Bački simbol mira

Bački simbol mira
Piše Tomislav Popović

http://razbibriga.net/imported/2011/...20Kovilj-1.jpg
Manastir Kovilj

Prema jednom narodnom predanju, svedočenju nastalom „iz životnih razloga i smisla
čovekovih potreba”, Koviljsku crkvu podigao je Sveti Sava, 1216. godine. Bio je to
duhovni beleg stvoren radi sećanja na mir koji je, zahvaljujući Savinom posredovanju,
postignut između tadašnjeg srpskog i mađarskog kralja. Ovaj motiv bio je ovekovečen na
jednom ranijem živopisu. Predanje dodaje da je Sveti Sava pored toga izlečio mladog,
bolesnog kraljevića, pa je tim povodom i mađarski kralj učestvovao u podizanju hrama.

Drugo predanje izgradnju crkve vezuje za kralja Dragutina, koji je imao dvore u
Čortanovcima. Smatra se i da su Kovilj osnovali monasi manastira Kovilje kod Ivanjice, pa je
tako dobio slično ime, a i da je ime dobio po cveću kovilju, koje je raslo u ovim krajevima.

Istraživači govore o 15. veku i izgradnji manastira na temeljima srušenog katoličkog
samostana, kao metoha manastira Privina Glava, o čemu postoje mnogi dokazi, a jedan od
njih je zajednički popis u Minhenskom psaltiru, iz 14. veka. Prema istorijskim podacima,
Sveti Sava nikada nije prelazio Dunav i Savu. U turskim popisima, prvi put se pominje
1578. godine, u Smederevskom defteru. S obzirom na to da se radi o značajnom
manastiru, podaci o njegovom nastanku nalaze se u mnogim izvorima, pa i u Srpskom
letopisu, iz 1828. godine, kao i Koviljskom letopisu, koji se čuva u Narodnom muzeju u
Pragu. Najpouzdaniji podaci, zapisani na zidovima hrama, ne postoje, jer je crkva,
posvećena Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu, nekoliko puta rušena, paljena, obnavljana i
dograđivana.

U sukobima do kojih je došlo zbog turskog nadiranja prema Mađarskoj, stradao je i Koviljski
manastir. Posle prvog rušenja, početkom 16. veka, ubrzo je obnovljen, ali je ponovo stradao
više puta. Naročito je bio izložen „turskom vandalizmu tokom Velike seobe, jer se nalazio u
odbrambenom graničnom sistemu“.

Detaljna obnova stare crkve započeta je 1707. godine, u vreme igumana Spiridona i
zahvaljujući ktitorstvu Petra Andrejevića iz Sremskih Karlovaca. Pošto je u to vreme izvršena
dogradnja stare crkve, zidanje priprate i novog zvonika, kao i svi drugi veliki radovi, godina
osvećenja novog hrama često se uzima kao godina osnivanja manastira Kovilj. I godina 1741
- kad je o zidanju novog, većeg hrama potpisan ugovor sa cincarskim majstorima iz okoline
Soluna - pominje se kao godina osnivanja. Prema tada potpisanom ugovoru, nova crkva
trebalo je da se zida po uzoru na Manasiju, ali to nije do kraja ispoštovano.

Prvobitni ikonostas koji se smatra radom Teodora Ilića Češljara, učenika Kijevske duhovne
škole, izgoreo je u buni 1849. godine. Novi je, prema ugovoru od 2. juna 1871. godine,
uradio slikar Aksentije Marodić. Završen je tek posle dvadeset i jedne godine, kad ga je
„pozlatio i mramorisao“ novosadski zlatar Ludvig Gauš.

U manastiru Kovilj, tokom njegovog dugogodišnjeg postojanja, boravile su mnoge značajne
i poznate ličnosti srpske i evropske kulture. Posebno se ističe tridesetogodišnji boravak
istoričara i književnika Jovana Rajića, „koji je po svojim idejama i učenosti bio bez premca u
srpskom društvu 18. veka“. Njegova Istorija, stvarana u Koviljskoj, ali i Hilandarskoj
biblioteci, probudila je veliko interesovanje učenih ljudi širom Evrope.

Danas je manastir Svetih Arhangela, u Kovilju, rodnom selu Laze Kostića, „u vodoplavnoj
bačkoj dolji“, jedan od najaktivnijih pravoslavnih duhovnih centara.

I PODVIŽNICI I UMETNICI

Bratstvo Koviljskog manastira danas usavršava tradicionalno monaško rukodelje:
ikonopisanje, duborez, istočno pravoslavno pojanje, proizvodnju zdrave hrane, meda,
tamjana, sveća. Osnovalo je kampove za lečenje narkomanije i otvorilo humanitarnu očnu
ordinaciju. Monasi u svom podvigu izrađuju svoje rukotvorine i daruju ih svojoj crkvi. To je
sastavni deo monaškog života.

RAJIĆEVE ZASLUGE

Rajićevi srpski savremenici bili su zadivljeni njegovom Istorijom i pononi zbog ovog
kapitalnog dela. Čuvena učenost njenog pisca bila im je najbolje jemstvo za njenu visoku
naučnu vrednost. (N. Radojčić)

Ruska carica Ekaterina odlikovala je Rajića medaljom sa svojim likom. Odlikovanje je imalo i
značajnu materijalnu vrednost. Međutim, patrijarh Stefan Stratimirović, plašeći se prigovora
Bečkog dvora, predložio je Rajiću da medalju ne prikazuje javnosti. Rajić je, i pored
obećanja, uputio carici zahvalnost. (Lj.Kljaić)

DOKUMENT BLAGA VREDAN

Minhenski psaltir, u kome se (prvi put u jednom pisanom dokumentu) pominje manastir
Kovilj, nastao je u 14. veku. Smatra se da je rađen za kneza Lazara, ili kao venčani poklon
despotu Stefanu Lazareviću. Imao je dugu i burnu istoriju. Čuvali su ga Brankovići u
manastiru Privina Glava, tri godine je bio u Pećkoj patrijaršiji, gde su ga monasi prepisivali, da
bi ga baron Volfgang Hajnrih fon Flišbah smestio u jedan bavarski samostan. Godine 1816.
je predat Kraljevskoj bavarskoj biblioteci kao „blaga vredan dokument”. I danas se tamo
nalazi.