostog razloga što je neophodno napraviti klasifikaciju,jer bez toga,nije moguće govoriti o pojedinim segmentima književnosti.Tematika je toliko strukturno razudjena i razgranata i po dubini i po širini,da bi jednostavno bilo nemoguće sve upakovati na jedno mesto.
Možda i bilo moguće ali,pitanje je koliko bi se moglo lako,u svemu tome snaći.Pri tom,mislim da je ponekad korisno i nešto novo saznati,ili po nekom modelu lakše istaći ono što smatramo više važnim od nečeg drugog.
Dakle,ovde ćemo u uvodu reći par reči o problemu klasifikacije,a svaka klasifikacija ima zadatak rešiti dva problema:
1.Nejasnoće koje proističu iz književnog materijala
2.Problemi koji proističu iz pristupa materijalu
Kod nejasnoća koje proističu iz književnog materijala,prva nejasnoća može biti aspekt dela,u odnosu na sadržaj koji postaje predmet klasifikacije.Isto tako,može biti i problem razdvajanja onih vrsta koje su već klasifikovane ili su konstituisane na osnovu istih načela - ovde je jako važno poznavati žanrovsku tradiciju,na koju se odredjeno delo naslanja.Pronalaženje uzroka koji objašnjavaju razloge ,zbog kojih su se dela ,nastala u različitim poetikama,konstituisala na različitim načelima a poseduju odredjene stilske,strukturalne ili neke druge podudarnosti.
Probleme koji proističu iz pristupa materijalu posmatramo
- sinhronijski :
Proizilazi iz predpostavke da svaku književnu vrstu možemo posmatrati kao univerzalnu kategoriju definisanu nekim odredjenim obeležjem - strukturalnim ,sadržajnim,stilskim ili nekim drugim.Ovakav pristup se oslanja na filozofsko shvatanje književnosti,a nedostatak ovakvog pristupa je sadržan u činjenici da je svako književno delo pripadnik vrste u svom vremenu(u kojem je nastalo),u kojem istovremeno delo uspostavlja i odnos sa nekim postojećim žanrovskim sistemom svog vremena.
- dijahronijski
Ovakav pristup sagledava osobine jednog dela u odnosu na konvencije vremena u kojem delo nastaje,pa je za ovakav pristup karakterističan pojam književnog razvoja.Ovaj pristup ima i nedostatak u tome da mu vrlo često može promaknuti činjenica,da dela nastala u različitim epohama,mogu medjusobno nalikovati i pripadati istoj vrsti,bez obzira na vremensku distancu koja ih deli,odnosno da nisu nastala transformacijom iste vrste.
Da bi našli sredinu i pomirili ova dva pristupa ,potrebno je jedno književno delo posmatrati sinhronijski - kako bi se utvrdila struktura njegovih neizmenjivih delova,a potom i dijahronijski - sposobnost dela da stvara kontinuitet.Oba pristupa su važna u definisanju svih komponenti dela - strukturalnih,stilskih,formalnih,estetičkih,znač enja,itd...
Dihotomiju koja vlada izmedju ova dva pristupa moguće je ukloniti definisanjem književne vrste.Ovo bi za posledicu trebalo imati da sinhronijskim modelom proučavamo književnu formu u različitim razdobljima,što doprinosi jasnijem sagledavanju žanrovskih sistema,a dijahronijskim prstupom izgradjujemo model obzirom da se pojedina dela pojavljuju u nekim razdobljima ili ih sagledana samo u kontekstu vremena u kojem su nastala možemo nazvati književnim delom.
Navedene relacije su usko povezane sa pojmom žanrovskog sistema - sistem vrsta,podvrsta i žanrova u jednoj epohi ili u okviru jedne poetike.Zadatak je ovog sistema da pronadje model i odredi mesto koje jedna književna forma u okviru njega zauzima.
Kada se utvrde načela i uslovi klasifikacije književnih dela,ne treba zaboraviti dva najvažnija načina za klasifikaciju književnih dela - vertikalni i horizontalni.
Vertikalni podrazumeva:
Klasifikacija koja obuhvata načela po kojima se jedna dela smatraju višima,druga nižima.i u ovu klasifikaciju su uknljučena dela iz različitih epoha - književne forme ne žive neovisno jedna od druge,već čine sistem koji se tokom istorije menja.
Hijerarhija tih formi zavisi od poetičke podloge na koju se oslanjaju.U jednom slučaju se vrednost odredjuje (nezavisno od književnih merila),nekom estetičkim,filozofskim ili društvanim merilom.U drugom slučaju hijerarhija je isključivo vezana za poetiku i njena načela u odredjenom vremenu.
Osnovni cilj vertikalne klasifikacije je bavljenje odnosom forme prema temeljnom modelu,odnosno njegovim transformacijama u odnosu na istorijske promene žanrovskog sistema.Delo koje nastaje kao pripadnik manje grupe sličnih dela u okviru vrste,ne konstituiše se samo u odnosu na tu manju grupu,nego i u odnosu na vrstu u celini.
Horizontalna podrazumeva:
Bavljenje odnosom književnih formi prema vladajućem sistemu.odnosno načelima na kojima se odredjene književne forme medjusobno razlikuju u okviru odredjenog žanrovskog sistema,kao i načelima po kojima se odredjena književna dela svrstavaju u odredjene modele razlike.Ova klasifikacija je usko vezana sa ispitivanjem žanrovskog sistema u okviru kojeg se analizirana književna forma pojavljuje,i svoja istraživanja neminovno vezuje za vertikalnu klasifikaciju,odnosno,uvek se podrazumeva istraživanje književnih epoha.
Tako dolazimo do termina - književni rod.
Postoji najpre ona razina na kojoj se književnost deli na najveće moguće grupe dela koja su po nečemu slična,bez obzira da li se podela oslanja na formalne,strukturalne,sadržajne ili neke druge kriterijume.Radi se dakle o onom nivou klasifikacije u kojem se književnost deli na epiku,liriku i dramatiku,na poeziju,prozu i dramu,ili neke druge slične grupe.
Ovaj nivo klasifikacije je najuopšteniji,a termin rod je najprihvatljiviji u odnosu na vrstu ili oblik.
Književne vrste - to su uopštene grupe koje su najčešće dalje deljive,a u koje se uključuju književne forme kao što je roman,komedija,pripovetka,i slično.Kod definisanja potrebno je utvrditi način na koji su konstituisane i pomoću kojih elemenata možemo utvrditi kojoj vrsti odredjeno delo pripada.
Obeležje vrste je sadržano u činjenici da svaka od njih uspostavlja odredjeni poetički odnos prema drugoj vrsti,a ponekad i prema rodovima.U nijednoj od njih nije čvrsto odredjen ni jedan poseban aspekt,već oni koji su opšti,pa tako jedna vrsta deli te uopštene aspekte sa svim drugim vrstama.Vrstu po sebi čini samo medjusobni specifičan odnos tih aspekata,jedan prema drugom i taj odnos je u datoj vrsti samo njima svojstven.Nema vrste u čistom obliku i nijedno delo ne pripada samo vrsti.Grupe koje se imenuju nazivom vrste,pripadaju nižoj grupi bez posebnog imena.
Ukoliko ove manje grupe u okviru vrste poseduju važan različit sadržajni ili formalni aspekt onda govorimo o - podvrstama.
Preduslov da bi se ovaj način klasifikacije mogao primeniti je odredjivanje dominantnog postupka po kojem možemo utvrditi razliku vrste i podvrste - formiranje oko sadržajne suštine i karakterističnog načina obrade.Ono što je zanimljivo kod podvrsta je da iste podvrste po ovim kriterijumima možemo naći,prisutne u različitim vrstama.
Poslednji nivo klasfikacije na kojoj se pojavljuje najviše posebnih odredjenja,a sam model ostaje u drugom planu,pa se zbog toga dela najoštrije razlikuju od drugih grupa,nazivamo - žanr.
Žanrom je konvencionalno odredjen sadržaj i način njegove obrade.Sinhronijski gledano,žanrovi se najčešće vezuju za odredjene sisteme.Gledano dijahronijski,lako je poverovati da su neki od današnjih oblika,a koje doživljavamo kao podvrste,u žanrovskom sistemu u kojem su nastale,u stvari bile shvaćene kao žanrovi - oblici kod kojih je konvencionalizovan i sadržaj i način njegove obrade.
Model se u sistemu interpretira tako da je rezultat te interpretacije forma koja u okviru sistema vredi kao žanr,odnosno,forma koja je strogo konvencionalizovana na svim nivoima.Tek naknadne modifikacije,svest o tadiciji i istorijskom karakteru književnih formi,čini da se one modifikuju i podvrgnu novim interpretacijama.