Srpski stari vek .....!!!

**marabu** · 05-01-2011 15:10

Naš poznati i priznati antropolog i arheolog M. Milanović, u svojoj knjizi "Srpski stari vek " jedini je za sada dao najmerodavniji prikaz srpske etnogeneze ....
Akonto knjige ... urađen je i ovaj vrlo interesantan feljton !!

(1)

S A R M A T I - PRECI SRBA .................

Do početka hrišćanske ere, u starim pisanim spomenicima, naziv Belosrbija, odnosno Sarmatija, zamenio je ime Skitija, kojim se ranije označavao istočni deo Evrope. On je bio izveden od imena Sarmata, naroda koji je došao na mesto Skita u stepama severno od Crnog mora. Sarmati (Sauromati, Saurobati, Sarbati) zbiran je naziv za brojna srpska plemena, koja prvi put pominje Herodot u petom veku pre n. e, pod nazivom Sauromati. Ime Srbin docnije pominje Plinije u I veku, Ptolomej u III veku, brojni rimski istoričari i vizantijski hroničari (Pseudo-Skilaks).

Srbi su pripadali indoevropskim narodima sa iranske visoravni i bili su u srodstvu sa Skitima, Međanima, Parćanima i Persijancima; njihov prvobitni jezik bio je srodan Avesti. Herodot kaže da su se oni služili skitskim jezikom,“ali su ga govorili iskvareno“. Ni jedan od pisanih tekstova Serboa (kako ih naziva Ptolomej), nije sačuvan, izuzev izvesnog broja ličnih imena, obično vladarskih. Ali, govor današnjih Srba iz Srbije i Oseta, iz srednjeg dela Kavkaza, koji se razvio iz sarmatsko-alanskih dijalekata (od Alana današnji Srbi iz Srbije vode direktno poreklo), može se smatrati modernim sarmatskim jezikom.

ODJEK KOPITA SARMATSKE KONJICE ......................

Kada su počeli da huče talasi Velike seobe naroda, Sarmati su se razlili preko zapadne Evrope, dopirući do njenih najudaljenijih kutaka. Na kraju su, sa Pirinejskog poluostrva, prešli u severnu Afriku, osnovavši jako vekovno carstvo. Kako su za Sarmatima ostajale nepregledne oblasti stepe, gde su se napasala stada njihovih brzih i krajnje plahovitih konja, tako se, polako, topilo i rastakalo ime Sarmata, nestajući sa istorijske pozornice.

Ptolomejevo delo je važan izvor za onomastiku vezanu za Srbe; kod njega nalazimo: Serbinum, Sarbacum, Sirbonis (jezero), Sauranium, Sarvena; Sarbina, Sura, Saura, Sarvon, Sarba, Sarabis (reka) i mnoge druge nazive koji potvrđuju prisustvo Srba na širokom prostoru Azije, Evrope i Afrike.

Očita je geografska veza sa iranskom visoravni i oblašću Lugistana - Laristana, srpske prapostojbine, gde se uočavaju nazivi: Sarabend, Serbendan, Serbenan, Serbistan i Serbas. Strabon u Likiji navodi grad Sirbis, Saraptu, Saru... Saronas u Palestini, Sarus u Kilikiji, Surijum i Sarapanu na Kolhidi.

U Plinijevo vreme, oko 79. g, u zaleđu i oko Azovskog mora, žive srpsko-sarmatska plemena:“Vali, Serbi, Areci, Zingi, Psesi“. Sva ova plemena pripadaju Sarmatima - Vali mogu biti pomorci, a Psesi ili Pljesi oni koji su živeli u močvarnim predelima. O kavkaskoj, tzv. „labo-srpskoj“ zemlji, Plinije kaže:“ Sav prostor, od Kura do Azovskog mora, zahvataju Labanci, posle njih Iverci, koje deli reka Lazana, utičući u Kuru. Odmah na granici Labije, na svim vrhovima planinskim, živi svirepi narod Silvi (ljudi iz šume, Drvljani ili Divljani), a niže njih LJubeni. Po nazivima ovih plemena nije teško zaključiti da su u pitanju Sloveni.

NESUĐENI MIR U SVOJOJ ZEMLJI ......................

Sauromatima nije bilo suđeno da mirno žive u svojoj zemlji. Selili su se, s vremena na vreme, sve dok Aleksandar Veliki nije srušio ahamenidsko carstvo u Persiji, 331. g. pre n. e
Ptolomej svedoči da su „Serboi“, odnosno „Sirboi“ živeli na Volgi, Azovskom moru i na reci Don. Gvidon Ravenski (Anonim, + 880) dovodi u vezu Srbe, Slovene i Skite: „Sedžta ut hora noctis Scytharum est patria Sclavinorum edžorta est prosapia: sed et Vites et Chymbes edž illis egressi sunt“. Vacerod Čeh, u „ Mater Verborum“ (920), naznačava da su se žitelji stare Sarmatije nazivali Srbima, tj: „Sarmathe, Sirbi tum dicti, a serendo id est ljuasi Sirbutiu“ i „Sarmathe, populi Zirbi“ - Sarmati, narod srpski. Vrlo je važno ovde istaći da su se monasi, koji su ovim teritorijama širili hrišćanstvo, nazivali Sarabitima (Sarabaitae), Srbima ili, kako navodi Čeh u Mater verborum: „Sarabitae proprie currentes vel Sirbi, viventes Zirbi“, što svedoči o hristijanizaciji Srba u apostolska vremena.

Za zemlju Sauromata Herodot kaže da se nalazila „na tri dana hoda“, istočno od Dona i severno od Azovskog mora. Arheološka istraživanja su pokazala da su oni živeli u prostranoj travnoj ravnici, na granici između Evrope i Azije, koja je obuhvatala teritoriju, istočno od Dona, skoro do reke Ural, a na severu se pružala uz Volgu do Saratova. Bili su mešovitog porekla i u njihovoj kulturi se zapažaju razni elementi naroda poznog bronzanog doba, naročito Meota i Skita, s kojima su Sauromati održavali bliske veze. Nisu imali stalnih naselja; živeli su na konju, a njihova boravišta su bila kola u koja su uprezali volove.

OPANCI I ŠAJKAČA .......................

Po nošnji, običajima i kulturi, nisu se razlikovali od Skita. Nosili su opanke, čakšire i specifične kape (šiljate), koje su se, vremenom, transformisale u šajkače. Vizantijski hroničari, uključujući i Porfirogenita, o srpskoj nošnji govore sa prezirom. Ovaj prezir vuče poreklo od političke netrpeljivosti Vizantinaca spram Srba i njihove buntovne prirode. Srpske žene zadržale su stari, „amazonski način“ života - pridruživale su se svojim muževima u lovu i ratu, te nosile istu odeću kao muškarci. Ni jedna devojka nije mogla da se uda, dok ne ubije bar jednog neprijatelja.

Međutim, Sauromatima nije bilo suđeno da mirno žive u svojoj zemlji. Selili su se, s vremena na vreme, u potrazi za novim pašnjacima za svoju stoku, sve dok Aleksandar Veliki nije srušio ahamenidsko carstvo u Persiji, 331. g. pre n. e. Zbivanja u srednjoj Aziji, u IV veku pre n. e, imala su velikog uticaja na dalji razvoj Srba, jer je Aleksandar Makedonski, u sledeće dve godine, uspeo da podjarmi Horoazme i Masagete, narode koji su živeli dalje, na severu. NJegova osvajanja su imala za posledicu stvaranje čvrstog saveza ta dva naroda, tako da su oni zagospodarili svim nomadskim plemenima srednje Azije; čak su i Huni morali da priznaju njihovu vlast.

Kultura Masageta bila je tipično stepska, mada se u njoj zapaža jak uticaj ahamenidske civilizacije Persije. Proširenje njihove vlasti stoga je značilo i rasprostiranje ahamenidske kulture i ideja. Srbi su bili jedan od naroda na koje su ta kultura i civilizacija izvršile dubok uticaj.

Masagetsko-horoazmatska vladavina, ili neka vrsta političke podređenosti, ostavila je dubokog traga na staroj sarmatskoj kulturi.

NEPOZNATI OD OSTALOG SVETA ......................

Apostrofirajući da su Sauromati grčki, a Sarmati rimski naziv, Plinije locira dva sarmatska područja - jedno u Aziji, a drugo u Evropi. On, sledeći uobičajenu predstavu svojih prethodnika, Agripe i Mele, o podeli zemlje na tri kontinenta (Evropa, Afrika, Azija), oslanja se na njihovu procenu da se teritorija od Istra do Okeana prostire dužinom od 2.100 i širinom od 4.400 milja do reke Vistule(Visla), te da pripada pustoši Sarmatije.

U Naturalis Historia, on kaže: „ U Evropi, svi koje srećemo su Skiti, premda razni narodi zauzimaju priobalje; na jednom mestu Geti, koje Rimljani nazivaju Daki, na drugom Sarmati, koje Grci zovu Sauromate i Hamaksiobi ili Aorsi, njihova grana; potom, opet oni skitske loze i potomci robova, ili Trogloditi; a, posle njih, Alani i Roksolani.

Viša područja, između Dunava i Herinijskih šuma, sve do zimovnih delova Panonije i Karnutuma, pa do germanskih granica, zauzimaju sarmatske Jazige, koji naseljavaju ravnice i polja, dok Dačani, koje su oni potisli sve do reke Patisus, naseljavaju planine i šumske lance. Dalje od reke Marus, prema toku Durije, koja ih razdvaja od plemena Sueva i kraljevstva Vanius, nalaze se Bastarani, a posle njih druga plemena Germana, koja zauzimaju suprotnu stranu“. Po Pliniju, skitsko ime se svuda proširilo, čak i na Sarmate i Germane; no, ovaj stari naziv sada je dat samo onima koji žive iznad ovih naroda, nepoznati od ostalog sveta.

PESNIKOVA OPČINJENOST .........................

Ovidije, čuveni rimski pesnik je bio prognan u Sarmatiju, gde je naučio da govori „getski i sarmatski jezik“. Po njemu, Sarmati žive kraj Ponta i Dunava, kao prvi susedi Rima, u zemlji koja se prostire od Karpata i severno od Crnog mora. Boraveći u Tomi (Tomis), Ovidije opisuje Sarmate kao divlje pleme iz planina koje za prevoz koristi kola, što je pesnika očito fasciniralo.

Hipokrat (oko 400.g. pre n.e.) Sauromate smešta u Evropu:“ U Evropi postoji skitski narod, zvan Sauromate, koji su naseljeni oko Meotskog jezera. Oni se razlikuju od svih drugih, po tome što se i njihove žene bore protiv neprijatelja“. Znatno ranije, pre Herodota ili Hipokrata, srećemo se sa imenom Sarmata, u Skilakovom vodiču za moreplovce, gde on opisuje obale, luke i reke. Skilak (Skyladž) iz Karianda, je živeo u VI veku pre n.e, a od njegovih zapisa ostali su samo fragmenti: Indica i Periplus, gde pominje Surmate koji obitavaju u Evropi, istočno od Skita, prema Tanaisu, koji je granica Evrope i Azije. On kaže, da su na drugoj obali Tanaisa, gde počinje Azija, prvi narod na Pontu su Sauromati, „kojima žene vladaju“ ( tzv. matrilinearni poredak ), a čiji su neposredni susedi Meoti, što se graniče sa Sindima.

Naziv Surmati (Surmatai), koristi i Eudoks iz Kinda koji, pod uticajem Plinija, spominje Sarmate oko Kaspijskog mora (Kaspija), u Aziji, gde nalazi i Aors(k)e, Dribike, Baktre i Sarpare. Aristotelov učenik Teofrast ( 370- 287 pre n.e.), u delu „O vodama“, spominje zemlju Sarmatiju, a kod Posejdonija, koji je uticao na Marinusa i Ptolomeja, Sarmatija se prostire iznad Tanaisa i Boristena, ispod Hiperborejskog okeana, povezujući Evropu i Aziju. Sa zapada se graniči Germanijom, a na istoku Skitijom ( Scythia intra Imamum ). Strabon, u „Geografiji“, kao i Polibije u svojim rukopisima, spominju Sarmate južno od Skita; potom, Aorse i Sirake, sve do Kavkaza. Po Strabonu, Sarmatija je prvi deo severnog dela Azije i neka je vrsta poluostrva.

(2)

KRALJEVSTVO NA BOSFORU ........................

Sibir svoje ime duguje Serboima-Sirbima; srpsko ime Sibin odnosi se na stanovnika Sibira - Sibirna, Srbina. Ovde je, sudeći po raznolikosti grobova, postojala zajednica podeljena na društvene slojeve i klasne grupe. Grobni prilozi su većinom iranskog, srednjeazijskog ili orijentalnog porekla; u zapadnom delu ovog područja, nađeni su i grčki importi (keramika, fibule). Žene su često sahranjivane s oružjem, što neki autori (Tomson, Vernadski, Grakov), smatraju ostatkom „amazonske tradicije“.

U bogato opremljenim grobovima, često je pronalaženo celo telo ovce ili konja, ali uvek bez glave. Do 338.g. pre n.e, Srbi su prešli preko Dona. Ovo je poznato iz grčkih istorijskih zapisa i arheoloških nalaza. U IV veku pre n.e, u oblasti zapadno od Dona, živeli su Skiti, koji su podigli veličanstvene kraljevske grobnice u kubanskoj dolini(severozapadni deo Kavkaza).

Krajem istog veka, oni su nestali sa Kavkaza i njihovi tragovi su nađeni mnogo dalje, na zapadu, s druge strane Dnjepra. To bi moglo da znači da ih je na zapad potisnuo prvi talas Sarmata, koji su, nesumnjivo, bili pod pritiskom drugih sarmatskih plemena, još dalje, pristižućih sa istoka. Do 300.g. pre n.e, oni su svoju vlast proširili na celu oblast između Dona i Dnjepra.

Jedini delovi, koji se mogu povezati sa kraljevskim Srbima, su ostaci konjske opreme i pribora za jelo (viljuške, kašike od zlata ili pozlaćenog srebra), felere (phaelerae), koje potiču iz II veka pre n.e. Svi, odreda, imaju reljefne ornamente, s geometrijskim ili životinjskim motivima, koji podsećaju na stari asirski ili jonski stil, ali su tesno povezani sa grčko-indijskom umetnošću.

KRALJICA MAGA ................................

Ovi, zapadni Srbi, bili su ujedinjeni pod jakom centralnom vlašću. U pisanim spomenicima nazivaju se „kraljevskim Sarmatima“. Skiti, iz jednog ogranka koji se povukao u krimsku oblast, postali su njihovi vazali, a Olbija, grčki grad na ušću južnog Buga, plaćala im je danak. Jedan od njihovih kraljeva, Galatije (Galat), pominje se u mirovnom ugovoru koji je kralj Ponta (u Turskoj, južno od Crnog mora), zaključio oko 180.g. pre n.e, a jedna kraljica, po imenu Maga (uspešno se bavila vračanjem i magijom), javlja se u zapisima, nekoliko decenija kasnije.

Viljuške za jelo, tog tipa, nađene su na jedanaest lokaliteta, uglavnom na teritoriji gde su živeli kraljevski Srbi. Dve su nađene van te oblasti, jedna u Transilvaniji i druga u bugarskom Podunavlju. Ova druga može da se poveže s jednim drugim ogrankom kraljevskih Srba, koji je morao da se povuče dalje na zapad, pod pritiskom drugih sarmatskih plemena. Od tog vremena, moć Kraljevskih Srba bližila se kraju - najveći deo stanovništva činili su došljaci, dok su neka plemena, nastojeći da sačuvaju svoju samostalnost, krenula dalje, na zapad.

DINASTIJA SRPSKO - TRACKOG POREKLA .....................

Srbi, koji su, u IV veku pre n. e, ušli u pontsku stepu (oblast između Dona i Dunava), prvi su stupili u kontakt sa jednim delom „klasičnog sveta“-Bosforskim kraljevstvom. Počeci ovog kraljevstva padaju u VI vek pre n. e, kada su Grci osnovali nekoliko kolonija na severnoj obali Crnog mora. U V veku pre n. e, u sastav Bosforskog kraljevstva ulazile su sve kolonije na obali Azovskog mora, (Palus Maeotis, blato Meotsko; Azovsko more se još zvalo Palus Sarmatiae, sarmatsko blato; Cymmeria paludes, Kimerijsko blato; Scythica stagna, skitski sprudovi i Ponti Eudžini mater - majka Crnog mora).

Prvo je ovaj kraj bio negostoljubiv, pa je u skladu s tim nosio i ime Pontus, divljina; kada su ga civilizovali Grci-Jonjani, prozvano je gostoprimljivim - Eudžinus), kao i širok pojas zemlje, duž istočne obale, na kojem su živela najpre meotska, a kasnije srpska ili sarmatizovana (posrbljena) plemena starosedelaca.

Cilj države na Bosforu je bio da grčke gradove štiti od stepskih nomada, ali Skiti i, posle njih Srbi, nisu napadali grčke gradove - mudro su ih koristili kao posredničke, trgovačke centre. Tokom sarmatskog perioda, grčki gradovi su očuvali svoj položaj proizvodnih i izvoznih središta. Pošto je apsorbovalo uzastopne talase srpskih plemena, Bosforsko kraljevstvo je, 110. g. pre n. e, palo pod vlast pontskog vladara Mitridata, koji ga je uvukao u rat sa Rimom.

SRBI – BOSFORCI .................................

Bogata srednja klasa, koja se uglavnom bavila trgovinom i industrijom, bila je većinom grčkog porekla, ali, veliki deo stanovništva činili su, samo delimično helenizovani, starosedeoci: Meoti, Tračani, Trako-Skiti, Skiti i Srbi. Zvanični jezik bio je grčki, a pogrebni obredi srednje klase pokazuju da se ona trudila da očuva grčku tradiciju. Ali, Bosforci, kakvi su prikazani u antičkim opisima gradova u severnom Pontu, na nadgrobnim stelama sa vajanim figurama (naročito na slikama u grobnicama), očigledno izgledaju kao Ptolomejevi „Serboi“.

U vreme vladavine Farnaka, Mitridatovog sina, koji je bio na čelu kraljevstva kad i Pompej u Rimu, dakle oko 70. g. pre n. e, Strabon opisuje Sarmate iz ovih krajeva. Posle toga i jednog perioda nesređenih odnosa, na vlasti se učvrstila nova dinastija srpsko-tračkog porekla. Ona je vladala sve do dolaska Gota u III veku. Pripadnici ove dinastije imali su, uglavnom, tračka ili sarmatska imena, a jedno od čestih vladarskih imena bilo je Auromaton. Vrhovnu vlast nad njihovom državom imao je, nominalno, Rim.

Evo šta piše Strabon: „U zapadnoj Aziji do Kavkaskih planina žive Srbi i Brđani (Aorsi), jer gde su god Srbi, tu su i Aorsi, kao pleme srpsko, ili ljudi koji žive po planinama i koji se odlikuju svojom rusom kosom, plavim očima itd. Jedni se skitaju, drugi žive pod salašima, a treći rade zemlju“.

Nosili su čakšire, obuću od meke kože (opanci), duge ogrtače (vuna), što je u potpunosti skitsko-sarmatski tip nošnje. I njihov oklop bio je sarmatski. Bosforski plemići su prikazani kao konjanici sa konjičkim kalpakom, ljuspastim ili karičastim oklopom, dugim kopljem, bodežom (srpa), mačem, sa okruglom jabukom od kamena na dršci, a nosili su i luk, tobolac (korito) i mali štit. Srbi su prikazani na Trajanovom stubu (pleme Roksolani), i na Galerijevom slavoluku, u Solunu. Pešaci obično nisu nosili oklop, bili su naoružani kopljima, „džilitima“, velikim štitovima i lukom sa otrovnim strelama.

SRBI U ODBRANI KINESKIH GRANICA .....................

Novi luk bio je ojačan umecima od kostiju, iz njega su se izbacivale teške strele sa troperim šiljkom. To je bio pronalazak koji je Srbima omogućio nadmoć nad njihovim protivnicima
Između 174. i 160.g. pre n.e, dolazi do prekretnice u istoriji Serboa, koji su ostali u svojoj prvobitnoj postojbini, istočno od Volge. Do tog vremena su živeli pod vlašću drugih naroda, uglavnom Masageta, koje su, sada, porazili Huni i, Srbi su mogli da zbace tuđinsku vlast. Ostaci Masageta su se stopili sa njima. Istokom su vladali Huni; koliko je njihova moć bila velika, govori podatak da je 125.g. pre n.e. jedno kinesko poslanstvo došlo do Sarmata sa namerom da ih podstakne da zarate sa Hunima i tako smanje strahovit pritisak na kineske granice.

Ove promene su dovele do preobražaja srpske kulture, koja ulazi u novu fazu svog razvoja, nazvanu „srednji sarmatski period“. To je bilo vreme sjedinjavanja i zanemarivanja oblasnih razlika. U grobnim prilozima, sa cele sarmatske teritorije istočno od Volge, zapažaju se male razlike. Dugi mačevi ređe se sreću, zamenjuju ih kratki bodeži, sa ocilom, umesto jabuke, na vrhu balčaka ( preteče kasnijih, manjih,“peroreza“ ).

VOJSKA OD 1000.000 STRELACA ......................

Najpoznatiji Sarmati, iz srednjeg perioda, su oni koji su prešli preko Dnjepra i počeli da „pritiskaju“granice Rima. Aorsi, koji su živeli uglavnom istočno od Volge, bili su najudaljeniji. Posle poraza Masageta, oni su ojačali i postali moćno pleme. NJih pominju kineski letopisci iz 130.g. pre n.e, gde kažu da su imali vojsku od sto hiljada strelaca.

Koplja i džiliti javljaju se samo izuzetno. Do kraja ovog perioda ( I vek), istočni Srbi nisu više bili teško naoružani konjanici; najčešće oružje bilo je jedan nov, bolji luk, namenjen borbi protiv konjice koja je, ranije, bila nepobediva. Novi luk bio je ojačan umecima od kostiju, iz njega su se izbacivale teške strele sa troperim šiljkom. To je bio pronalazak koji je Srbima omogućio nadmoć nad njihovim protivnicima. Ovo oružje, tokom zajedničkog pohoda, preko Dunava na Balkan, preuzeće i usavršiti Huni.

Grčki geograf Strabon ( I vek ), kaže da je preko njihove teritorije išao važan trgovački put i da su bili dovoljno bogati da nose zlatan nakit. Jedan ogranak Aorsa (begunci iz glavne grupe), naselio se zapadno od Volge, oko donjeg toka Dona. Na tom području, kod Novočerkaska, otkopan je, 1864.g, najraskošniji od svih srpskih grobova iz srednjeg perioda. Bio je to grob neke žene, verovatno plemenske poglavarke ili kraljice. U njemu je nađeno oko sto trideset zlatnih predmeta, većinom dekorisanih životinjskim motivima i ukrašenih dragim kamenjem - tirkizom, ametistom i koralom. Među njima, bilo je i bogato dekorisanih dijadema, grivni, bočica za mirise, kutija i posuda. Jedna posuda imala je dršku u obliku jelena, istog tipa kao krčazi iz običnih srpskih grobova. Osim toga, bilo je na stotine ukrasnih pločica prišivenih na odeću.

***

**marabu** · 05-01-2011 15:41

(3)

POTOMCI KRALJICE ROKSANDE ...................................

Jazigama za petama išli su Roksolani. To je bilo sledeće veliko pleme Srba koje je došlo na zapad, prešavši Dunav sredinom II veka p. n. e.
Kada su se srpska plemena Sarmata, u I veku naše ere, sručila na granice Rimskog carstva, ona su već bila razbijena na grupacije sa posebnim imenima i rimski istoričari ih, obično, pod tim imenima i pominju. Najčuvenija su plemena Jaziga, Roksolana i Alana. NJihovi međusobni odnosi i sukobi sa Rimom sada su prilično poznati, ali pre nego što podrobnije razmotrimo njihovu istoriju, bilo bi korisno da u glavnim crtama prikažemo velika migraciona kretanja u istočnoj Evropi, u celini. Sarmatska istorija je povest o nizu talasa koji su se kretali od istoka na zapad, potiskivali i bivali potiskivani, sve dok ne bi udarili o granice Rima i tu se razbijali na još složenije valove i unakrsne struje.
Prvi talas - srpsku prethodnicu - činile su Jazige. U II veku pre n. e, oni su živeli severozapadno od Azovskog mora, između reka Dnjepra i Dona. Iza njih, na istoku, bili su Roksolani, a ispred njih, jedan nesrpski narod, Bastarni. Poreklo njihovog imena u vezi je sa govorom (jazik - jezik - Jazige) i neverovatnom hrabrošću.

Veza između Jaziga i jaja je metaforična - i danas se, u Srbiji, za nekoga ko je izuzetno smeon, kaže da „ima jaja“. Najstarija istorija Jaziga nije nam poznata. Istraživač T. Sulimirski kaže da su oni bili isto što i „kraljevski Sarmati“. Početkom nove ere, Strabon, a zatim i Tacit, pominju ih kao narod koji, živeći između Dnjepra i Dnjestra, vlada jednim keltskim narodom, zvanim Bastarni. O Bastarnima, Tacit kaže:“Usled čestih brakova između njihovih uglednih porodica i porodica Sauromata, oni su prihvatili neke običaje te zemlje“. U pontskoj oblasti nisu nađeni nikakvi arheološki ostaci Jaziga, iako su oni, u oblasti blizu Azovskog mora, živeli bar dva veka, u stepema zapadno od Dnjepra.

Pritisak Roksolana odbacio je Jazige preko Dnjepra i Dnjestra, početkom prvog veka nove ere, sve do delte Dunava i rimske granice. Prva borba između Sarmata i Rimljana, o kojoj imamo pomena u istorijskim vestima, vođena je 78. g. pre n. e. Do 20. g. n. e, Jazige su prešle Karapate i naselile se u mađarskoj ravnici. Ovde se ratovanje sa Rimom nastavilo u naredna četiri veka. Jazige su ratovale i uz Rim, kao saveznici. Sa njima su bili udruženi u borbama sa, kasnije pridošlim, Srbima. U ovo vreme, Jazige će se naseliti i u centralnoj Bosni, gde su osnovali, već pomenuti, izuzetno dobro utvrđeni grad Jajce. Zatim, oni nestaju sa pozornice istorije, potisnuti u zaborav silama suviše snažnim da bi im se mogli odupreti.

Jazigama za petama išli su Roksolani. To je bilo sledeće veliko pleme Srba koje je došlo na zapad, prešavši Dunav sredinom II veka pre n. e. Oni su najpre opustošili zemlju, a zatim su se naselili severno od Jaziga, u stepama između Dona i Dnjepra. Roksolani su delimično pokorili „kraljevske Sarmate“, mestimično ih potisnuvši zapadno od Dnjepra.

VELIKA SEOBA SRBA ..............................

Otišli su u područje između Dnjepra i delte Dunava i tu se nastanili, potisnuvši Jazige, koji su tamo živeli pre njih. Najveći deo krenuo je dalje na jug i, do 62. g. n. e, stigao u ravnicu južne Rumunije
Roksolani su bili srpsko pleme Alana, nazvano po Rosi ili Roksandi, „amazonskoj“ kraljici od koje su, kako Strabon beleži, vodili poreklo.
Oko 110. godine p. n. e, oni su se uključili u političke borbe u crnomorskoj oblasti; najpre su se pridružili Skitima, u njihovoj borbi protiv bosforskog saveza, a zatim, pošto ih je potukao pontski vladar Diofant, pomogli su pontskoj vojsci da osvoji Bosforsko kraljevstvo. NJihov poraz u prvom ratu opisao je Strabon. Imali su vojsku od pedeset hiljada ljudi i uživali su glas dobrih boraca, ali su bili lako naoružani i nisu se mogli odupreti teško naoružanoj falangi.

NJihovi kalpaci i oklopi bili su od sirove kože, a od oružja su imali štitove od upletenog pruća, koplja, lukove i mačeve. Do sredine I veka n. e, Roksolani su bili zahvaćeni jednom mnogo većom seobom plemena i prešli su u oblast zapadno od Dnjepra. Odavde su neki otišli u područje između Dnjepra i delte Dunava i tu se nastanili, potisnuvši Jazige, koji su tamo živeli pre njih. Najveći deo krenuo je dalje na jug i, do 62. g. n. e, stigao u ravnicu južne Rumunije.

RATNICI A NE RAZBOJNICI ...................................

U rat su išli samo radi danka koji im pripada. Oni svoju zemlju daju svakome ko želi da je obrađuje (najčešće su to bili Sloveni) i zadovoljni su ako im se za to plaća skromna nadoknada. Ali, ako zakupci ne plate danak, oni polaze u rat na njih. NJihovi konji, slično skitskim, bili su izvanredno brzi i plahoviti, pa su ih zato kastrirali. Oni su se bavili lovom; u močvarama su lovili jelene i divlje veprove, a u stepama divlje magarce i srne.

Kod Strabona nalazimo jedan opis Roksolana iz tog vremena (17-23. g. n. e.), u kojem ih naziva „ljudima koji stanuju u kolima“. NJihovi šatori od puste bili su pričvršćeni za kola u kojima su, poput većine Sarmata, provodili ceo život. Oko šatora su bila krda stoke, od koje su dobijali mleko, sir i meso. Išli su za stadima seleći se, s vremena na vreme, na nova mesta gde ima trave. Strabon piše:“Oni su ratnici, a ne razbojnici“.

Po njihovim grobnim prilozima znamo da su koristili gvozdene mačeve, strele sa malim metalnim šiljkom i tobolce od brezove kore, što predstavlja oružje lakih strelaca na konjima. Stari zapisi nam kažu da su se, u borbama, ponekad, koristili i lasom.

U svom polaznom položaju (I vek pre n. e.), Roksolani su živeli istočno od Dona. NJihova kretanja slede kretanja Jaziga - preko Dnjepra (početkom I veka n. e.), sve do sukoba sa Rimom (62. g. n. e.). Posle tih velikih preokreta, nastupio je predah, mesta Jaziga i Roksolana, u severnim stepama, popunili su Aorsi i kubanski Sirijaci, koji su bili na visokom civilizacijskom stepenu i nisu odmah krenuli za svojim sunarodnicima na zapad. Strujanje, međutim, nije prestalo. U I veku naše ere, njih je pokorilo jedno novo pleme iz oblasti istočno od Dona - Alani.

IMA IH SVUDA ... OD VOLGE DO ŠPANIJE .............................

Alane prvi put pominje Josif Flavije, oko 37-101. g, u Jevrejskim ratovima, kao skitsko pleme naseljeno oko Tanaisa (Don) i jezera Meotis. Ono je, oko 73. g, opljačkalo Jermeniju i Mediju. Alane, istočno od Urala, pominju kineski izvori. Istorija mlađe dinastije Han (Hon Han Shu, 25-220. g):“ Kraljevstvo Jentsai (Široka stepa), promenilo je naziv u kraljevstvo Alan-liao. Glavni grad im je Di. Zavisni su od Kangju. Način života i odeća su im isti kao u Kangju“. Kineski izvori nativaju Alane „Jentsai“ ili „Antsai“, što se poistovećuje sa kasnijim „Anti“.
Amijan (330-395), pominje Alane u delu Rerum gestarum. On ih najprije nalazi oko Azovskog jezera gde zapaža:“... mnoštvo naroda različitih po jeziku i običajima. Iza ovih su drugi narodi, koji su nam nepoznati, jer žive još dalje, u dubini kontinenta“. Alani su i na levoj obali Euksina, prema tračkom Bosforu: „tamo, gde se završavaju Rifejske gore, žive miroljubivi Aruimfeji. Tu zemlju zapljuskuju reke Hronij i Visla (Chronius et Vistula). NJihovi susedi su Alani i Sargeti, kao i mnogi nepoznati narodi, čija imena i običaje ne poznajemo“. Iza Dnjestra Amijan pominje tzv. evropske Alane, Kostoboke i mnogobrojna plemena Skita, čija se oblast prostire do zemalja čije granice on ne poznaje. Većinom, Alani su nomadi, a samo mali broj se bavi zemljoradnjom.

Ovaj istoričar govori i o poreklu Alana. Po njemu, oni su drevni Masageti, čije ime potiče od planina oko kojih su živeli; pokorili su okolna, razna plemena i nametnuvši im svoje ime, asimirali su ih. Među njima su: Nervi, Akviloni, Vidini, Geloni i Agatirsi. Alani obitavaju u dva dela sveta (Evropa i Azija), život im je sličan hunskom ali „nisu toliko surovi“. Amijan beleži ratove Huna i Alana, te potonje saveze.

Noviji istraživači razilaze se sa Amijanom, kad se govori o poreklu Alana. Tri teze su i dalje u „igri“: da su Alani istočni Skiti, da su „nastali“ od Sauromata, tj. da je u pitanju sarmatsko pleme (kao što su to i Aorsi, Sirbijaci-Sirijaci ili Roksolani) i da su pristigli iz centralne Azije, pri čemu se kao njihovi direktni preci uzimaju Masageti i Južni Tohari. Naš stav je ovde jasan - u pitanju je sarmatsko pleme čija se kultura, što potvrđuju svi dosadašnji arheološki nalazi, vezuje za srednjosarmatsku kulturu na prostoru od Volge do Dnjepra.
Današnji direktni potomci Alana su Srbi iz Srbije i Lužički Srbi iz Nemačke. Do sredine I veka n. e. Alani (koji su sebe zvali Serboima), stekli su vodeći položaj među istočnim sauromatskim plemenima. Godine 68, oni su se nalazili, kako se iz jednog zapisa vidi, u blizini Azovskog mora a, do početka II veka, zagospodarili su celom teritorijom, koju su ranije držali Aorsi i Sirijaci. Jedan deo Aorsa preselio se na zapad; ostali su prihvatili vlast Alana i, stopivši se sa njima, postali su Serboi.

UKRAJINSKE STEPE POD VLAŠĆU SRBA ..............................

Osvajanje stepe i zauzimanje skoro potpuno srbizovanog (sarmatizovanog) Bosforskog kraljevstva imalo je dubokog uticaja na kulturu Ostrogota i dovelo je do usvajanja mnogih sarmatskih elemenata
Prvi pokušaji Alana - Serboa da se prošire bili su usmereni na rimsku prednju Aziju. Oba napada bila su odbijena. Nakon Partije (123. g. n. e.), napadnuta je i Medija, deset godina kasnije. Napadi su izvršeni posle uspešnog prolaska kroz Derbentski prolaz. Istoričar Josif ostavio nam opis Alana u borbi: „Oni su došli u velikom broju, iznenada se sručili na Međane i opljačkali njihovu zemlju bez otpora. Međanski kralj Pekor je pobegao i sve im prepustio. Svoju ženu i naložnice spasao je tako što im je za njih platio otkup od sto talanata“.

Alani su, zatim, ušli u Jermeniju, gde im se suprotstavio kralj Tiridat. U borbi je jedan Alan lasom uhvatio kralja, koji nije uspeo mačem da preseče uže, tako da ga je on privukao sebi i ubio. Serboi su posle toga opustošili zemlju, a veliki broj ljudi i mnogo drugog plena, iz oba kraljevstva, poterali su sa sobom u svoju zemlju. Ukrajinske stepe, istočno od Dnjepra, takođe su pale pod vlast Srba. Ali, pre nego što su mogli doći do Dakije i pojačati već postojeći pritisak na rimske granice, oni su morali da se suoče sa jednim novim neprijateljem sa severa - Gotima.

PUT DNJEPRA DO BALTIČKOG MORA ..........................

Početkom III veka n. e. pojavila se nova opasnost - sa Baltika, prema Crnom moru, probijali su se Goti. Godine 332, oni su zauzeli „srbizovano“ Bosforsko kraljevstvo; kasnije su se i oni priključili pohodu na Rim. Stručnjaci se ne slažu potpuno u pogledu vremena kada su Goti stigli u oblast Crnog mora. Razdoblje oko 230. g. n. e. čini se najverovatnijim, a po jednoj pretpostavci, koju potvrđuju arheološki nalazi, oni su, iz svoje ranije postojbine, na obali Baltičkog mora, došli krećući se duž Dnjepra.

Oko 250. g. n. e gotska plemena su zauzela Olbiju, grad pod rimskom zaštitom, na ušću južnog Buga. Bosforsko kraljevstvo, još uvek pod nominalnom zaštitom Rima, bilo je pokoreno; 332. g. prestalo je kovanje bosforskog novca. Poslednji bosforski kralj bio je Reskupor IV, koji je umro 362. g. Obično se smatra da se istočni ogranak Gota, ili Ostrogotsko carstvo, nalazilo na Donu. Arheološki podaci pokazuju da se ono pružalo samo do Dnjepra, ili do stepa nešto istočnije od te reke, a da je, severno od Azovskog mora, Gotima pripadao samo srazmerno uzak pojas.

Osvajanje stepe i zauzimanje skoro potpuno srbizovanog (sarmatizovanog) Bosforskog kraljevstva imalo je dubokog uticaja na kulturu Ostrogota i dovelo je do usvajanja mnogih sarmatskih elemenata. Bosforske radionice počele su snabdevati mnoge kupce, prilagođavajući stare sarmatsko-bosforske oblike nakita ukusu svojih novih gospodara, dodajući neke nove elemente koje su doneli došljaci. Nova gotska umetnost, koja se tako razvila, kasnije se proširila po celoj zapadnoj i srednjoj Evropi, gde su je doneli i negovali Goti i drugi narodi, uključujući i Srbe, koji su se povlačili pred Hunima.

*** sledi nastavak ***

**marabu** · 07-01-2011 18:23

(4)

VISOKI I LEPI , SVETLE KOSE ..................................

Za Alane Marcelin veli da robove nisu imali, jer su svi plemenitog roda. Alani su morali činiti vladajuću klasu, pošto su pisci tog vremena ovu zemlju pominjali isključivo kao Alaniju ili Belosrbiju
U vreme gotskih najezdi, najzapadniji ogranak Alana-Serboa živeo je u severnoj polovini Besarabije i u susednom delu Moldavije, na drugoj strani reke Prut (Alanska reka). U ovoj oblasti, stanovništvo je uglavnom bilo slovensko, ali Alani su morali činiti vladajuću klasu, pošto su pisci tog vremena ovu zemlju pominjali isključivo kao Alaniju ili Belosrbiju, a Prut, kako rekosmo, nazivaju Alanskom rekom (Alanus fluvius).

Ova grupa Alana može se skoro sigurno poistovetiti sa Antima, narodom koji je, kako je zapisano, živeo u toj oblasti u IV veku n. e. Amijan Marcelin, pisac iz IV veka n. e, ostavio je jedan zanimljiv opis Alana, koji je skoro istovetan sa Herodotovim prikazom Sauromata, napisanim osam stotina godina ranije. Način života i navike stepskih nomada nisu se, izgleda, stolećima menjale.

Amijan Marcelin kaže:“Alani piju velike količine mleka. Koliba nemaju, već borave u kolima, s krovovima od kore. Oni putuju preko velikih prostranstava i na mestima bogatim travom postavljaju svoja kola u krug i tu ostaju dok ima hrane za stoku, a zatim se opet sele.

BONZANA OGLEDALA .............................

Alanski grobovi u Besarabiji i Moldaviji sadrže tipične sarmatske priloge: bronzane prstenove i drugi lični nakit, ogrlice sa perlama od stakla ili karneola, poneki gvozdeni mač, a u jednom slučaju i jedan stakleni pehar, rimske izrade. Od naročitog su značaja bronzana ogledala i jedna kamena ploča, sa ugraviranim znacima“tamga“, koja pokazuje da se ranija postojbina tih Sarmata nalazila u susedstvu Bosforskog kraljevstva.

Kola su njihova stalna boravišta; u njima oni žive i u njima se njihova deca rađaju i rastu. Gde dođu, oni to mesto smatraju svojim domom. Muškarci se od najranijeg detinjstva navikavaju na jahanje, a pešačenje smatraju nedostojnim“.

„Skoro svi Alani“, nastavlja dalje Marcelin, „visoki su i lepi, a kosa im je obično svetla; od njihovog strašnog pogleda čoveka podilazi jeza. Oni su vešti i okretni u rukovanju oružjem. Po načinu života i običajima, oni su manje divlji od Huna.“ (Zanimljivo je da su Goti i Danci verovali da su Huni bili Srbi, kao što se kaže u sagi Hervrar:“Pod imenom Huna, naši su stari smatrali Srbe i baltičke Slovene, a tu su od iskona živeli samo kao Srbi, ponekad Saksonci, koje docnije nazivahu Vindima ili Vendima“. Ili, na drugom mestu:“U leto je kralj Hajdrek (Heidrekr) otišao u rat i došao sa vojskom svojom u zemlju srpsku - hunsku, kojom vladaše kralj Hlum (ili Hum) i u kog beše kći Slava“.) Uživaju u opasnostima i ratovanjima. Čoveka koji pogine u borbi smatraju srećnim, dok one koji ostare i umru prirodnom smrću napadaju i prekorevaju kao slabiće i kukavice. Oni se ponose ako ubiju bilo koga i kao slavni plen otkidaju glave protivnika, deru kožu s njih i vešaju ih, kao ukras, na svoje konje“.

„Kao svoje božanstvo rata“, ističe istoričar Marcelin, „oni su obožavali goli mač (srpa) poboden u zemlju. Oni predskazuju budućnost na zanimljiv način. U određeno vreme, skupljaju potpuno prave vrbove grančice i razmeštaju ih, pevajući neke bajalice i, tako tačno pogađaju šta će se desiti“. Ovaj tip proricanja zadržao se u Srbiji sve donedavno i iz njega je nastao praznik „vrbice“, a očuvan je u elementima pevanja, igranja i kićenja vrbovim prućem. Za Alane Marcelin veli da robove nisu imali, jer su svi plemenitog roda.

PUSTOŠENJE RIMSKE TERITORIJE NA BALKANU ....................................

Godine 378, alanska konjica odigrala je odlučujuću ulogu u čuvenoj bici kod Hadrijanopolja, u kojoj je rimska vojska bila naterana u bekstvo, a car Valens ubijen. Dve godine kasnije, Alani su, zajedno sa Ostrogotima i hunskim odredima, krenuli na sever, ušli u Panoniju i tu se naselili
Sudbina Alana, koji su se pred Hunima povukli na zapad, složena je i često patetična, kako kaže T. Sulimirski. Istorija jedne alanske grupe može se pratiti u pojedinostima. Taj brojni odred prešao je Dunav 337. g. Zajedno sa jednom grupom Huna, on se pridružio Vizigotima i Ostrogotima, da bi opustošio rimsku teritoriju na Balkanu.
Godine 378, alanska konjica odigrala je odlučujuću ulogu u čuvenoj bici kod Hadrijanopolja, u kojoj je rimska vojska bila naterana u bekstvo, a car Valens ubijen. Dve godine kasnije, Alani su, zajedno sa Ostrogotima i hunskim odredima, krenuli na sever, ušli u Panoniju i tu se naselili. Dvadeset godina kasnije, oni su se priključili Vandalima i prešli u Norik, provinciju s kojom su se graničili na severozapadu, gde su im se suprotstavili Rimljani pod Stilihom. On im je dao neka područja, pod uslovom da služe u rimskoj vojsci. Tako su oni, od 402. do 405. g, uzeli učešća u zajedničkoj borbi protiv Vizigota.

SA SAVEZNICIMA U ŠPANIJU ...................................

Zavojevači su krenuli preko Majnca i Treva (Remsa, Turnea, Arasa, Amijena), prema Parizu, Orleanu, Turu, Bordou i Tuluzu. Ovde nije bilo rimske vojske koja bi im se suprotstavila. Pošto su dve godine ugnjetavali Galiju, Alani su sa svojim saveznicima prešli u Španiju, opustošili celo poluostrvo i najzad se zaustavili u Luzitaniji, današnjoj Portugaliji.

Ali, 406. g, Alani su, zajedno sa Vandalima i Svebima, krenuli u pohod na Galiju. Pod svojim kraljem Respondijalom, oni su prešli Rajnu blizu Majnca i pobedili ratoborne Franke, koji su im se suprotstavili. Onda je jedan deo Alana, pod kraljem Gaoranom (Goranom, ne treba ga mešati sa istoimenim kraljem Roksolana), prešao u službu Rima, a glavnina je, pod Respondijalom, krenula sa dva teutonska naroda u pohod na Francusku, razarajući i pustošeći sve što bi joj se našlo na putu.

Godine 418, Alane su potukli Vizigoti koji su, u ime rimskih imperatora, proterivali „varvare“. Alanski kralj Adakije bio je ubijen, a ostatak grupe pobegao je u Galiciju, gde se priključio Vandalima. Vandalski kralj Gunderih usvojio je naziv „Redž Alanorum et Vandalorum“ (kralj Vandala i Alana), koji su njegovi naslednici zadržali sve do propasti vandalskog kraljevstva u Africi, 533. g.

Tako se završila istorija ovog ogranka Alana koji su, za četrdeset godina, od kada su napustili svoju stepsku postojbinu, prešli preko celog jednog kontinenta. Ali, čak ni to nije bio kraj njihovih lutanja. Postepeno, stapajući se sa starosedeocima, ujedinjeni Vandali i Alani, napustili su Galiciju i prešli u južnu Španiju 422. g, a odatle u Afriku 429. g. To nisu bili jedini Alani koji su stigli do Francuske.

Grupa pod kraljem Goranom, bila je, u razna vremena, u savezu sa Vizigotima i Rimljanima. To su najverovatnije bili Alani koji se, 416. g, pominju u Narboni, kasnije i u Orleanu. Oni, izgleda, nisu Hunima pružili otpor 451. g, ali su ih, 475. g, pokorili Vizigoti. Drugi alanski kraljevi (Beog, osnivač Beograda, „redž Alanorum“ 464. g. i Eohar, „ferocissimus Alanorum redž“ - siloviti kralj Alana, 440. g.), pominju se kao učesnici u opštim borbama na početku mračnog doba.

POREKLO IMENA SRPSKOG NARODA*...........................

U starim izvorima se naziv Srba pojavljuje u raznim varijantama: Serbi, Serboi, Servi, Sarbi, Sorbi, Sorabi, Srblji... U srpskim izvorima, ovaj etnonim se nalazi u Letopisu popa Dukljanina i Lavrentijevom prepisu Nestora, prvi put u DžI veku
Naziv Srbin javlja se kod Ptolomeja, u III veku, kao ime jednog istočnoalanskog naroda (ovo je potrebno uočiti, jer su današnji Srbi iz Srbije njihovi direktni preci), koji je prebivao u stepama donjeg Povoložja, sve dok ga u IV veku nisu pokorili Huni. U srednjem veku, zemlja zvana Belosrbija (ili Bela Srbija), pružala se, preko Saksonije i Tiringije, do Salea, to jest, u okviru teritorije nekadašnjeg hunskog carstva. Može se pretpostaviti da se odred hunske vojske, koji je stekao vlast u toj oblasti, sastojao uglavnom od istočnih Alana-Serboa.

Posle Atiline smrti, 453. g, oni su stekli nezavisnost i sami vladali prostranom zemljom. Germanska plemena, zapadno od Salea, zbacila su srpski jaram, ali alanski Serboi su sačuvali vlast nad Slovenima istočno od te reke. Vremenom, alanski Srbi su se stopili sa pokorenim slovenskim stanovništvom, te je ime Srba (kao i ime Belih Srba) sada jedini trag njihovog boravka u toj oblasti. Do sličnog razvoja došlo je i u balkanskoj Srbiji, gde se nalazio jedan drugi ogranak alanskih Srba.

POMINJU SE* U* NAJDREVNIJIM VREMENIMA ..............................

Mnoge su pretpostavke o poreklu i značenju srpskog imena. Neki dokazuju da znači srodnik, drugi „surabotnik“, drug u radu, raboti. Treći, pak, tvrde da je nastalo od lezgijske reči ser - čovek; neki je dovode u vezu sa reči „sebar“, gde kažu da je u pitanju metateza reči Serb. Prvi, dakle, srpsko ime pronalaze u najdrevnijoj starini; drugi, tvrdeći da je nastalo iz reči „ser“ - čovek i „serbi“ - ljudi, zaključuju da nam ime u stvari označava množinu za imenicu čovek, tj. ljudi ili narod.

Kao i uvek, prilikom predaje nekog naziva raznim jezicima, u starim izvorima se naziv Srba pojavljuje u raznim varijantama: Serbi, Serboi, Servi, Sarbi, Sorbi, Sorabi, Srblji... U srpskim izvorima, ovaj etnonim se nalazi u Letopisu popa Dukljanina i Lavrentijevom prepisu Nestora, prvi put u DžI veku.

Današnji kavkaski Anti, koji govore lezgijski, ostatak su onih Anta koji su bili u dugoj vezi i simbiozi sa istočnim Slovenima, pa doista može biti da je jedno antsko pleme, imenom srpsko, neka slovenska plemena organizovalo u državice, a zatim, utopivši se u njih, ostavilo im ime, kao što je bilo i u slučaju kad su germanski Franci Francuzima ostavili ime, a normanski Rusi i mongolski Bugari - Slovenima.

Kad već razmišljamo, pomenimo i da su, možda, srpska plemena se razdvojila na severu, pa ih je bilo i na Labi i na Visli, te su ona na Labi ostala na severu, a ona sa Visle otišla na jug, kako navodi i Porfirogenit.

Razume se da su sva ova nagađanja o imenu Srba tek samo zanimljive hipoteze; u staro vreme, u srpskom jeziku, nije bilo reči Srbija. Tako su Srbe zvali stranci: Servija, Surbija, Serbija, pa nam je od njih došao taj oblik, sa latinskim i grčkim nastavkom „ija“. Srbi su, najpre, svoju otadžbinu nazivali Srbje, pa, nešto docnije, Srblje.

**marabu** · 07-01-2011 18:24

(5)

SNAŽNO KRALJEVSTVO SRBA SA KAVKAZA ...............................

U VIII veku cela oblast, severno od Kavkaza, naziva se Alanijom. Ovo kraljevstvo je bilo na vrhuncu svoje moći od XII do XIII veka, kada se oduprlo mongolsko-tatarskoj najezdi
Porfirogenit u svom letopisu piše, pripadala Belim Srbima. Od oko 300.000 Sarmata koji su, napuštajući ranije teritorije, oko Crnog mora, pred najezdom Gota, kretali na zapad, njih skoro trećina je ostala u nepristupačnim karpatskim planinama. Dakle, prisustvo sarmatskog elementa u oblasti Karpata je bilo izvesno i sva ta plemena, ma kako se nazivala (Sarmati, Alani, Beli Srbi...), pripadala su istom etnikumu.
Što se tiče Slovena na ovom prostoru, antički i rimski izvori ih znaju kao susede Sarmata. Tacit Publije Kornelije (55-117), uz Cezara, Livija i Plinija, najznačajniji rimski istoričar, piše da su Venedi (Sloveni) pozajmili mnogo sauromatskih običaja. Kaže, na primer, da se zbog mešovitih brakova izgled Slovena kvari, tako što postaju nalik Sarmatima (Srbima).

Ovako tesni i izuzetno bliski kontakti Slovena i Sarmata najviše su verovatni u oblastima oko gornje Visle i zapadnog Prikarpatja, odnosno na prostoru gde su se kasnije pojavili Beli Srbi - mešavina Sarmata i Slovena. Epitet „beli“, kod Srba sa Karpata, nesumnjivo ima alansku tradiciju. Oni su, u ovoj planinskoj oblasti, pokorili slovensko stanovništvo, ali su ih, kasnije, ti isti Sloveni asimilirali. No, naziv Alana - Serboa (Srba) zadržao se kod potomaka koji su, slovenizovani, naselili Balkan.
Serboi sa Kavkaza osnovali su snažno kraljevstvo, koje se, u nekom obliku, održalo punih osam vekova. Ono je, na tom prostoru, nadživelo najezde Huna, Avara i Turaka, što svedoči o njihovoj vitalnosti. U VIII veku cela oblast, severno od Kavkaza, naziva se Alanijom. Ovo kraljevstvo je bilo na vrhuncu svoje moći od DžII do DžIII veka, kada se oduprlo mongolsko-tatarskoj najezdi.

Neke grupe Srba u Ukrajini su uspele da prežive hunska razaranja. Ovde mislimo na one grupe koje su odbile savez sa Hunima. U donjem toku Dnjepra nađeno je mnogo alanskih grobova iz V i VI veka. Za ovu grupu karakteristični su tzv. rečni grobovi - ravni, bez humke i iskopani na najnižim rečnim terasama koje se, za vreme visokog prolećnog vodostaja, nalaze pod vodom. U njih su sahranjivani ratnici, ponekad s konjima i bogatim grobnim prilozima, u koje je spadao i zlatan nakit, oružje i kitnjasta konjska oprema.

Druge, manje grupe Srba, živele su sledećih vekova u raznim delovima Evrope i Azije. Na Krimu se, u XVII veku, pominje jedna grupa koja je, još uvek, čuvala svoju tradiciju i jezik. Jedna manja zajednica, živela je 462. g. u Besarabiji, a alanski najamnici služili su u vizantijskoj vojsci, u ratovima protiv seldžučkih Turaka. Najzanimljivija od svih je zajednica, sa otprilike 30000 pravoslavnih Srba, koja je, kako je brat Pelegrini, biskup Zejtuna u Kini, zapisao 1318. g, živela sa svojim porodicama na kineskoj obali, preko puta Formoze.

DA LI SU SRBI DOBILI IME PO KARPATIMA ...........................

„Karpatska hipoteza“ je, na prvi pogled, ubedljiva: Beli Srbi su živeli na Karpatima, a stari Sloveni su se, prema svedočenju Nestora i Lavrentija, nazivali po mestu svog geografskog položaja, koji je označavao njihovo poreklo
Više naučnika je zastupalo mišljenje da etnonim Srbi dolazi od naziva Karpata, označavajući njegove žitelje. Pri tome, naziv je različito tumačen. V. Rudeljev je ponudio sledeću hipotezu - pre nego što su Sloveni nazvani Venedima, zvali su se Karboni - od imena Karpata. Za pleme sa ovim nazivom zna Ptolomej, još u II veku; Karboni su, kasnije, prozvani Karpima, Karpidima ili Krpjanima.

Ovaj ruski naučnik smatra da je iz korena reči „karb“ nastao naziv Sarb (Serb) koji se, kasnije, promenio u Sorb. Savremene Lužičke Srbe Nemci i danas zovu „Sorben“. Tezu o srodnosti naziva Karboni i Sarboni (Sarbi) podržava i O. Strižak, koji današnje Srbe, preko Karpida (Karbona), dovodi u vezu sa skitskim Kalipidima, o kojima beleži vesti još istoričar Herodot u V veku pre n. e. Ovaj ruski istoričar misli da su Kalipidi, u stvari, Karpidi. Inače, Kalipidi su živeli u donjem toku reke Dnjestar, blizu Crnog mora, i nisu imali veze sa Karpatima i Karbonima. Uostalom, samo ime Kalipida nije skitsko, već grčko.

No, „sreću kvari“ činjenica da ime Srba nije slovensko, sa čime se slaže i Vatroslav Jagić (1838-1923), profesor univerziteta u Berlinu, Peterburgu i Beču, najpoznatiji slavista koji je mnogo pisao o ruskom i srpskom jeziku, te, najposle, o književnosti Srba i Rusa. Pridružio mu se i poljski slavista Aleksandar Brikner (1856-1939), njegov naslednik na Berlinskom univerzitetu, koji piše da, kada bi velika etnička grupa, kao što su to bili Beli Srbi, dobila naziv po Karpatima, onda bi i sam naziv ovog planinskog venca bio raširen u okolnoj, pre svega istočnoslovenskoj sredini, pa bi tako dospeo i u istorijske spise.

Poreklo etnonima Karpata, više istraživača traži i zagovara u iranskim, odnosno, skitsko-sarmatsko-alanskim (srpskim) jezičkim okvirima. Epoha Sarmata u Ukrajini, traje više od 600 godina, od II veka pre n. e, do IV veka i u istoriji, ne samo ovoga kraja, ostavlja dubok trag. Kao što smo već rekli, naziv Sarmatije se odnosio na prostor od Urala do Visle; od Sene, Labe i Dunava, sve do Crnog i Baltičkog mora. Ukrajinu su i u DžVII veku još uvek, tradicionalno, nazivali Sarmatijom, a velmoža J. Hmeljnicki je, sve do 1685. g, nosio ponosno titulu sarmatskog kneza. Smatra se da su upravo Sarmati dali nazive za reke Dnjepar i Dnjestar, (Danopris i Danastris). U Prikarpatju se Sarmati pojavljuju u I veku, a veća alanska grupa plemena je tada živela na teritoriji današnje Rumunije, vršeći pritisak na granice Rimskog carstva.

IME SRBI - NESLOVENSKOG POREKLA ................................

Potvrda ovoga može da se nađe u tome što slovenski plemenski nazivi ukazuju na oblast u kojoj je pleme živelo, ili na pripadnost nekome ili nečemu. Stari Sloveni nisu praktikovali plemenske nazive na: „bi“, „arbi“ ili „orbi“
U Dušanovom zakoniku se kaže: „Sabora Serbrova da ne bude. Tko li se obrjaščet u saboru Serbrovu da mu se uši obrježut i da mu se osmudit obraz“, iz čega se vidi da se imenica „Serbar“, „Serbrov“, odnosi i označava narod Srba. Ruska reč „sebro“ znači porodicu, rod, narod. To je dugo vremena bila zbirna imenica i označavala je Srpstvo, Srbe ukupno, a kada se razvilo ratarstvo i dotadašnji lovci i stočari se „privezali“ za zemlju, počeo se upotrebljavati i naziv srpska zemlja, zemlja Srba-Srbija, slično kao Bugarska, Leška (Poljska), Češka (zemlja), itd. Tako, u nazivu oblasti Semberije, se označava zemlja Srba, Serberija.

Srpski stari vladari nazivali su se: kralj Srbljem, gospodin Srbljem i slično, tj. vladar Srblju, srpstvu, a tek se kasnije, od pojma zbirne imenice, preneo naziv na pojam plurala, pa je „kralj Srbljem“ značilo srpski kralj, a „Srblje“, množina - Srblji ili Srbi.

TRANSPARENTNOST PLEMENSKIH NAZIVA ........................

U staroslovenskim nazivima jasno se vide dva dela: osnova i odgovarajući slovenski formant. Uz neke izuzetke, slovenski plemenski nazivi su i danas etimološki transparentni. Na primer, Poljani su narod koji živi u polju (Poljaci), a Derevljani (Drvljani), oni koji obitavaju u šumi. Nakon svega, opravdano je dopustiti neslovensko poreklo reči Srbi. Ovaj naziv je izronio iz vira Velike seobe naroda, a njegovom širenju su doprineli okolni narodi: Balti, Germani i Tračani.

Aleksej Sobljovski (1856-1929), dopisni član SANU i profesor na univerzitetima u Kijevu i Peterburgu, smatrao je najstarijom formom etnonima Srbin - Srbalj (Srblji), jer može da se nađe na velikom prostoru, od Velike Nemačke (Germania Magna), preko Bavarske i Češke, bazena reke Sale (Zaale), u Galiciji, Voliniji, pa čak i blizu Mikene u Grčkoj, do Azije... Najčešća tumačenja etnonima Srbin (bila ona Nestorova, Porfirogenitova, Dukljaninova ili Soboljovskog), polaze od fonetske sličnosti i upoređivanja reči, ne vodeći računa o istorijskim, geografskim ili socijalnim činjenicama. Sa brzim razvojem paleo i komparativne lingvistike, započela su, u DžIDž veku, temeljna istraživanja. Jedno je već sada sigurno-poreklo srpskog etnonima nije slovensko. Potvrda ovoga može da se nađe u tome što slovenski plemenski nazivi, po pravilu, ukazuju na oblast u kojoj je pleme živelo, ili na pripadnost nekome ili nečemu (totemizam).
Nazivi slovenskih plemena (Budini, Neuri, Bužani, Poljani, Visijani, Sagudati, Dulini, Severi...), po pravilu se grade uz pomoć formanta: ni (i), ti, ri. Što se tiče naziva Srbi, on se očigledno ne uklapa u ovaj etnonimički tip; stari Sloveni nisu praktikovali plemenske nazive na: „bi“, „arbi“ ili „orbi“. Recimo i ovo: iako se, odskora, prema staroslovenskom izgovoru, govorilo Serbin i Serbija, L. Niederle, češki istoričar i lingvista, ukazuje da, baš u staroslovenskom jeziku, ovaj naziv možemo da nađemo bez vokala „e“, odnosno, kao: Srbin, Srblji.

SRBI - NAROD NAZVAN PO ORUŽIJU ..........................

Istoričar Niko Županič, nalazeći kod kavkaskih naroda reči „ser“ i „sur“, ističe da se nazivom oružja imenovao onaj ko ga nosi. A Srbi su, oduvek, bili ratnički narod. Amijan Marcelin, rimski pisac i hroničar iz IV veka, pisao je o sarmatskom plemenu Alana - Serboa kao o eminentno ratničkom
Kako nastaje i šta znači reč Srbin? Više od dva milenijuma, na vrlo širokom prostoru, ovaj pojam ima različita značenja. Najbitnije je, kada je reč o odnosu srpskog prema klasičnim jezicima, grčkom i latinskom, nepostojanje početne „sr“ grupe u fondovima tih jezika. Stoga, kod beleženja imena, naročito toponima, kako primećuje istoričar R. Damjanović, klasični jezici jednostavno nisu pribeležili inicijalni „sr“ tip, niti ostale standardne oblike srpskih reči. Ptolomejev „Atlas“ (II vek), i Pojtingerova „Tabla“ (rimski itinerer iz IV veka), beleže inicijalnu grupu kao: „sar“, „sur“, „sor“, „ser“, „sir“, odnosno, zavisno od toponima, upotrebom svih samoglasnika.

Sa drugom inicijalnom grupom („rg“) je slična situacija - ona je u mnogim osnovama, ali je najkarakterističnija u rečima „rog“ i „grb“. Od roga dolazi reč oružje (orožje), kao i prvobitne vrste alata, izrađene od životinjskih rogova. Iz ove grupe nastaju mnoge reči, vezane za postupke u lovu ili borbi. Na primer, tu je reč ruglo - u prvobitnom obliku, odnosila se na gadne, teške rane - i, ruganje, posprdan odnos prema neprijatelju, kome se Sarmati rugaju (rogaju - pokazuju mu „rogove“), odnosno, ismejavaju ga, u cilju vlastitog hrabrenja. Rukovanje oružjem napravljenim od roga podrazumevalo je grebanje, grabljenje ili, jednostavno, njime se nešto „rgalo“ (komadalo).
Vrlo je moguće da je nosilac tog oruđa ili oružja od roga i dobio ime po njemu, sa pridodatim inicijalom koji podrazumeva samo sečenje (sek!), te je kroz „srg“ postalo „Srb“. „Srb“ bi, dakle, bilo prvobitno sečivo što seče i rga (kida, grebe ili komada).

Nakon lovačke faze, u sledećoj, poljoprivrednoj, ovo oruđe postaje srp kojim se „rbi“ - kosi žito (i danas se koriste izrazi: odrubiti ili porubiti); tokom vremena, od srpa će postati oružje, srpa ili srba. Već smo istakli da i neki evropski jezici baštine, u svom nazivu za sablju, reči srpa ili srba - spravu koja može da odrubljuje, seče.

PRVA PRETPOSTAVKA ......................

Pretpostavku da je etnonim „Srbi“ u vezi sa pojmom oružja prvi je izneo Aleksandar Potebnja (1835-1891), ruski lingvista i profesor univerziteta u Harkovu, poznat kao osnivač „psihološkog pravca“ u ruskoj lingvistici. Ovu hipotezu su prihvatili Gajtler, Hajmlers i Brikner.

Istoričar Niko Županič, nalazeći kod kavkaskih naroda reči „ser“ i „sur“, ističe da se nazivom oružja imenovao onaj koji ga nosi. A, Srbi su, oduvek, bili ratnički narod. Amijan Marcelin, rimski pisac i hroničar iz IV veka, pisao je o sarmatskom plemenu Alana-Serboa kao o eminentno ratničkom. On piše:“Druga novina bilo je usvajanje nove taktike ratovanja i nove vrste oklopa (odnosi se na sukobe Alana sa Rimljanima). Oklop se sastojao od kože ili tkanine na koju su prišivene male bakarne ili gvozdene pločice; konji su bili oklopljeni na isti način. Glavno oružje su bili dugi, zakrivljeni mačevi i duga, teška koplja, nošena o gvozdenoj kuki, pričvršćenoj konju za vrat. Ovako opremljeni konjanici išli su u borbu u gusto zbijenim redovima i nijedan neprijatelj im se nije mogao odupreti.
Ova nova taktika dovela je do reorganizacije svih vojski na Istoku, uključujući hunsku i kinesku. Laki odredi strelaca na konjima bili su zamenjeni oklopljenim konjanicima, koji su kasnije činili glavninu alanske vojske. Čak su i Rimljani bili, na kraju, primorani da neke svoje odrede opreme na isti način“.

**marabu** · 07-01-2011 18:39

(6))

/ ... Sarmatska grobnica: na glavi umrlog je ogrlica sa istim znakom drveta života...
kao na fresci manastira Staro Nagoričano .../

DA LI SU SRBI SLOVENI ...............................

Srbi su se od ostalih Slovena razlikovali po mnogim osobinama, kako je ostalo zapisano u delu putopisca i istoričara Masudija. Naselja su im bila raštrkana, staništa su, po pravilu, nadzemna, sa ognjištima
Raspoloživi arheološki podaci iz starog veka svedoče da se od Slovena mogu izdvojiti samo Srbi. Malo se koji nalaz ili artefakt može povezati sa drugim Slovenima, na primer grnčarija opšteslovenskih osobina. Srbi nisu bili krvno jedinstven narod, već su upijali pripadnike drugih naroda, ne samo Slovena, kako su to pokazala istraživanja ranih srpskih naselja na Dunavu, gde vrsta kuće, ognjišta ili peći, biva potpuno nepoznata u drugim, slovenskim naseljima. U Srbiji, Dalmaciji i Polablju su razdvojeni slojevi ranije naseljenih srpsko - sarmatskih plemena od kasnije doseljenih Slovena.

Srbi su se od ostalih Slovena razlikovali po mnogim osobinama, kako je ostalo zapisano u delu putopisca i istoričara Masudija. Naselja su im bila raštrkana, staništa su, po pravilu, nadzemna, sa ognjištima. Za spremanje hrane bila je osobena upotreba sača (vršnika), uz crepulju i uobičajene lonce. Grnčarstvo se odlikovalo po ranoj zanatskoj proizvodnji, a ponekad i po specifičnom ukrašavanju.

Privreda Srba se u znatnoj meri oslanjala na stočarstvo, otuda su zborna mesta - igrišta - bila na vrhovima brda i planina. Stočarenje je omogućavalo laku pokretljivost i česte seobe. U pogrebnom obredu primenjivano je podizanje pogrebnih mogila (gromile) i ostavljanje svedočanstva trizne. Pokojnici su spaljivani, a pepeo je prosipan u reke, jezera, ponore ili more.
Zahvaljujući ranom pokrštavanju, u nekim krajevima je primenjivano sahranjivanje uz prigodan hrišćanski obred. Takvi su monaški grobovi iz Tvrdoša, Kamenog, Šipova ili u Pljevi. Trizna je zapažena u ranohrišćanskim grobovima manastira u Tvrdošu, Sv. Nikoli (Toplica) i Petro-Pavlovom manastiru kod Trebinja.

TRAG SEOBE SRBA ................................

Posredno svedočanstvo prisustva Slovena (uopšte) i Srba, određenije, jesu trizništa i široka upotreba sačeva na prostoru cele rimske severne Ilirije. Trizna ukazuje i na srpsko prisustvo u Vizantiji, koje se značajno odrazilo na pogrebne obrede i način spremanja hrane, još u IV veku, što potvrđuje grnčarija iz Tvrdoša i Kamenog. Možda je ime sela Bojke, između Skadra i Bara, kod Vladimira, trag seobe Srba iz Bojkovine, s kraja IV veka, na šta ukazuju i arheološki nalazi iz Ilovice i Svača?

Prateći trag grnčarije, načina građenja utvrđenja i vrste korišćenja staništa, Srbi su se, iz predela oko Beča, u rimskom Noriku i oko ušća Morave, raseljavali prema Labi i delovima rimske Dalmacije, kako to pokazuje i raspored njihovih gromila. Gromile, na prostoru između Drvara, Grmeča i Konjica, te onih iznad Herceg Novog, oko Durmitora, Pljevalja, Bijelog Polja i u dolini Zete, vezuju se za Srbe doseljene sa Karpata. Ostave novca, nađene u dolini Neretve, kod starog grada Narone i na Majsanu, ukazuju na trasu naseljavanja iz Panonije.

Na doseljavanje Srba i Slovena, sa Dunava u Pomorje, ukazuju brojni ulomci grnčarije: to su, najčešće, lonci ukrašeni nizovima višestrukih talasa, uokvireni vodoravnim snopovima, izvedenim češljem. Rađeni su na vitlu i takve ukrase, kako navodi arheolog Đ. Janković, u jugoistočnoj Evropi, u kontinuitetu, primenjuju samo Srbi.

SRPSKI VLADARI SA KAVKAZA ....................................

Pod imenom Slovena Srbi se pominju u pisanim izvorima iz VII veka, kao i u kasnijim prepisima iz IX i X stoleća. Za Franke, Sloveni su Srbi i njihovi anali beleže da drže veliki deo Dalmacije. Pored Srba, franački izvori navode i Guduščane, Gačane iz Hercegovine, kao dominantno srpsko pleme. Pored ovih, kasnih izvora srednjeg veka, postoje i pisani izvori o Srbima iz Zete, koji upućuju na njih kao stanovnike te oblasti, na prelazu iz starog u srednji vek.

U „LJetopisu popa Dukljanina“ za Srbe je zabeležen naziv Morovlasi, odnosno, Crni Latini,“ Nigri Latini“. To potvrđuju i italijanski izvori, te plan Beograda iz 1683. g, gde je jedina pravoslavna crkva obeležena kao: Chiesa deli Seismattici, Morlachi, Valachi e Greci. Po Albertu Fortisu, Morlaci (Maurovlahi, Morlacchi), sebe nazivaju Vlasima, što znači ugledni, moćni, tj. „kao što Sloven znači slavan“.

K. Jireček kaže da su Morlaci, Murlacchi, stanovnici kopna od Velebita do Bara i navodi da se, pre toga, u Dubrovniku, pominju Morovlasi (Moroulacchi, Moroblachi), koji su živeli u predelima između Huma i Neretve. Isti autor beleži da se Moldavija, u DžIV veku, naziva zemljom Morovlaha. Za Dubrovčane, Morlaci su bili slični Vlasima - slobodni ljudi koji su, povremeno, za njihov račun, ratovali i obavljali razne druge poslove koji su uključivali rizik i opasnost.

CRNI LATINI ...............................

Reč je o srpskim vladarima - arhontima iz oblasti Kavkaza, gde su Srbi jasno izjednačeni sa „ Magra paidia“, što bi moglo značiti „arhont Srba zvanih crna omladina“. Sintagma „crna omladina“ može se shvatiti u značenju prostog naroda, kako se ponekad koristi ovaj izraz, koji se nadovezuje na značenje reči „omladina“, „otroci“ obeležavajući stalež zavistan od vlastele. Po svoj prilici su nazivi Morovlah i sl. prevod sa srpskog, „crni Vlasi“, u smislu „prosti Vlasi“, što je, kasnije, Dukljanin zapisao kao „crni Latini“.

Shodno rečenom, zemlju Morovlaha iz „LJetopisa“ treba tražiti zapadno od Dubrovnika, gde su živeli Srbi, u oblasti Neretve, gde se na celoj teritoriji koristio naziv Maronija (Maronia et Chulnie). Da se Morlaci mogu sasvim određeno izjednačiti sa Srbima, ukoliko pratimo pridev „crni“, vidi se iz podataka iz dela „O ceremonijama“ cara Konstantina, gde se navodi arhont crnih Magra imenom Serbotion, Serban. Indikativno je da B. Ferjančić, u svojim prevodima tekstova Konstantina Porfirogenita (1950. g.), mesta gde se spominju srpski arhonti izbacuje iz rukopisa jer, zaboga, Porfirogenit piše o južnim Slovenima (sic!).

SRBI - MOĆNI I RATOBORNI TRIBALI .............................

Već smo istakli da se kao najraniji stanovnici Srbije, etnički i narodnosno formirani, pominju u istoriji moćni i ratoborni Tribali. Tribalima antički istoričari imenuju plemena Skita, Trako-Skita, Sigina ili Singa i, ponekad, Trako-Kimbera, Agatirsa-svetih Tirsena, koji naseljavaju erdeljsku ravnicu. Sve njih Herodot svrstava u azijske Sauromate (Sarmate, Srbe). Oni se, u vremenu od DžII veka pre n. e, u različitim vremenskim intervalima, naseljavaju i učvršćuju na prostoru današnje Srbije.

Herodot opisuje dve srpske reke: Angros, Zapadnu Moravu sa Ibrom i Brongos (Strabonov Bargos, rimski Margus), Južnu i Veliku Moravu; Morava je sarmatski naziv i izveden je od imena za more i Moranu (Moran (a), Morena, Vodan), božanstvo smrti koje obitava u vodi. Ovde je reč o biću iz mitologije, koje je prihvaćeno od strane svih Srba i Slovena.

Etimologija ove reči ukazuje na „moru“ (muru), noćnog leptira koji pritiska prsa i siše krv. Augmentativ „morina“ znači veštičina, neudata žena, koja noću mori (ubija) čeljad; „moruština“ znači imati muku od more. Prostor oko obeju Morava zvao se Tribalikon, tribalska ravnica.

Tukidid piše da je kralj plemena Odriza, Sitalk, pokušao da osvoji Tribalikon, ali je u borbi sa Srbima poginuo. Po Strabonu, zemlja Tribala se prostirala na 15 dana hoda od Gornje Strume do Dunava. Docnije, Tribali ratuju sa makedonskim kraljem Filipom II i njegovim sinom Aleksandrom; 334. g. pre n. e, tribalski kralj Sirmos se morao pokoriti Aleksandru, priznati njegovu nadmoć, a njegov pohod na Persiju pomoći odredom konjice.

SVETA MESTA ..................................

Tribale su pokorili Kelti, odnosno njihovo pleme Skordiska. Posle rimskih osvajanja, jedan kraj u Bugarskoj, na zapadu, zvao se Trebalija, gde geograf Ptolomej, na ušću Dunava, stavlja grad Eskus (Oescus, Osijek), kao naselje Tribala. Glavni gradovi i utvrđenja Tribala bili su Singedon, na mestu današnje beogradske tvrđave, Kapedun, današnje Užice, Nesas, Niš, Dostinik, Prijepolje i Bela Palanka. Od svetih mesta, gde su se upražnjavali kultovi, treba pomenuti Trebinje i utvrđenu gradinu, na vrhu planine Trebević, iznad Sarajeva, koja arheološki nije ispitana ni do današnjeg dana!?

Na Rajni i Dunavu Rimljani su privremeno zaustavili seobu naroda, koja je počela početkom I veka. Iranski pastirski i konjanički narodi, sa crnomorske stepe, polako su se pomicali na zapad; poslednji su bili Sarmati, koji su naseljavali prostore od Dona do Volge. Sarmate su, kako smo naveli, činila plemena Anta, Jaziga, istočnih i zapadnih Alana, Roksolana i Aorsa (Arsa ili Raša). Imenice: Ante, Alani i Jazige su sinonimi, jer se na staroruskom jeziku Alani nazivaju Jazigama (Jazuges, Jazyges), odnosno, Jazima, Jasima. Sarmati se, u novoj eri, prvi put spominju u antičkim spisima, kada su zaposeli ravnicu između Dunava i Tise, u doba cara Klaudija (41-54. g.).

*** sledi nastavak ***

**marabu** · 10-01-2011 00:13

(7)

SRBI VEKOVIMA NA BALKANU - PRE SLOVENA ..........................

Od slovenskih grupa, u VI veku, javljaju se sledeća plemena: Duljebi, Bužani, Volinjani, Smoljani, Poljani, Drevljani, Radimiči, Vjatiči i Hrvati (na Krkonošama). Po Prokopiju, nad Slovenima i Antima ne vlada jedan čovek, nego oni od davnina žive u demokratiji, gde se o vrlo važnim i odlučujućim pitanjima zajednički savetuju članovi plemena. Kod Pseudo-Cezarija, javljaju se Sloveni kao autonomni i bez vođa. S druge strane, od V veka, beležimo imena alanskih kraljeva, koje priznaju Rim i Vatikan: Boza, Beuka, Babaja, Beoga i Gaorana. Svi oni imali su titule „redž forcissimus“ ili „redž Vandalorum et Alanorum“.

Indikativno je da nema nijednog opisa Slovena iz Ilirika, pre VII ili VIII veka. Čitava unutrašnjost poluostrva, između Zadra, Soluna i Rodope, zvala se zemlja Surbina ili Srpska Sklavenija-Slavinija. Mihajlo Retor, iz Soluna, naziva ih Srbima - Slavinima, a Nikita Akominata - Dalmatincima. Inače, Grci iz vremena Komnena Srbe isključivo zovu Dalmatincima. U poznoj Vizantiji Srbe opet nazivaju kao i ranije - Tribalima.

Po opisu Konstantina Porfirogenita, u unutrašnjosti poluostrva se prostirala oblast „prvobitnih, pravih Srba“. To je zemlja Serblija, u kojoj stanuju Serbloi. Docnije, crkvene hronike Dubrovnika je pominju kao „regnum Servilie“ - kraljevstvo Srba. Na jugu je njihova zemlja, kraljevina, bila ograničena izvorom Lima i obroncima Prokletija; istočnu granicu obeležavao je utvrđeni grad Ras (Rason, Rase), na reci Raška, kod današnjeg Novog Pazara.

GRADIŠKA, NASELJE IZ PRVOG VEKA .............................

Najstarije jezgro Gradiške nalazi se na prostoru današnjeg parka i bolničkog kruga. Prilikom kopanja temelja za zgradu bolnice, nakon Drugog svetskog rata, utvrđeni su sledeći arheološki slojevi: preistorijski, antičko-rimski, ranosrednjevekovni, kasnosrednjevekovni i turski. Arheološki nalazi, ostaci rimske arhitekture, otkriveni su i na širem prostoru grada. Kroz celo postojanje preistorijskog naselja u Donjoj dolini (DžII vek pre n. e.), koje su osnovali Sigini, postojalo je i naselje u današnjoj Gradiški. Rimljani su ga izabrali kao raskršće dvaju magistralnih puteva, te kao središte rimske savske flote. Ovo naselje se, kao kastel Jaziga, pominje od I do V veka.

Na severu su se graničili sa Avarima, koji su dugo držali Srem i nekadašnju Gornju Meziju. Prema tome, „oblast prvobitnih Srba“, dok se nisu stopili sa Slovenima, obuhvatala je krajeve na Limu, gornji tok Drine (sa Pivom i Tarom), dolinu Ibra i gornji tok reke Morave. Glavni grad je bio Dostinik. Važniji gradovi su bili još: Samobor, Goražde, Soko (na spoju Pive i Tare), Brskovo, Breznica, Sjenica, Budimlje, Gradac (Čačak) i, jedno od najstarijih naselja, Gradiška, u sadašnjoj Republici Srpskoj. NJu su osnovale Jazige da bi kontrolisali prelaske preko Save, kao i grad Jajce (Jaize), koji je kontrolisao ulaz u centralnu Bosnu.

Na primeru Gradiške, čija je starina nedvosmisleno utvrđena, dokazuje se, između ostalog, pominjanje srpskog imena na ovom prostoru, vekovima pre slovenskog, te time otpada floskula, „bečko-berlinske“ škole, o tobožnjem doseljavanju Srba na Balkan tokom VI i VII veka. Krenimo redom.

RIMSKI KRVAVI POHOD NA SRBIJU ..............................

Zašto su, uopšte, Rimljani krenuli u svoj krvavi pohod po Srbiji, kad za to nije bilo stvarnih povoda? Delimično objašnjenje daje već pomenuti Dion Kasije:“ Cezar Avgust, 32 godine pre Hrista, zapovedio je vojskama da udare na Panoniju, nemajući nikakva povoda ili uvrede od strane Panonaca; no, on je ovo jedino zato učinio da obučava vojnike i da ih ishrani na račun tuđ, jer je računao da u dopuštena i pravedna dela, pristaje napadati na sve one, bez ikakvog uzroka, samo koji su bili od njega slabiji i nejaki. No, s obzirom da su stanovnici ravnih mesta ova napustili, on, imperator, zadrži vojnike od grabeža, nadajući se time privoleti ih k sebi; ali, došavši do njihovog grada Siska (Siscia), iskusio je njihovo neprijateljstvo, zbog uništenih im useva i popaljene hrane i imanja“.

U drugoj polovini prvog veka, za vreme vladavine imperatora Domencijana, sarmatska plemena (najverovatnije Anta), u snažnom prodoru ka unutrašnjosti Srbije, razbila su legije pod zapovedništvom Acija Sabina i Fuksa. Na njihovom čelu bio je car Dikoval, kome je imperator Trajan plaćao danak. Dikoval je trijumfovao nad Imperijom - Decabelus, Traianus Caesar victo - ali nakratko, jer je poniženi imperator, kako svedoči Plinije, spremao veliki pohod na Dakiju, preko Panonije. Plinije kaže:“Srbi su narod koji nikada i ni od koga nije bio pobeđen, do Trajana“.

TIRANSKA VLAST ..................................

Po Tacitu (Agricol.30),“... rimska vlast je bila tiranska“, što je značilo:“ pljačkati, otimati, ubijati; robiti, paliti; a mir i tišina, u zavojevanim oblastima, samo se je tada povraćala, kad su pokoreni bivali sasvim utamanjeni ili ostavljali svoju bivšu zemlju“. Tek, od druge polovine III veka, rimska moć će opasti, što će dovesti do utvrđenja sarmatskih plemena na ovom prostoru.

Od 100 do 104. g, trajala je Trajanova borba protiv Sarmata (tzv. „dački ratovi“), u kojoj je uzelo učešća 10 rimskih legija sa 73.880 vojnika, kojima treba dodati i oko 150.000 savezničkih vojnika, među kojima su bila i sarmatska plemena Jaziga i Roksolana, ranije naseljena oko današnjeg Novog Sada i Petrovaradina. Godine 106.Trajan je pokorio Dakiju, postavši „Sarmatikus“. „Ja sam uništio Sarmate“, trijumfuje imperator,“ koji su bili najhrabriji od sviju smrtnih, ne toliko po svojim ogromnim i prejakim telesima, koliko zbog svoje moralnosti jer oni, po učenju Samovom, veruju u besmrtnost duše.

Stoga je u njih strašna rešenost pri jurišanju i nesrećama jer su uvereni da duša ne umire, no se samo preseljava u večni život, te ne žale ovaj sadašnji“. Trajan je Dikovala pogubio, opljačkavši njegovu impozantnu riznicu. Eutronije (Etronie, VII, 3), svedoči da je Trajan opustošenu Dakiju i Panoniju naselio mnogim Rimljanima, smeštenim u kolonije, od kojih su bile najpoznatije: Colonia Zernensis i Zernigevethusa (Carosedua, tj. Carigrad), gde je bilo i Dikovalovo sedište. Po njenom razaranju, ovde je prvo bio rimski logor - Ulpia Traiana. Pored ovih, čisto rimskih kolonija, a bilo ih je desetak, nalazile su se i sarmatske.

PRVA BALKANSKA SILA U XI VEKU ..............................

Posle 548. g, pojačali su se napadi Slovena i, kako piše Prokopije: „Pobediše Slavini i Ante“. Prilikom slovenske opsade Soluna, 568. g, Rimljani su na svoju stranu pridobili Ante, koji napadoše na zemlju Slovena i opustošiše je. Još jedno savezništvo, Anta sa Rimljanima, protiv Slavina, beleži se 601. g. Vojsku Anta predvodio je vojskovođa Petar i podvojvoda Gudujin.

Prokopije govori o odredima Anta u plaćeničkoj rimskoj vojsci. Tako se pominje izvesni Velizar, koji je operisao u italijanskoj Lukaniji, sa odredom od 300 ljudi, „vešt u četničkom ratovanju“. Agatije pominje taksijarha (podvojskovođu) Dabrogezu, prilikom bojeva sa Persijancima, od 549. do 556. g. NJegov sin Leontije se, sa vojskovođom Svarunom, borio protiv kavkaskih Misimijana. Isti istoričar beleži i nekog Tatomira, kao zapovednika jednog rimskog odreda na Dunavu. Jovan Efeski piše o rimskim pobedama nad slovenskim kneževima Radogostom i Pirogostom.

Od VI do VIII veka traje slovenska kolonizacija Balkanskog poluostrva, kad Sarmati bivaju sve više asimilovani, sve do trenutka kada u provinciji Dalmaciji nisu osnovali svoje prve, srpske države. Jedan jedini izvor govori o ovom „mračnom dobu“ Srbije i veličini (obimu) ove slovenske kolonizacije, svojevrsnom balkanskom proključalom „melting potu“. To je „Geografija“, sastavljena na jermenskom jeziku, oko 670. g, a pripisuje se hroničaru Mojseju Horenskom. On piše:“ Otidoše Sloveni preko Dunava, stekoše druge zemlje u Trakiji i Maćedoniji i prodreše čak u Ahaju i Dalmaciju“. Prodor je vršen iz Rumunije i erdeljske oblasti, te susednih delova Ugarske“.

NE PREKINUT LANAC ................................

Moderno jezičko ispitivanje Vatroslava Jagića potvrđuje Mojseja, jer srpsko-slovenski dijalekti čine jedan neprekinuti lanac, od Crnog mora pa do istočnih Alpa. NJime se mogu konstatovati prastare veze sa nekadašnjim susedima severne sarmatske oblasti, od kojih ih sada dele veliki prostori.

Sarmati, sada Srbi-Sklavini, prave srpske države (ni u kakvom dokumentu se ne pominju slovenske države, što znači da su se pristigli Sloveni osećali Srbima), a car Konstantin pominje niz srpskih vladara sa Višeslavom (oko 780. g.) i njegovim sinom Radoslavom. Car ne daje nikakve bliže podatke o vladarskoj lozi Dukljana; međutim, nađen je jedan olovni pečat, kneza Petra od Duklje, iz VII veka, pa se može pretpostaviti da srpske državne formacije nastaju nešto ranije, na prelazu iz starog u srednji vek i da su, po organizaciji, najsličnije antičkim polisima. Porfirogenit pominje i župana Krajinu (Travunija) i njegove naslednike Hvalimira i Cucimira.

Vremenom, kod Srba će se stvoriti dva središta, sa dve dinastije. Jedna je kuća Stefana Vojislava, koja je vladala u primorju pokrajinama Duklja, Travunija i Zahumlje. U imenima vladara ovde se javlja više puta ime Mihajlo, pa bi se moglo pomisliti da ono vodi poreklo od kneza Mihajla Zahumskog (912 - 948), međutim, u pitanju je, najverovatnije, dinast istog imena iz VII veka. Kako je ova oblast srećno odbila napade Vizantije, postala je u DžI veku prva balkanska sila.

**marabu** · 10-01-2011 00:41

(8)

POHOD SARMATA NA RIMSKO CARSTVO .......................

Jazige su, još pre Konstancijevog dolaska, pod plaštom prijateljstva (Limiganat je uživao status rimskog federata), nameravale da, za vreme oštre zime, upadnu i opljačkaju Panoniju, dok se Dunav još mogao preći brzim čamcima i skelama.Nekoliko hiljada Jaziga nalazilo se utaboreno na rimskoj obali Dunava, gde su, u blizini Slankamena, iščekivali Limiganatove pregovore sa Konstancijem II. Rimski imperator je naredio da se u blizini utvrda podigne zemljani tribunal, na kome je smestio carski presto, da bi sedeći na njemu, primio poslanike Jaziga. Tražeći od Limiganata razloge za nezadovoljstvo i napuštanje dodeljenih mu teritorija, Konstancije II nije ni slutio da Sarmat, u stvari, priprema direktan napad na njega. Pre sastanka, carev planer, Inoćentije (Inokentius), zahtevao je da lađe rimske dunavske flote plove rekom i spreče svaki mogući pokušaj prelaska Dunava od strane Sarmata, sa teritorije Bačke i Banata. Iako dobro smišljen i razrađen, Inoćentijev plan nije pretpostavljao mogućnost da će se Limiganat usuditi da izvrši napad sa ljudstvom koje se već nalazilo na rimskoj obali Dunava. Pognutih glava, Limiganat i njegove poglavice mirno su slušali blagi carev govor i prekore, dok nije kucnuo povoljan trenutak.

Videvši da se Konstancije II, zajedno sa svojim vojskovođama, potpuno opustio na svom tribunalu, slušajući dosadan i monoton Limiganatov odgovor (koji se beše poprilično odužio, ukrašen bezbrojnim frazama upućenim slavnom rimskom oružju) jedan od Limiganatovih pratilaca je skinuo opanak i bacio ga prema tribunalu. Ovaj gest je zbunio cara i pratnju, koja nije imala vremena da objasni ovu neuobičajenu i bezobraznu uvredu, kad su ih zaglušili bojni pokliči Jaziga:“Marha! Marha!“ (u smislu: Smrt! Napred marš, juriš). Iza Limiganata su se razvile ratne zastave, pre toga skrivene ispod odeće i svi Sarmati jurnuše u pravcu tribunala i zaprepašćenog Konstancija II. Gledajući sa visine, on je video blisku opasnost od nadiruće rulje „varvara“, koji su vitlali mačevima i kopljima. Sudar je bio strahovit. Skočivši sa tribunala, car se našao u kolopletu svojih i neprijateljskih vojnika koji su hteli da ga zarobe. No, Konstancije II je uspeo da sa svojom pratnjom umakne poteri Jaziga.

NEMI SVEDOK NEČUVENE DRSKOSTI ..........................

Malobrojniji Rimljani nisu mogli da odole Limiganatovim borcima i, posle kraćeg okršaja, videvši da se car spasao, većina vojnika se predala tražeći milost od vođe Jaziga, odbacivši oružje. No, Jaziga se nije puno obazirao na pobeđene - on se dokopao imperatorovog prestola, ukrašenog zlatnim jastucima, a da mu se niko čestito nije ni suprotstavio. Formiravši odbrambene kordone, krenuo je u povlačenje, jer se ubrzo očekivao udar rimske pričuve koja je, sa odbrambenih kopova Slankamena, bila nemi svedok nečuvene drskosti ovog srpskog plemena !

LEGENDA O ZLATNOM JASTUKU ...........................

Oko vrednog plena ispredeno je mnogo legendi - jedna govori da se insignija dokopao drugi sarmatski kralj, Radogost, a druga pripoveda da je Beog, kralj Alana, spavao na zlatnom carskom jastuku. Možda su pripovetke i legende o tom prestolu i bogatstvu ukrasa i izrade potpirivale maštu sarmatskih plemena u nadi da ih iza rimskih granica očekuje neslućen plen. Sigurno je - Limiganatovo hvalisanje nije izostalo, i možemo samo da pretpostavimo kakve je efekte kod Sarmata izazvala nesmotrenost jednog, inače sasvim pristalog, rimskog imperatora.
Zadržaćemo se na vladavini porodice Konstantina Velikog, čija su trojica sinova podelila carstvo, a da mira između njih nije nikada ni bilo. Rimsko carstvo podeljeno je 317. g, u Viminacijumu, gradiću na Dunavu.
Iz Sirmijuma je stigao najmlađi sin počivšeg cara Konstantina Velikog, Avgust Konstans. Sa zapada, iz Trijera na Rajni, došao je najstariji preživeli Konstantinov naslednik, Konstantin II. Sa istoka, iz Konstantinopolja, prispeo je srednji sin, Konstancije II.
Konstantin Veliki, uveren u svoju jedinstvenu veličinu, bližeći se smrtnom času, sve je manje smatrao da bi uopšte neko mogao da ga dostojno nasledi. Tako je, za života, nakon pogubljenja najstarijeg sina Krispa, postepeno povećavao broj mogućih naslednika, proširivši broj kandidata i na svoja dva sinovca koja su, takođe, nosila cezarske titule.

VLADAVINA PORODICE KONSTANTINA VELIKOG .........................

Unutar slankamenskih zidina, brzinom požara se širio glas o tome da je Konstancije II bio doveden u opasnost; vojska, predvođena tribunom Skutarijem Celom (Scyttae Zella, poreklom Skit), hitala je da mu što pre bude od pomoći. Cela je smatrao da je car, zbog svoje hrabrosti, bio doveden u nezavidnu situaciju. Rimljani su jurnuli na Jazige, mnogi nisu stigli ni čestito da pritegnu oklope, ili stave kacige.
Čuvena „vatrena četa“ rimskih legionara, koja je prva krenula da spere sramotu, gazila je sve pred sobom, ne štedeći ni već poginule, ranjene, ili Jazige što odbaciše oružje i nemo stajahu. Hrabri tribun Cela krajnjim naporom je pokušao da povrati presto, ali je pao proboden kopljima. Iako je rimska vojska razbila Jazige i povratila ugled, Limiganat je carske regalije uspeo da prebaci na drugu obalu Dunava i tu im se gubi svaki trag.

Međutim, nesrećne okolnosti su i dalje pratile Konstancija II, kao, uostalom, i sve pripadnike Konstantinove porodice. Ubrzo se, zbog gubitka insignija, shvaćenog i kao gubitak časti, pobunio Julijan Apostata, cezar Galije - ovu neposlušnost pratila je i pobuna u Aziji. Konstancije II je prvo hteo da reši azijski problem, ali ga je iznenadna smrt zatekla 8. novembra 361. g, u gradiću Mopsukrene, blizu Tarsa u Kilikiji. NJegov usud delila je i njegova ćerka Flavija (Maksima Faustina), prozvana Konstancijom. Bila je supruga cara Gracijana. Ona je pukim slučajem izbegla zarobljavanje od strane germanskih Kvada, bežeći dvokolicom iz carske vile Pistrenzije (Pistrensis) kod Šida, ka Sirmijumu. Da su je ratoborni Kvadi stigli, bila bi to prva zarobljena rimska princeza u istoriji.

VANDALI - PLEME LUZICKIH SRBA .......................

Konstancije II je, na polju kod grada Mursa Maior (današnji Osijek), bio učesnik jedne od najkrvavijih bitaka, vođenih između dve rimske vojske, u istoriji, u kojoj takvi sukobi nisu bili neka posebna retkost, već pre pravilo. Bitka između Magnencijeve armije sa Rajne i Konstancijevih legija iz Srbijež trajala je ceo dan, sa promenljivim uspehom. Prevagu je odnela Konstancijeva konjica, pod zapovedništvom Vetranija, koju su činili iskusni konjanici - Jazige. Oni su uspeli da razbiju desno krilo suparničkih legija i, kao mnogo puta pre toga, odnesu odlučujuću pobedu, a uzurpator Magnencije je, nakon bekstva i teškog poraza, izvršio samoubistvo 535. g. Računa se da je na krvavim poljima kod Murse život izgubilo preko 50.000 legionara, što je dramatično pogoršalo sposobnost rimskih armija da brane granicu od nadirućih plemena Sarmata, koja nisu bila saveznici Rima.

S druge strane, na svom putu ka Dunavu Huni su, sa svojim stadima i krdima, ženama i decom, vazalima i saveznicima, prvo prešli reku Volgu na zapadu i smelo krenuli u osvajanje zemalja srpskih plemena: istočnih i zapadnih Alana. Alani su zauzimali prostranu oblast Sarmatije, između Volge i Tanaisa, ali su se njihovi običaji i ponašanje preneli širokim prostranstvima srpskih osvajanja. U vazalnom odnosu prema njima bila su druga srpska plemena: Anta, Roksolana, Agatirsa i delovi slovenskih plemena Neura i Budina. U IV veku, deo istočnih Alana naseliće Panoniju i današnju Srbiju, a zapadni Alani će, sa Hunima i Svevima, stići čak do Hispanije i Afrike. I istočni i zapadni Alani su sebe nazivali, da ponovimo, Srbima-Serboima (Ptolomej, Mater verborum).

Na severu, Alani su prodrli čak do Sibira, a njihovi južni pohodi završavali su se na granicama Persije i Indije. Alani su se rado mešali sa plemenima Vandala, a njihov čvrst savez ojačali su zajednički kraljevi. Još uvek u istoriji vlada spor jesu li Vandali germansko ili srpsko pleme. Po pravilu, Germani se sa Srbima nisu mešali, a istorija, kako savremena, tako i ona drevna, puna je primera međusobnih krvavih sukoba, često do istrebljenja. Ako su se Vandali rado mešali sa Alanima, ratujući i protiv Germana, onda su izuzetak; no, pre će biti da su Vandali bili jedno od plemena Lužičkih Srba jer, Adam Bremenski u delu Gesta Hamenburgensis eclesiae pontificum Oddaru Pomeranos dividit a Vilzis (III,1,1,2.), tvrdi da su Vandali bili srpsko pleme:“ Servia amplissima Germaniae provincia a Vinilis incolitur, ljui olim dicti sun Vandali“. S njim se slaže i Vambecijus i kaže:“ Srpski jezik u Hamburgu zove se vandalski“.

SRPSKA KONJICA GAZI SVE PRED SOBOM ......................

Vlast Gota Hermanariha protezala se od Baltičkog do Crnog mora, kada su na njega udarili Huni i alanski Srbi. Gledajući kako njihova polja, sela i gradove, guta plamen i satire pokolj svega živog, zaprepašćeni Goti su osetili na svojoj koži brojnost, snagu i hitrinu, te neumoljivu svirepost Huna. Strah, iznenađenje i gnušanje doveli su do poređenja Huna sa životinjama, i do toga da im se pripiše fantastično poreklo. Goti, u predanjima, tvrde da su se srpske veštice, proterane iz alanske zajednice zbog nečasnih i smrtonosnih poslova, sparile u pustinji sa paklenim duhovima; Huni su potomci, rođeni u ovoj gnusnoj vezi. Lakoverna mržnja Gota prihvatila je tu bajku, ali, dok je zadovoljavala mržnju, povećavala je njihov strah, jer se, zdravorazumski, moglo očekivati da je potomstvo veštica i demona nepobedivo.

Veština alanske konjice ništila je vojnike gotskog zapovednika Atanarika i desetkovala trupe koje su branile obale Dnjestra, pod zapovedništvom vojskovođe neobičnog imena - Sudija. Hrabrost i nepobedivost Alana iz Sarmatije naterala je Hermanariha da, u dogovoru sa Rimom, postavi odbranu na Dunavu, pod zapovedništvom iskusnih vojskovođa Fritigerna i Alaviva.

Srpska konjica dugovala je svoju nepobedivost dugačkim kopljima i oklopima; uz konjicu je uvek išla pešadija sa izvrsnim strelcima, čije su strele, umočene u otrov, bile smrtonosne. Goti i Rimljani bili su lak plen odlično opremljenih Srba, čije su strele zasipale neprijateljske nezaštićene glave i prsa. Gubitak vojski, uništenje gradova i sramoćenje rimskog imena od naslednika cara Gracijana iziskivali su da se pešadiji vrate šlemovi i oklopi. To je, sa izvesnim zakašnjenjem, i učinjeno.

**marabu** · 10-01-2011 01:05

(9)

JURIŠ NA GRANICE GERMANIJE .............................

Severnu Evropu je uskomešala najezda begunaca iz Sarmatije, zapadnih Alana i Vandala. Predvodio ih je Radogost (358-408), koji se dičio sa dve titule: bio je“ Redž Sarmaticus“ (kralj Srba) i „Redž Alanorum et Vandalorum“ (kralj Alana i Vandala). NJegove trupe svom silinom su pritisle granice Germanije, stavivši njene stanovnike pred ne baš prijatan izbor: da se pred njim uklone, bežeći u neprohodne planine, ili da mu se pridruže. Svevi i Burgunđani su izabrali ovo drugo. Prema svedočenju neoplatonovca, pesnika i besednika, Sinezija iz Kirene (370-413), Radogost je ipak dočekan gostoljubivo, sa „hlebom i solju“ na novoosvojenoj teritoriji.

Alani i Huni su 392. g prešli Dunav, u januaru, vozeći svoja teška kola preko zaleđene reke. U narednim mesecima, Dunav će ostaviti iza sebe preko milion ljudi - prethodnicu, konjicu i pešadiju pratile su žene, deca, starci i ogromna krda stoke. Razne vojske varvara, koje su se dičile gotskim imenom, u neredu su se raštrkale od šumovitih obala Dalmacije do bedema Carigrada.

VELIKA SEOBA SRBA SA BALTIKA .............................

Prethodnica zapadnih Alana bila je sastavljena od 12.000 ratnika, koji su se, od ostalih, izdvajali plemićkim poreklom (tzv.“srebreni Srbi“) i junačkim delima. Iza prethodnice išla je armada od 200.000 ratnika, koju je pratilo više stotina hiljada žena, dece i staraca, natovarenih u dugačka, teška kola, koja su vukli volovi. Ova ogromna seoba krenula je iz baltičke oblasti koja je, posle njihovog odlaska, ostala obeležena ostacima njihove veličine: dugačkim bedemima i divovskim nasipima. Tokom nekoliko sledećih vekova, bivša domovina Srba-Sarmata bila je jedna nepregledna sumorna pustoš, dok prazninu nije popunio priliv novih stanovnika - Slovena.

Ako je Radogost bio drag i rad gost kod nekih Germana, kod Rimljana to svakako nije bio. Odbrana Italije bila je u rukama Stiliha, namesnika cara Honorija. Ali, carstvo je bilo tako iscrpljeno da je bilo nemoguće obnoviti utvrđenja porušena u ratu sa Gotima i spremno dočekati Radogostovu najezdu. Stilih, odličan i mudar vojskovođa, napustio je odbranu provincija i koncentrisao se na odbranu Italije i Rima.

Stilih je ubrzao regrutaciju obećavši svojim robovima, koji budu stupili u vojsku, slobodu i dva zlatnika. Na jedvite jade, iako je koristio najdelotvornija sredstva za privlačenje novih snaga, vojskovođa je unovačio tek 40.000 regruta koje bi, u srećnija vremena, sakupio samo u Rimu. Trideset njegovih legija pojačala je velika skupina varvarskih pomoćnih jedinica. U tom trenutku to nije bilo dovoljno da bi se ozbiljno suprotstavio alanskom kralju u direktnom sukobu. Stilih je morao da taktizira.

Z A M K E ........................................

Stilih, svestan da zapoveda poslednjom vojskom Rimskog carstva, nije hteo da se na otvorenom polju suprotstavi Radogostovoj konjici; on je Alane i Vandale naveo da uđu u sistem fortifikacionih, odbrambenih i opsadnih linija, koje je, već dva puta pre toga, uspešno upotrebio u borbi protiv Gota. Opsadnu liniju, već ranije pripremljenu, u koju je bezglavo upao alanski kralj, činila su 24 zamka, povezana neprekidnim šancem i bedemima dugačkim oko 30 km. Napadi na ova utvrđenja pokazali su se nedelotvornim, a zatečenu silesiju konja i ljudi postepeno je satirala glad, više nego mač iz sitnih čarki sa Rimljanima.

Radogost je, bez i najmanjeg rimskog otpora, prešao Alpe, nabujalu reku Po i Apenine, direktno se uputivši, sa prethodnicom i jednim delom vojske, ka Firenci. Na jednoj strani ostavio je nepristupačnu Honorijevu carsku palatu, skrivenu usred ravenskih močvara, a na drugoj strani Stilihov logor, koji je, zajedno sa štabom, bio utaboren na dve lokacije, kraj Pavije i Ticina. Rimljanin je mudro izbegavao direktan konflikt odlažući glavni boj, sve dok njegove udaljene snage ne budu prikupljene. Udruženi Alani i Vandali opljačkali su i razorili mnoge italijanske gradove na putu do Firence. Radogostova opsada ovoga grada predstavlja jedan od najranijih događaja u istoriji te slavne države, čija je odlučnost zaustavila i zadržala pohod Srba.

SRBI SRUŠILI RIMSKO CARSTVO ..................................

Ulazak alanskih Srba, Vandala, Sveva i Burgunđana, koji se više nikada nisu povukli, može se smatrati uzrokom pada Rimskog carstva, u zemljama s one strane Alpa; od tog kobnog trenutka, sravnjene i izbrisane su sve prepreke koje su, tako dugo, odvajale „divlje“ i civilizovane narode sveta
Dok je trajala opsada Firence, Stilih je sklopio savez sa gotskim kraljem Alarihom i dao mu na upravljanje rimske provincije u Iliriku. Izvršenje ovog ambicioznog plana (rimsko- gotskog carstva), doprlo je i do Radogosta koji je želeo, po svaku cenu, da se obračuna sa Stilihom, kako bi pripremljen dočekao Alariha. Naravno, u pitanju je bila samo mudra politička igra prepredenog Gota, koji ni sa kim nije želeo da deli vlast, a ponajmanje sa uplašenim carem Honorijem, koji je svoju sudbinu i sudbinu cele posrnule Imperije stavio u Stilihove ruke . Alarih je imao samo jedan cilj - rušenje i pljačku Rimskog carstva.

Firencu su ophrvale, naizgled, nerešive nevolje, a malaksalu hrabrost građana bodrio je autoritet svetog Ambrozija koji je, u snu svog savremenika Orozija, najavio obećanje brzog izbavljenja. Kako piše Avgustin, sa zidina su videli dolazak Stilihovih ratnika. Sukob dve vojske odigrao se na oštrom i golom planinskom grebenu brda Fezule, koje se uzdiže nad Firencom. Kao pobednik je izašao Stilih, a njegov uspeh Avgustin pripisuje božjoj volji. Radogost se predao, tražeći milost od rimskog vojskovođe. Nije je dobio i sramno mu je odrubljena glava, na centralnom firentinskom trgu. Avgustin piše da je smrt zarobljenika kraljevske krvi bacila ljagu na rimsku pobedu i pobedu hrišćanstva; brzina njegovog pogubljenja bila je dovoljna da pobednika žigoše krivicom hladne i smišljene svireposti. Izgladneli Srbi, koji behu umakli gnevu pomoćnih jedinica, prodati su kao roblje po izuzetno niskoj ceni, od jednog zlatnika po glavi. Stilih je trijumfalno izvestio Honorija i Senat o svom uspehu i po drugi put je zaslužio počasni naziv - Oslobodilac Italije.

Na čelo alansko-vandalske vojske i njihovih saveznika, Sveva i Burgunđana, dolazi Babaj, koji nije ni pokušao da osveti Radogostovu smrt. Umesto da osnaži poljuljani moral vojske, krenuo je na Franke. Oni su, nakon što je kralj Godegisal, u silovitom ratničkom sudaru, našao smrt sa još 20.000 svojih vojnika, priznali alansku vlast. Eskadroni srpske konjice bili su fatalni za franačke falange. Babaj je nastavio pohod, osokoljen velikom pobedom i bez otpora je ušao u nezaštićene rimske provincije u Galiji. Stilih je, pre toga, olakšao povlačenje alanske vojske povukavši svoje trupe, smatrajući bezbednost Rima i Italije svojom glavnom brigom, suviše ravnodušno žrtvujući bogatstvo i mir dalekih provincija. Ulazak alanskih Srba, Vandala, Sveva i Burgunđana, koji se više nikada nisu povukli, može se smatrati uzrokom pada Rimskog carstva, u zemljama s one strane Alpa; od tog kobnog trenutka, sravnjene i izbrisane su sve prepreke koje su, tako dugo, odvajale „divlje“ i civilizovane narode sveta.

ŠIRENJE SARMATA DO ATLANTSKOG OKEANA ................................*

Prizori galskog mira i obilja iznenada su se pretvorili u scene pustoši, razaranja i ruševina. Babaj je redom pokorio sledeće gradove: Majnc je iznenada napadnut i uništen, dok je više hiljada hrišćana neljudski pobijeno u crkvi; Vorms je stradao posle dugotrajne opsade, a zatim su Strazbur, Špajer, Aras, Rems, Turnej i Amijen iskusili ubitačno surovu efikasnost alanske konjice. Galija, bogata i prostrana zemlja sve do okeana, Alpa i Pirineja bila je ostavljena na milost i nemilost Babaja i njegovih trupa. Do 449. Galija i Španija su bile u rukama osvajača iz daleke Sarmatije. Alarih, videći šta se dešava u susedstvu, okrenuo je ćurak naopako i, do juče rimski saveznik, napao je iznenađeno carstvo svom snagom. Uskoro se Italija i Večni grad nađoše u njegovim rukama, a lukavi Got još jednom je umornom Rimu pokazao svoju prevrtljivu ćud, izjavivši da mu je davnašnja želja oduvek bila da ga svi smatraju prijateljem mira i Rimljana!

Babaja je na čelu Alana ubrzo smenio Goaran (Goran), koji je munjevito porobio Španiju, koja, istini za volju, nije ni pružila neki značajan, iole vredan pomena, otpor. Istoričar, zapadno-gotskog porekla Jordanis, biskup iz Italije, pisac „Istorije Rimljana“, kaže o ovim događajima sledeće: „Posle upada tih naroda, sledile su najgroznije nedaće, jer su varvari, ne birajući, ispoljavali okrutnost i prema Rimljanima i prema Špancima, a sa podjednakim besom pustošili su i gradove i nezaštićena sela. Širenje gladi nateralo je bedne stanovnike da se hrane mesom bližnjih; čak su i zveri u divljini, koje se nekontrolisano behu namnožile, pobesnele od ukusa krvi i, razdražene od gladi, drsko su napadale i proždirale svoj ljudski plen. Uskoro su se pojavile i boleštine, ti nerazdvojni pratioci gladi, odnoseći veliki deo naroda, dok su jauci umirućih, u njihovim preživelim prijateljima, samo budili zavist. Konačno, zasitivši se klanja i pljačke, navukavši zaraznu pošast koju su sami doneli, varvari su zasnovali stalna staništa, u zemlji koja je ostala bez stanovnika“.

PLJAČKA VEČITOG GRADA ..................................

Španiju je pod okrilje Rima vratio gotski vojskovođa Valij, koji je u boju ubio alanskog kralja, a onda savladao Sveve i Vandale. Goti, Burgunđani i Franci stekli su prebivalište i vlast u galskim provincijama. Deo Alana i Vandala prešao je u Afriku, gde je osnovano kraljevstvo koje se pružalo od Tangera do Tripolija. Na čelu ovih plemena bio je izuzetno sposoban Vandal Genzerih, koji će 455. opljačkati Rim i postati njegov regent. Pljačka Večitog grada trajala je neprekidno 14 dana i noći. Od 447. vladar potpuno posrnule rimske imperije biće Got Ricimer.

Drevnu Galiciju i Kastilju, podelili su Svevi i Vandali, a alanski Srbi su se raštrkali po provincijama Kartahene i Lusitanije (današnji Portugal, kome su Srbi dali ime po svojoj pradomovini Lugistanu, zemlji lugova na iranskoj visoravni Sabros). Tako su se sarmatska naselja raširila od Sredozemnog mora do Atlantskog okeana.

**marabu** · 10-01-2011 01:16

(10)

PRVI HRAMOVI I CRKVENI CENTRI ..............................

S obzirom na namenu, u starovekovnoj Srbiji podizane su sledeće vrste hramova: bazilike, jednobrodne crkve, jednobrodne crkve sa bočnim prostorijama, crkve sa tri i više konhi i crkve sa krstoobraznom osnovom. Bazilike su (najčešće trobrodne građevine, kod kojih je središnji brod odvojen od bočnih brodova stubovima) tipične za graditeljstvo od IV do VI veka. Grade se i kasnije, sve do DžII veka. Jednobrodne crkve su najrašireniji vid hrišćanskog hrama, a razlikuju se po odnosima dužine zidova, dužini broda, te po vrsti priprate - ako je imaju. Spolja mogu biti izvedene polukružno, poligonalno, trapezasto; upisane u nenaglašen trapez, ili duboki četvorougaonik. Najstarija među njima je crkva na Banjičkom polju kod Peći, sagrađena krajem III veka.

U grupu jednobrodnih crkava, sa bočnim prostorijama, svrstavaju se one koje izgledom podsećaju na bazilike, ali to nisu, jer im središnji brod nije od ostalih prostorija odvojen stubovima, a same prostorije međusobno ne čine jedinstvenu prostorno-ambijentalnu celinu. One imaju dugu tradiciju graditeljstva u Dalmaciji, gde se podižu još od antičkih vremena. Na području Prevale, najstarija je crkva Prečiste Bogorodice Krajinske i jedna, nepoznatog imena, otkrivena u Baru. Obe su trajale do mletačke i turske okupacije, a podignute su početkom IV veka. Važna je i crkva trolisne osnove iz Doljana, osobena po trodelnoj priprati sa krstionicom, u odaji na severnoj strani.

Crkve krstoobrazne osnove od početka su prisutne u starovekovnoj Srbiji. U rimskoj vili, u Paniku kraj Bileće, otkrivena je dozidana krstoobrazna prostorija, sa mozaičkim podom na kome je prikazan Orfej, sa tri krsta na rukavu, zbog čega se tumači kao personifikacija Hrista. Ova crkvica datirana je u III vek i jedna je od najstarijih. Orfej je trački prorok iz VI veka pre n. e. i predvodnik sledbenika - „orfičara“, koji su verovali u bestelesnu prirodu ljudske duše i prvobitni greh, zbog koga duša luta, ali se može trudom iskupiti.

Sveti Gamalail, učitelj apostola Pavla, takođe je imao odeždu išaranu zlatastim krstovima, kako kažu Žitija svetih. Gamail i Orfej su, po predanju, učitelji ljudi, pronalazači pisma i zemljoradnje. Orfej je mogao da bude shvaćen kao Hristov prorok među neznabošcima. Posle Panika, najstarija krstoobrazna crkva je ona iz Petro-Pavlovog manastira, kod Trebinja. Ovaj hram je zapusteo početkom VII veka, ali je njegov izgled uticao na građenje svih potonjih hramova ranovizantijskog doba, kao i na poznosrednjevekovne hramove. Za sličan hram u Tvrdošu vezano je predanje o apostolu Pavlu.

HRIŠĆANSKI HRAM IZ DOBA APOSTOLA ............................

Neispitana crkva Svetog Atanasija u manastiru Lešku, koju su Albanci, pod NATO okriljem, razorili, imala je apsidu upisanu u duboki trapez i krstoobrazni plan, ali sa bočnim pilastrima koji su nosili kupolu. Sličnu apsidu imala je i crkva Samodreža i ona u Sjarini, obe sagrađene na prelazu V i VI veka. Crkve, još sažetije krstolike osnove, svedene samo na potkupolni prostor, javljaju se u Dinogenciji, Perniku, Vranju, Zvečanu i Dubrovniku. NJihova izgradnja pada u vreme između Dž i DžII stoleća.

O počecima crkvenog graditeljstva iz prva tri veka naše ere, na tlu Dalmacije, u čijem sastavu se nalazila Zeta, sačuvani su oskudni podaci. U to vreme, apostoli su širili jedno isto učenje, ali kultura korišćenja građevina ipak se morala razlikovati od podneblja do podneblja. Izgled crkava se uskladio u doba crkvenih otaca, kada je Rim prihvatio hrišćanstvo. Ipak, neke razlike su ostale i, zahvaljujući njima, mi možemo pratiti razvoj pomesnih crkava.

Dostupni podaci otkrivaju da je jedan od najstarijih hramova uspostavljen na Prevlaci, gde je u oltaru otkriven grob velikomučenika iz Dioklecijanovog doba. Tu je obrazovana hrišćanska crkva još u doba apostola. Za vreme imperatorovog progona hrišćana, sagrađen je hram u Pavlovoj pećini kod Trebinja. U III stoleću ozidana je crkva krstoobrazne osnove u Paniku kod Bileće, kako smo ranije istakli. NJima treba pridružiti crkvu u Orahovcu (Boka), čiji zidovi su preziđivani u V i VI veku. Ona je podignuta na visokoj steni, gde je, u podnožju, pronađeno mnoštvo grnčarije iz III i IV veka.

DREVNE ISPOSNICE .............................

Svi nalazi ukazuju na pustinožiteljsko mesto, još od najstarijih vremena. Vrlo rane isposnice nađene su kod Peći, Prizrena i Orahovca, gde se nalazila crkva Sv. Đorđa. Ispod stena, nađeno je mnoštvo antičke grnčarije, koja ukazuje da je ova isposnica bila mesto podvizavanja.

Pećka patrijaršija je utemeljena na crkvi iz ranog IV veka, kad i Studenica Hvostanska. U njihovoj blizini istražena je crkva na banjičkom groblju, pored Pećke banje, koja je stradala oko 380. g, za vreme velike seobe naroda. Sledeće hramove možemo sa sigurnošću datirati u III, IV vek: velika bazilika iz Duklje, crkva trikonhalne osnove iz Bara, hram Prečiste Bogorodice Krajinske i bazilike u Doljanima, kod Podgorice i Bara. Ove crkve korišćene su u kontinuitetu tokom srednjeg veka, kao i isposnice, obično smeštene u planinskim pećinama. Ispod vrha na Starčevoj gorici nalazi se neistražena manja pećina, uz koju je ozidan hram Presvete Bogorodice.

„LJetopis popa Dukljanina“ navodi neke crkve koje su podignute u srednjem veku, na temeljima onih nastalih 3 do 4 veka ranije. U njima su se sahranjivali srpski kraljevi. To su: crkva Presvete Bogorodice u Diokleji (Svetopelek), sa manjom bazilikom; crkva blaženog apostola Petra (kraj Kaldane), gde je bilo episkopsko središte (Prelimir); crkva Svetog Mihajla kod Trebinja (Belo); crkva Svete Marije u Gazeni (Petrislav), crkva Svete Marije u Krajini (Jovan Vladislav i Kosara) i, crkva Svetog Gavrila u Kotoru, gde su ubijeni Dragomir i naslednik kralja Vladislava.

SRPASKA KRSTIONICA U SPLITU ..................................

Znamenita crkva Prečiste Bogorodice Krajinske, u kojoj je bio sahranjen sv. Jovan Vladimir, mnogo puta je tokom svoje istorije opravljana, obnavljana i proširivana. Prvobitno, to je bila jednobrodna građevina, sa bočno prislonjenim apsidama, nalik trikonhosima u Baru, Tepljuhu i Klisuri. Podignuta početkom IV veka, kupolu je dobila u Dž. U Svaču su postojale najmanje dve jednobrodne crkve, o kojima svedoče ostaci temelja i deo preromaničkog stubića. Slična situacija je i sa Ulcinjem gde je, kao i u Svaču, moralo biti više crkava, ali se zna samo za jednu malu jednobrodnu crkvu, sačuvanu u visini poda. U apsidi je bilo postolje za časnu trpezu, na četiri noge, što upućuje na korišćenje građevine između IV i VI veka. U ulcinjskom muzeju čuvaju se delovi bogato ukrašene parapetne ploče, na kojoj se razabire natpis „sericordi“.

Stari Bar su osnovali, kako rekosmo, Anti (Antibari), a svoj pun uspon doživeo je u ranovizantijsko doba, o čemu svedoče ostaci mozaika nađenog u ruševinama bazilike, koja se povezuje sa crkvom Svetog Teodora.

U MANASTIRU GROB SA TRI LOBANJE .....................

Sasvim je osobena crkva Sv. Tome u Prčnju, sada u ruševinama, sa osnovom u obliku četvorougla, iz kojeg se šire, na istok, bočno upisane apside. U VIII veku izgrađena joj je kupola, a njeni venci i bifore podsećaju na one trikonhose u Petro-Pavlovom manastiru kod Trebinja, sa apsidama upisanim u trapeze, što je datira u prvu polovinu V veka. U jugoistočnom uglu, proskomidiji, ispod pločnika, nalazio se grob okrenut od juga ka severu, sačinjen od kamenih ploča kojima je bio pokriven, u kome su nađene tri lobanje sa pomešanim kostima.

Manastir Ilovica, na Prevlaci, imao je na prelazu iz starog u srednji vek najmanje dve crkve. U manjoj, hramu Sv. Trojice, ozidanoj opekom, nađen je natpis posvećen svetom Petru i Pavlu. On, prilično oštećen, glasi:“ Confamvlatvr... ecclesia sua ad honore... et reconstra... Petro cum Pauli beati apostolis...“ ili, „sasluženjem i obnovom crkvi Petra i Pavla“. Ovaj hram je obnovljen u doba kneza Višeslava. Od tada potiče i izvanredan bazen sa krstionicom, koji se danas nalazi u Splitu. Krstionicu je podigao sveštenik Jovan, da se u njoj „kršteni očiste od grehova i spasu ispovedajući Svetu Trojicu“. Na krstionici se, pored molitve, nalazi i zapisano ime Višeslavljevo kao „ dvci Vvissasclavo“, knez, duka, Višeslav. Na Otoku (Školj, Škrpjel), u sadašnjem rimokatoličkom manastiru posvećenom Bogorodici, Gospi od Milosrđa, pored mnogobrojnih preistorijskih nalaza, nalazi se i u kamenu urezan krst, koji potiče sa neke crkvice sagrađene krajem II veka.

ZADUŽBINAR - SRPSKI KRALJ PETAR ..........................

Prisustvo episkopa Kotora prvi put je zabeleženo na Petom vaseljenskom saboru, održanom 787. g. u Carigradu. Postoje pretpostavke da neke crkve u ovom gradiću pripadaju epohi kasne antike. Na prvom mestu, to je saborna kotorska crkva iz IV veka, koja proporcijama i veličinom podseća na osnovu crkve Svetih apostola iz Peći. U Kotoru su delimično otkopane i dve trobrode bazilike, sa zidanim stupcima. U susednom Risnu, ispod poda sadašnjeg Sabornog hrama Svetih apostola Petra i Pavla, otkriveni su temelji crkve polukružne apside koja, najverovatnije, potiče s kraja III veka.

Što se tiče Dubrovnika, površna (i često tendenciozna) istraživanja ukazuju da je u njemu moglo biti izgrađenih hramova u drugoj polovini V veka. Crkva svetog Stefana sadrži, u svojim temeljima, manju jednoobraznu crkvu, sa spolja petospratnom apsidom. Da li je postojala i gde se nalazila gradska bazilika, može samo da se nagađa. Koliko se može rekonstruisati razvoj grada, mogla bi biti ispod crkve, danas posvećene Sv. Ignjaciju, ispod Rupa, ili pravoslavne crkve.

*** nastaviće se ***

**marabu** · 14-01-2011 13:55

(11)

ANTIČKA CRKVA POSVEĆENA SV. MAGDALENI ....................................

Hram, posvećen Svetoj Magdaleni, velika je jednobrodna antička crkva, koja je ugrađivanjem stubova podeljena na tri broda i prepravljena u građevinu sličnu bazilici. Pregradama je sužena, kao i ugradnjom ispovedaonica, čime je dobila izvesnu vladarsku namenu. Po središnjem položaju propovedaonice, može se uporediti sa Okruglom crkvom u Preslavu i srušenom crkvom u Žrnovu. Naročito je zanimljiva crkva Svetog Petra, sastavljena iz dve prostorije, od kojih južna ima srazmerno veliku apsidu u odnosu na brod, dok je severna, pravougaona prostorija, jednake dužine sa brodom crkve.

Na obližnjem otoku Šipanu ustanovljena je antička crkva sagrađena početkom IV veka. Ona je prepravljana ugrađivanjem pilastra sa tri traveja; kad se to desilo teško je utvrditi, ali, crkva je bila u upotrebi tokom celog srednjeg veka. U Stonu je bilo staro središte episkopije, do sada neistražene prošlosti. Tu je otkriveno nekoliko crkava, utemeljenih još u antičko doba. Među njima su crkve Svetog Stjepana, Magdalene i Petra, preziđivane u srednjem veku.

Crkva svetog Stjepana (Stefana), izgrađena je nad oltarskim prostorom velikog hrama, jednobrode građevine iz kasnog III veka, naknadno je proširena dozidanom prostorijom na severnoj strani. Takvo ustrojstvo hrama je osobeno u Dalmaciji. Crkva je opustela u XI veku.

Na brežuljku Suđurađ (Sv. Đorđe), između Janjine i Popove luke, postojala je crkva gde su pronađeni mnogobrojni antički nalazi, uključujući natpise, opeke i amfore. Crkva se održala do XI veka, a iz X se pominje natpis da je zadužbinar bio srpski kralj Petar (891-918). Oko crkve je nađeno mnoštvo arheoloških nalaza otpadničke, bogumilske crkve. U selu Baćina, kraj Neuma, u mestu Salinac, delimično su istraženi ostaci crkve Svetog Andreje. U pitanju je jednobrodna građevina, sa prostranom polukružnom apsidom, na južnoj strani spojenom sa dve manje prostorije. Oltarski prostor je uzdignut, sadrži raku za mošti na mestu časne trpeze i sarkofag, na južnoj strani. Po tome, ova crkva podseća na onu, nedavno otkrivenu, na Velikom Pijesku kod Bara.

EPISKOPSKO SREDIŠTE U STAROM VEKU ..............................

Na temeljima crkve iz IV stoleća izgrađena je bazilika u VI veku, na području stare Prevale, u Prizrenu, posvećena Bogorodici, čuvena Bogorodica Ljeviška. Prilikom sondažnih istraživanja, otkriven je kameni ukras crkve iz perioda IV-VI veka. Na padini, južno od Dečana, nalaze se davno konzervirane ruševine neispitane crkve svetog Nikole, ili Sveta Tri jerarha, s obzirom na to da se oba imena pominju u posvetama. Nesvakidašnji položaj ove crkve ukazuje da su sami Dečani, podignuti na mestu neke starije bogomolje, znatno veće površine od ove crkve četvorolisne osnove i, njoj pripadajuće, matične crkve.

U Pećkoj patrijaršiji prva crkva je sagrađena oko 300-340. g, na šta ukazuju rimski nadgrobni spomenici i obližnja mala crkva sa kriptama, kod Pećke banje. Današnji središnji hram, posvećen Svetim apostolima, izgrađen je preziđivanjem i dogradnjom istočnog dela starije crkve; istraživanja su pokazala da se na njega nadovezuju dve izdužene bočne prostorije, kao i da se građevina nastavljala na istok. Na hram su, u to vreme, bile prislonjene i druge građevine. Bez obzira na rekonstrukciju ovoga hrama, očigledne su njegove osobenosti - veličina hrama, ukupne dužine 30 i širine 15 m, ukazuje na njegov poseban značaj - tu je moralo biti episkopsko središte Srpske pomesne crkve, s kraja starog veka.

CRKVA SA TRI OLTARA ................................

Studenica Hvostanska je mnogo puta razaran manastir, sedište je episkopije od 1219. g, živela je tokom celog srednjeg veka, a srušena je na prelazu iz XVI u XVII stoleće. Na ovaj manastir je prvi privukao pažnju Miloš Milojević 1872. g, zapazivši krstoobraznu crkvu sa tri oltara, sa preko 16 kamenih stubova i dva nadgrobna natpisa na latinskom jeziku. Natpisi su bili iz doba latinske službe, a iskopavanja u drugoj polovini DžDž veka dokazala su i veliko prisustvo grnčarije iz dva perioda: IV, VI veka i XV i XVI.

Studenica Hvostanska je bila manastir u VI stoleću, sagrađen na temeljima crkve iz IV veka, unutar zidina koje su opasivane i naredna dva veka, što se vidi iz građenja u više faza. Hram je bio bazilika koja, na bočnim stranama, ima priprate, slično bazilici iz Diokleje. Ispod oltara nalazila su se kripta za mošti mučenika. Na zapadnoj strani bio je atrijum.

Prilikom iskopavanja su delovi natpisa i nadgrobnih ploča zatečeni ugrađeni u obližnje džamije - Albanci su, većinu stubova, ploča i ostalog, pripadajućeg materijala, iskoristili kao građu prilikom podizanja svojih naselja ili su ih, jednostavno, uništili. Rešenje gradnje stilobata ovoga manastira primenjeno je na nizu bazilika u Duklji, Doljanima, Budvi... Ovo je važno jer su stari zidovi uslovljavali potonje obnove i pregradnje.

U sredini oltarskog prostora nalazila se kripta, sa ulazom na istočnoj strani, u kojoj su bile mošti ili delovi moštiju jednog ili više svetitelja. Ta kripta, potom, nije bila u osi mlađih crkava. Antičke spolije ukazuju da se ovde mogao nalaziti hrišćanski hram i pre nego što je izgrađen manastir. Na bliže vreme ukazuje grobna crkva, iz IV stoleća, sa Banjičkog groblja, udaljena nekoliko kilometara južnije.

KULTOVI RANIH HRIŠĆANA U SRBIJI ...................................*

Religijska praksa započinje kultom Herakla iz Herakleje, a nastavlja se sinergijom Vida, Peruna i Tračkog konjanika, sa Apolonom, Jupiterom, Junonom i Dracenom (Higijom). Ovde je izuzetno značajan kult Herakla, jer on, polučovek-polubog, pobeđuje smrt, mračne sile Hada i njegovog čuvara Kerbera.

Zanimljiv je i kult Tračkog konjanika, koji svoje poreklo vuče iz skitske mitologije; on je lovac iz podzemlja, oboženi pokojnik koga neposredno vezuju za grčko-rimske kultove Silvana, Plutona i Herakla. Na njega se, u Srbiji, nadovezuje kult Sv. Teodora, koji preovlađuje na prelazu starog u srednji vek. Bila su dva uzora za prokreaciju Svetog Teodora i oba su bili vojnici - Stratilat, rodom iz Evhaite, bio je zapovednik i posečen je srpom 8.2. 319. g. Tiron iz Amasije je 17.2. 306. g. spaljen. Veoma brzo, njihov kult je, preko martirijuma Stratilata u Evhaiti, prenet po celom hrišćanskom svetu, a svi veći hrišćanski centri sazidali su njima posvećenu crkvu.

Pokretač je bio učeni teolog Grigorije Ninski (335-395), koji je, na grobu mučenika Stratilata, izgovorio pohvalu koja je bila osnov za širenje kulta. No, za širenje kulta zaslužnija je legenda koja pripoveda da je Sv. Teodor naredio da se skuva koljivo pošto je rimski car, Julijan Otpadnik (361-363), hteo da žrtvenom krvlju oskrnavi sve namirnice koje su bile predviđene za početak posta. Ova legenda je ušla u hrišćanski kalendar kao kuvanje nesamlevene pšenice, za prvu nedelju Velikog posta. Ovaj običaj kuvanja pšenice (koljiva) od tada se širi i učvršćuje u Srbiji, a Teodor-Todor, Teodora, postaju omiljena imena kod Srba.

OBRED I ŽRTVA ............................................

Danilo je praslika Isusa i obično se prikazuje između dva lava - njegovo spasenje, iz jame sa ovim zverima, simbol je vaskrsenja Hristovog, koji se vernicima prikazuje na Vaskrs. Danilov boravak u rovu sa lavovima i neke druge scene iz njegovog života, prikazane na ranohrišćanskim ikonama, označavaju euharistiju kao obred i žrtvu. Danila je iz rova od sigurne smrti spasao Hristos, a vernicima se, u tajni pričešća, predaje istinsko telo i krv Hristova, radi oprosta grehova i zadobijanja večnog života, koji će im on dati na dan svog drugog dolaska, kada će dostojne vaskrsnuti na život večni.

„Onaj koji je vaskrsao Lazara“, govori se u apostolskim spisima, iz prvih vekova hrišćanstva i, misli se na Hrista „koji je Jonu izvukao živog i nepovređenog iz utrobe morskog čudovišta posle tri dana, spasao tri mladića iz užarene peći i Danila iz rova sa lavovima, taj ima silu da nas povrati u život“. Prorok Danilo, izuzetno omiljen u ranoj hrišćanskoj umetnosti na tlu Srbije, sećanje je na Hristov trodnevni odlazak u Ad, nakon raspeća. Danilo je vaskrsao u lavljoj pećini, gde je pećina metafora za podzemni svet, a lav ima značenje telesne smrti i Satane.

ZASTUPANJE SRBA PRED STRAŠNIM SUDOM ............................

Sledeći veliki kult ranohrišćanske Srbije se odnosi na Svetog Mihajla. Etimološko poreklo reči Mihajlo (Mihael), sudeći prema izvorima iz jevrejskog jezika, znači: onaj koji je kao Bog, podoban Bogu, nalik Bogu; iz ove osnove proizilazi da je Mihajlo bio zaštitnik celog izraelskog naroda. S obzirom na to da su Srbi, iz Bosforskog kraljevstva, primili hrišćanstvo u apostolskim vremenima, ne čudi što je kod njih Mihajlo nalik sudiji i što zastupa Srbe pred Bogom, na Strašnom sudu.

Jedan drugi izvor vezuje Mihajla za životvornu vodu i isceljenja bolesnika, a drugi prikazuje sveca kao Božjeg izaslanika i opunomoćenika, dok, njegovo značenje proizilazi iz veze sa podzemnim svetom, gde je stekao ulogu voditelja duša, psihopompa, u svet mrtvih. Epigrafska građa, iz I i II veka, u Maloj Aziji, govori o izjednačavanju Mihajla - anđela sa imenom Boga, što znači da je on postao zajednička imenica za veći broj bogova iz zoroastričke i vavilonske religijske tradicije, koja je bliska arijevskim, indoevropskim mitovima i legendama.

Na teritoriji Srbije nađeno je dvadesetak ikona sa predstavom Svetog Mihajla iz ranohrišćanskog perioda. Kad tome dodamo nalaze sa ostalih, bliskih lokaliteta, suočeni smo sa izuzetno raširenim kultom. Ova, izuzetno velika, proizvodnja ikona proistekla je iz dva izvora: klasične grčke tradicije i moćnog uticaja Male Azije. Kult je prenesen na Balkan i tle Srbije, jer se upravo na ovom prostoru vekovima vodila bitka za opstanak i spas carstva, na prelazu iz starog u srednji vek. Skoro svi hrišćanski izvori, od III veka, govore da su bitku protiv inoveraca mogle da dobiju samo mošti svetitelja koji su, svojim hrišćanskim agonom, dosegli svetačku vrlinu i tako dospeli do hrišćanskog ideala kome teže svi.

**marabu** · 14-01-2011 13:56

(12)

NAJSTARIJA IKONA NA SVETU ..................................

Ikona, koja prikazuje jelena kako pije vodu iz kantara (Vinica), najstarija je ikona na svetu sa ovim hrišćanskim sadržajem (vezanim za psalm 42) Ranohrišćanska poruka jelena je, kako kaže psalm 42:“Kao što košuta traži svoje potoke, tako duša moja traži tebe, Gospode Bože“.

Tokom vekova, kod Srba su se razvila tri kulta vezana za životinje - u pitanju su bik (vo), jelen, lav i orao. Prva tri vuku svoje korene iz praistorije, dok je simbol orla vezan za srednji vek i uspostavljanje srpske državnosti.
Ikona, koja prikazuje jelena kako pije vodu iz kantara (Vinica), najstarija je ikona na svetu sa ovim hrišćanskim sadržajem (vezanim sa psalm 42) imajući pandan, sa mozaikom, u crkvi sv. Jovana Lateranskog u Rimu, čiji se nastanak vezuje za vreme cara Konstantina I i prvu polovinu IV veka. Ranohrišćanska poruka jelena je, kako kaže psalm 42:“Kao što košuta traži svoje potoke, tako duša moja traži tebe, Gospode Bože“.

VEČNA BUDNOST I PRIPRAVNOST ...........................

Mihajlo je na srpskim, ranohrišćanskim, ikonama prikazan sa odećom, krilima i odličjima lovorovim vencem i štapom, što odgovara predstavi grčke boginje Nike, koja je bila glasnik bogova, a koja je, od njih, prenosila glas o pobedi u ratu ili takmičenju. Arhanđeo Mihajlo, često na ikonama dobija slovno šifriran znak ...R, koji se odnosi na njegovu večnu budnost i pripravnost.

U oblikovanju Mihajlove ikonografije išlo se u dva pravca. Jedan je lokalni, ikonografsko - dogmatskog sklopa, vezan za tradicije ovog prostora, vreme Aleksandra Makedonskog i njegovih ratova protiv srpskih Tribala (Skita, Trakokimbera i Trakoskita), i, drugi, vezan za istorijsku situaciju ranog hrišćanstva. Prilikom tumačenja ovih, kasnoantičkih tradicija, uvek treba imati na umu unošenje maloazijskog hrišćanskog (svetačkog) elementa u topografsku nomenklaturu Srbije. Naime, još je K. Jireček jasno utvrdio da je frigijski, maloazijski grad Kolosa (Colossae) preseljena u Velbužd (Ćustendil), nekadašnju antičku Pautaliju. Kolosa je posle preimenovana u Honu (Chonea), pa se taj čuveni podvig, vezan za preseljenje, delo arhanđela Mihajla, zove i „čudo iz Hone“.

KULT JELENA ...................................

Da se kult jelena održao u Srbiji do današnjih dana, svedoči narodni običaj sa Petrove gore, iz Jablaničkog okruga, koji se održava svake godine, dana 2. jula; u pitanju je zemljoradnički kult, kad se na kameni žrtvenik prinosi žrtva i kamen se prska krvlju, tek zaklane, životinje. U starini je bio žrtvovan jelen, a danas se, kao njegova zamena, obično koristi ovca. Upravo, smisao savremenog žrtvovanja na Petrovoj gori, pokazuje da je posrednik do božanstva plodnosti krv - krv žrtvovanog posrednika.

Crteži jelena su se pojavili još u starijem ledenom dobu, izvedeni tehnikom urezivanja u zidne kamene površine; kult jelena i jelenskih rogova treba posmatrati kroz evolucione promene htonsko- lovačkih kultova (zoolatrija) i preko agrarnih kultova antropomorfnog politeizma. Ovo ćemo ilustrovati primerom jednog žrtvenika, sa predstavom jelena, sa lokaliteta Rudna glava (Negotinska krajina), iz petog milenijuma pre n.e. Rudna glava je bio, kako mu samo ime kaže, rudnik bakra iz vinčanskog perioda i, u njegovim podzemnim hodnicima, pronađen je keramički oltar, u obliku figure jelena, a, uz njega su nađeni jelenski rogovi, od kojih je načinjen alat za skupljanje i usitnjavanje rude. Kojoj nameni bi mogao poslužiti jelenski žrtvenik, pronađen duboko sakriven u reviru rudnika?
Čini se da je nekadašnja funkcija jelena, kao duše plemena, ili roda, izmenjena i da on sada, u vremenu ranog bakarnog doba višeg neolita, dobija funkciju posrednika i prenosioca (putovođe) pokojnika u svet zaborava i dubine smrti. Ali, na žrtveniku iz našeg rudnika, nije u pitanju samo pokojnik već, pre svega, dobrobit rudnika i uspešan rad rudara.

Kult jelena prihvatila je i keltska grupa Meza i Skordiska sa Dunava, koji su jelena poistovetili sa bogom Kernunosom, koji je bio rogato jelensko otelotvorenje, gospodar svih životinja i njemu se žrtvovalo ritualnim potapanjem u tzv. ritualne kazane. Ritualne, žrtvene, kazane su imali Sarmati, a Kelti su preuzeli ovaj njihov „izum“. U religiji Skita i Sarmata, jelen je najčešće prikazivana životinja, često u fantastičnim alegorijama, čije značenje nije lako otkriti. Zbog obilja jelena i lavova (i drugih životinja), cela skitsko- sarmatska umetnost se uobičajeno naziva „životinjskom“.

SRBIJA .... CENTAR IMPERIJE ................................

Za vreme tetrarhije (četvorovlašće u Rimu, na prelazu iz III u IV vek), prostor Srbije je izuzetno značajan. U Sirmijumu, Romulijani (Gamzigrad) i Naisu (Nišu) rađaju se i stoluju carevi koji vladaju ogromnim evropskim prostorom, od Britanskih ostrva do Male Azije, od Dunava, Rajne i Majne, do severne Afrike. Maksimijan (čuveni Herkul), Konstancije Hlor, Galerije, Licinije i Konstantin u nekoliko decenija svoje vladavine učinili su Srbiju središtem Imperije, sagradivši u njoj gradove, palate, vile i bezbrojne građevine ravne onima u dotadašnjim centrima antičkog sveta. Neke od njih su nam dobro poznate, druge se tek istražuju, a otkrivaju se i nove.

Izuzetno važan centar bio je Niš, grad u kome je rođen i vaspitavan car Konstantin Veliki, koji je, kako navode carevi biografi, „svoj rodni grad veličanstveno ukrasio“. Velelepne građevine, čije je istraživanje započeto 993. g, bile su monumentalne antičke terme, otkopane ispred tzv. beogradske kapije. Inače, čitav plato donje niške tvrđave bio je gusto naseljen, sve do poznog srednjeg veka.

Raspored i planovi otkrivenih prostorija, uz poznati sistem podnog grejanja na stubićima (hipokausti), olovnim cevima za dovod i odvod vode, kanalizacijom, potvrdili su da je reč o antičkom kupatilu, termama, čiji su pojedini delovi služili za obred krštavanja, na šta ukazuje „pokretni materijal“, otkriven za vreme istraživanja. Terme su korišćene tokom III i IV veka.

SKRENUTA PAŽNJA NA GRADINU .............................

Šezdesetih godina XIX veka, Janko Šafarik, pionir srpske arheologije, i Feliks Kanic, istraživač rimskih starina i putopisac, zatekli su sačuvane ostatke zidina unutar gradskog bedema i kula. Kanic je sačinio prvu i jedinu skicu Gradine: osnovu utvrđenog kompleksa, temelje građevina i fortifikacioni zid. On je skicu publikovao i tako javnosti skrenuo pažnju na Gradinu, kao važan arheološki lokalitet.

Kako je izgledala ova monumentalna građevina? NJen istočni deo, koji je istražen, ukazuje na niz većih prostorija, na čijim podovima su mermerne ploče. Počinje širokim ulazima, smeštenim sa južne i istočne strane. Veće prostorije, bez pregradnih zidova, očevidno pripadaju reprezentativnim mestima koja su korišćena kao vežbališta (palestre) i mesta za susrete i razgovore (apoditerijum).

Treba imati na umu da su kupatila, u rimsko doba, bila omiljena sastajališta patricija, kojima su na raspolaganju stajale prostorije za odmor i razonodu, kao i tople kade i bazeni sa hladnom vodom. Dva takva bazena, otkrivena u centralnom delu termi, obložena su mramorom i pločama od raznobojnog skupocenog kamena, u formi mozaika.

Drugi, ne manje važan, ranohrišćanski centar Srbije zatičemo na jednom od visova planine Jelice, sa koga se pruža pogled na dolinu Zapadne Morave, Čačak, rudničke planine i dragačevski kraj gde je bilo, u starom i ranom srednjem veku, smešteno jako crkveno, vojno i političko uporište hrišćanske civilizacije.

STRADANJE SIRMIJUMSKIH MUČENIKA ..............................

Ranohrišćanska, starovekovna, putna trasa kroz Kosovo i Metohiju, do Kačanika, gotovo da i nije proučavana, iako je bila najkraća maršruta koja je povezivala i povezuje dva mora: Jadransko i Egejsko. Ona je spajala jadranski grad LJeš (Lissum), Skoplje (Scupi), i, potom na jugu, Solun (Thessaloniki). Tako je ova transverzala: LJeš-Teranda (Theranda) - Skoplje, povezivala tri rimske provincije: Epir, Dardaniju (Gornju Meziju) i Makedoniju. Ova saobraćajnica je bila spojena sa mnogim lokalnim putevima, paralelnim sa trasom preko Egnacijuma, koji su postavljeni i izgrađeni mnogo severnije od puta Drač-Solun-Carigrad.

Prokopijev spisak, iz IV veka, o urbanizaciji Balkana: De aefendis, daje čak 17 lokaliteta u kojima su se nalazile ranohrišćanske crkve ili manastiri, među kojima je i lokalitet Berevca. To su: Kesijana, Kelerijana, Eutihijana, Viktorijana, Durvulijana, Valensijana, Verinijana, Vesijana, Vesena, Markelijana, Primonijana, Manijana, Gensana, Tucijana, Usijana i Ad LJuintum. Ovi lokaliteti potvrđuju Kosovo i Metohiju kao ranohrišćanski teritorijalni centar Srbije.

Jedan od najvažnijih ranohrišćanskih centara Srbije bio je Sirmijum, današnja Sremska Mitrovica, neraskidivo povezan sa progonima hrišćana i mučenikom svetim Dimitrijem. Zahvaljujući praktičnosti rimske uprave, za većinu događaja u Carstvu doznajemo iz zvaničnih sudskih i administrativnih spisa; o događajima vezanim za progone hrišćana, rimski prokuratori i njihovi potčinjeni vodili su zvanične zapisnike sa sudskih procesa - takav je slučaj i sa stradanjem većine sirmijumskih mučenika, uključujući i Dimitrija.

**marabu** · 14-01-2011 13:59

(13)

FRUŠKOGORSKI KAMENORESCI ..................................

Najveći sirmijumski progon hrišćana dogodio se u prvoj deceniji III veka, a jedan anonimni savremenik ih je opisao ovim rečima:“26. februara 305. g. pogubljena su 72 hrišćana, 28. i 30. marta 305. g. njih 50, u julu, iste godine 30, a u avgustu 308. g. preko 200 hrišćana“. Jedna od najpoznatijih priča o stradanju hrišćanskih mučenika u Sirmijumu je ona o četvorici fruškogorskih kamenorezaca, u zapadnoj Evropi, poznata kao Pasio sanctorum ljuatuor coronatorum, sačuvana u mnogobrojnim rukopisima, koji se danas nalaze u Vatikanu, Veroni, Bernu i Minhenu; na ovu temu postoje i drugi spisi, među kojima je i jedan grčki, iz XII veka.

Legenda kaže da je imperator Dioklecijan imao velike kamenolome na Fruškoj gori koji su, za palate, trgove, hramove i druge građevine, u Sirmijumu i širom Srema, davali kvalitetan kamen: crveni porfir i jednu vrstu mermera, sličnu mermeru sa Tasosa. U jednom obilasku kamenoloma, dopala mu se jedna vrsta crvenog porfira, pa je naredio da radnici i majstori isklešu kip boga Sunca sa četiri konja i to samo od jednog jedinog monolita. I nadzornici i radnici, njih 627 na broju, našli su se u priličnoj nevolji, jer je bilo teško pronaći tako veliku i bogatu žicu kamena. Ali, među radnicima su bila i četiri potajna hrišćanina (Klaudije, Kastorije, Simpronijan, Nikostrat), kojima se pridružio i mlađi pomoćnik Simplicije; oni su, uzdajući se u svoju veru, brzo pronašli odgovarajući blok i savršeno i precizno izradili poručeni kip, visok 25 stopa (7,5 m).

POGUBLJENJE SIRMIJUMSKOG EPISKOPA ....................................

Zvanični zapisnik je registrovao i mučeničku smrt đakona Dimitrija, koji je pogubljen 9. aprila 304. g, zajedno sa pet devojaka. Nakon tri dana, pogubljen je i najčuveniji sirmijumski episkop, Irinej, naslednik episkopske stolice koju je osnovao sveti apostol Petar
Dioklecijan je bio zadovoljan obavljenim poslom i podelio je radnicima bogate darove. Usput, naredio je da se na mestu kamenoloma, tzv. Debelom bregu, sagradi jedan hram i u njega smesti pozlaćeni kip boga Sunca.

Ista grupa dobila je zadatak da izradi kamene stubove i kapitele za hram, školjke za česmu i bazen, ukrašen umetničkim statuama. Kad je car video gotova dela, obradovao se i, očaran njihovom lepotom, rekao:“Srećan sam što ste tako vešti, ali zašto niste izradili, kako sam zapovedio, bistu Eskulapa, boga svakog zdravlja?“ Uz Eskulapov kip, imperator je naručio i lavove, orlove, jelene i mnoge druge životinje. Kamenoresci su se dali na posao i za četiri meseca izradili sve osim Eskulapa. Pred dolazak cara, svi kipovi su bili poređani na jednom polju. Okružen radnicima i nadzornicima, Dioklecijan je uzalud tražio boga zdravlja, a tada su mu nadzornici, već ljubomorni na uspehe hrišćanske grupe, otkrili njihovu tajnu. Isprva je car pokazao veliku blagost, očekujući da će se hrišćani pokoriti njegovim zahtevima, ali je kasnije, iznenađen njihovom upornošću, a podstican od nadzornika, naredio da moraju javno prineti žrtvu bogu Sunca, prema starom običaju, ili će biti umoreni teškim mukama.

ZAŠTITNICI SLOBODNIH ZIDARA ..................................

U srednjem veku, kamenoresci iz Sirmijuma uživali su veliku slavu. NJima su bile posvećene mnoge crkve u Engleskoj, Belgiji, Francuskoj i Italiji. Udruženja kamenorezaca smatrala su ih svojim zaštitnicima i to poštovanje se u nekim zemljama održalo do današnjih dana. U Rimu, Firenci, Arecu i drugim mestima nalaze se njihovi likovi na kamenim spomenicima, gde su prikazani kao patroni kamenorezačke veštine. Potom su postali zaštitnici slobodnih zidara, naročito u Engleskoj.

Kad nisu pomogla nikakva nagovaranja, klesari su išibani i zatvoreni u olovne sanduke. Sanduci su bačeni u reku Savu. Kasnije su sirmijumski vernici izvadili sanduke i položili ih u martirijum, koji se nalazio na tadašnjoj adi Karbonariji; sada je to lokalitet Širingrada, u Mačvanskoj Mitrovici.

Zvanični zapisnik je registrovao i mučeničku smrt đakona Dimitrija, koji je pogubljen 9. aprila 304. g, zajedno sa pet devojaka. Nakon tri dana, pogubljen je i najčuveniji sirmijumski episkop, Irinej, naslednik episkopske stolice koju je osnovao sveti apostol Petar, postavljajući svog učenika Epeneta za prvog sirmijumskog episkopa. Sveti Dimitrije pogubljen je na Artemidinom mostu (Artemida, srpska Lužica-Lygodesma), posle uzaludnog ubeđivanja gradskog dekuriona Proba, koji nije mogao da gleda stradanje mladih ljudi, da Dimitrije prinese žrtvu Jupiteru, odbaci hrišćansku doktrinu i, kao da ništa nije bilo, mirno ode kući. Dimitrije je hladno odbio dekurionovu ponudu i krenuo prema dželatu na sredini mosta, gde mu je ovaj, jednim potezom, odrubio glavu. Ovo je, što je vrlo važno, jedinstven spomen hrišćanskog mučenika Dimitrija u svim rimskim i ranohrišćanskim spisima.

SIRMIJUM ...PRESTONICA NA SAVI ............................

U Sirmijumu su mnoge osude protiv hrišćana bile izvršavane na Artemidinom mostu; drugo mesto bio je veličanstveni hipodrom. U spisu Pasio sancti Demetrii navodi se da je Nestor, prijatelj Sv. Dimitrija, pobedio gladijatora Laja (Lyaos), omiljenog borca cara Maksimijana - Herkula, baš na mestu hipodroma, mada se u Žitiju Dimitrijevom kao mesto borbe pominje solunski otvoreni teatar. Hipodrom u Sirmijumu, koji ima istaknuto mesto u ranohrišćanskim spisima, bio je širok 100, a dugačak 521 m, što je približno dimenzijama Kaligulinog Cirkusa Maksimusa, kapaciteta 100.000 mesta. Na osnovu veličine sirmijumskog hipodroma lako možemo uvideti značaj i veličinu ovoga grada. Da grad nije imao značaja, čemu i kome bi Carstvo zidalo cirkus ovolikog gledališnog kapaciteta?!

PREĆUTKIVANJE ISTORIJE ................................

Istorijski je prećutan (iz razloga znanih samo „minhensko-bečkim specijalcima“), krucijalni značaj Sirmijuma - antičkog grada u hrišćanskom svetu i ranohrišćanskog centra. Pošto je grad, pre osnivanja Konstantinopolja, zauzimao ravnopravno mesto sa Rimom u hrišćanskoj hijerarhiji, možemo pretpostaviti kakav je značaj tada zauzimao rimski episkop - onda samo episkop grada Rima (čak nije nosio ni titulu mitropolita); na Nikejskom saboru, sirmijumski episkop je potpisan kao mitropolit: Dominius metropolitanus.

Istraživanja su utvrdila da je hipodrom u Sirmijumu bio drugi po veličini sportski objekat u Rimskom carstvu. Međunarodna arheološka ekipa, sastavljena od stručnjaka Muzeja „Srem“ i Instituta „Smitsonijan i Denison“ (SAD), otkrila je ostatke hipodroma, prostora za gledaoce (tribine), trkačke staze i centralne spine ukrašene egipatskim obeliskom, koji je otkriven 1939. g. Datiranje hipodroma je vrlo precizno utvrđeno u vreme vladavine imperatora Licinija, negde oko 313. g. Međutim, postoje i neka otkrića koja Liciniju samo pripisuju obnovu i dogradnju hipodroma, a sam početak radova smeštaju u vreme cara Galerija, tetrarhijskog vladara, kojem je Sirmijum bio prestonica. Ovo, relativno kasno datiranje, ne znači da Sirmijum nije imao prostor za igre i ranije; na stubu cara Trajana u Rimu istraživači (S. Frer i F. Leper) su utvrdili da na jednom reljefu postoji karta Sirmijuma i njegove ratne luke, a na periferiji utvrđenja je prikazan veliki amfiteatar. Tome u prilog govore i scene na rimskim opekama i kamenim spomenicima, pronađene u Sremskoj Mitrovici, koje prikazuju gladijatore i njihove borbe.

T R A J A N O V A V R A T A ..............................

Drugi, izuzetno važan podatak za rano hrišćanstvo u Srbiji, odnosno Srbiji-Makedoniji tzv. staroj Srbiji, kako se nekada ovaj prostor zvao, je Hijeroklova Tranupara. Tranupara je poznato arheološko nalazište u Srpskoj Kamenici (danas preimenovana u „makedonsku“), naselju- gradini, koja je bila ključna za odbranu i sigurnost cele Kočanske kotline, smeštena na obroncima Osogovskih planina. Istraživač ovog prostora, B. Aleksova, ovo ime, Tranupara, etimološki tumači kao simbiozu latinske reči trans i grčke para što bi, udruženo, značilo prelaz preko nečega. Naravno, ovo je besmisleno, u pitanju je polatinjeno srpsko ime - etimološko značenje reči, Tranupara, leži u okolnostima geografskog reljefa i pre označava srpsko „trapanje“, odnosno oprezan hod preko neravnih, kamenitih površina; odatle i naziv ovog lokaliteta - Srpska Kamenica.

**marabu** · 14-01-2011 14:07

(14)

GRADINA NA UŠĆU ZLATOVSKE REKE ................................

Hijerokle, u Aktima V ekumenskog sabora, iz 533.g, spominje grad Zaparu. Zapara je potpadala pod juridiksciju Justijane Prima, a teritorijalno, sredozemnoj Dakiji. Ova gradina se nalazila na ušću Zletovske reke u Bregalnicu, na lokalitetu Krupište, gde su nađeni mnogobrojni ostaci iz ranohrišćanskog perioda.

Srpska Kamenica nalazi se na ušću Kameničke reke u reku Bregalnicu, na brdu Kalata. Gradina je sa tri strane bila zaštićena planinama, koje su se usecale čak do rečnih korita. Na vrhu Kalate bio je zaravnjen plato kome je, jedino sa severne strane, bio moguć pristup. Kamenica je bila ograđena odbrambenim zidinama razmera 35 sa 80 metara, sa rovom izdubljenim u steni. S obe strane rova, drevni graditelji su postavili zidove. I, ovde se može objasniti, latinsko- grčko, Tranupara kao srpsko“trapanje“ jer prilikom izlaska ili ulaska u grad, uvek se moralo preći preko dva zida i izdubljenog odbrambenog rova, što je zahtevalo oprezan hod - trapanje.

Na ovom lokalitetu, bile su iskopane dve značajne crkvene građevine: 400 m zapadno od ušća reke Kamenice u Bregalnicu, u mestu Beogov Dub ( kasnije, islamizacijom, preimenovan u Begov ( !? )), nađena je jednobroda bazilika, a, na lokalitetu Keramidnica, nađena je velika, trobroda, bazilika sa ostacima septuma i sintronosa. Samo ime, Beogov Dub (hrast), ukazuje na sarmatsko poreklo naziva; mnogi alanski kraljevi nosili su ovo ime, a hrast je bio sveto drvo Srba.

Hijerokle kaže, da je između Tranupare i Pautalije (palanke, u pitanju je Kriva Palanka), razdaljina 50 milja. Značaj Kamenice- Tranupare za Kočansku kotlinu je i u tome što je odavde išla najkraća saobraćajnica za Krivu Palanku, a sa druge strane, ovaj dobro branjen prolaz preko Osogovskih planina, štitio je proboj u južne provincije Rimskog carstva. Ovo su bila „Trajanova vrata“- brana carstva.

SRBI ...NOSIOCI CIVILIZACIJE ..............................

Za Srbe, kao narod ranohrišćanske civilizacije, crkvena zdanja su od nemerljivog kulturnog značaja jer, po ko zna koji put, ukazuju na Srbe kao na nosioce civilizacije, a ne, kao što godinama „gusla“ „bečko-berlinska“ istorijska škola, na varvare koji su „ognjem i mačem“ hristijanizovani
Grad Krupište, Zapara ili Ćapar, imao je ostatke antičkog naselja, nekoliko utvrđenih objekata i tri crkve. Sudeći prema istorijskim izvorima, Ćapar je bio jako crkveno središte, o čemu svedoče ostaci dve bazilike i kružni martirijum. Trobrodna bazilika nađena je ispod crkve sv. Nikole, a jedna krstoobrazna bazilika je otkopana na potezu Kale. Zapadno od Krupišta, na lokalitetu Kletovnik, nađena je jedna kružna građevina, najverovatnije pomenuti martirijum. Krupište je bilo prirodni mostobran, na levoj obali reke Bregalnice, dok je Bargala bila sa njene leve strane. Postavljanje Krupišta preko puta Bargale bilo je vojna potreba, ali i mera opreza. Tri crkvene građevine bile su zaštićene sa tri utvrđene građevine. Ćapar je štitio mostobran preko reke Bregalnice, a, što je još značajnije, odavde je kretao u starom veku put za Krivu Palanku, koji je kao transverzala presecao reku Bregalnicu.

PRVA EPISKOPIJA ...........................

Između lokaliteta Bargale i Viničko kale treba pomenuti lokalitet Morodviza, koji ima ostatke bazilike, podignute koncem starog veka. I u ovom gradu su pronađeni ostaci kasnoantičke odbrambene utvrde. Značaj Morodviza ogleda se u tome što je, na prelazu IDž u Dž vek, postao jedna od prvih srednjevekovnih srpskih episkopija.

Žilu kucavicu i uporišnu tačku ovog odbrambenog sistema čini grad Ključ, često ime za gradine sarmatskih Jaziga i Anta; takođe, mnogi etrurski gradovi su nosili ovo ime. On se nalazio na dva brda, iznad Kozjačke reke. Grčki Kolenidin, latinski Kluzij i turski Kalauzlija (kako je, vremenom, gradina menjala ime) imaju isto značenje reči - ključ. Ideja onoga ko je zamislio uporišno-odbrambeni sistem Bargale bila je smeštanje grada Ključa na jug, u brda Plačkovice, i on je za tvorca odbrane stvarno bio „ključ“ celog sistema - konačno pribežište u koje bi se povuklo stanovnikštvo Bargale i okolnih mesta, posle eventualne potpune propasti celokupnog uporišnog sistema kružne odbrane.

Nalazište Viničko kale (kale na turskom znači tvrđava) i gradine Vinica, geografski, leže kao presečeni istoimenom rekom. Na istoku se pružaju planine Obožna i Golak koje se, idući na sever, postupno povezuju sa masivom Osogovskih planina, koje zatvaraju celu Kočansku kotlinu, kao u neki prirodni kazan. Poduhvaćen s juga planinom Plačkovicom, s istoka planinama Obožnom i Golakom, s nadmorske visine od 1.500 m, lokalitet stepenasto pada ka nadmorskoj visini od 500 m, da bi se, idući na sever, spustio na nivo Kočanskog polja i reke Bregalnice.

Ovako veliko grupisanje crkvenih zdanja, na malom arealu od dvadesetak kilometara, značajno je zbog dve stvari: episkopi i crkvena organizacija su imali istaknuti položaj u ovim gradovima i, celokupan urbani sistem je služio kao centar odbrane unutrašnjosti Rimskog carstva i Vizantije, a potom i Srbije. Za Srbe, kao narod ranohrišćanske civilizacije, ovi lokaliteti su od nemerljivog kulturnog značaja jer, po ko zna koji put, ukazuju na Srbe kao nosioce civilizacije, a ne, kao što godinama „gusla“ „bečko-berlinska“ istorijska škola, na varvare koji su „ognjem i mačem“ hristijanizovani.

HRIŠĆANSKO " SVETO TLE " ........................*

Papa Jovan Dž (914-929), pisao je srpskom županu Mihailu u Zahumlje:“Ko sme i može sumnjati da se crkva u kraljevstvu srbo-hrvatskom ne svrstava u onu koju su još prvi apostoli osnovali i koja se smatra se prvobitnom vaseljenskom crkvom?“
Geografsko-istorijsko tle Srbije, viđeno očima kasnog starog veka, predstavlja „sveto tle“ koje je neprekidno, iz veka u vek, gradilo svoju duhovnost. Ohridsko-srpska patrijaršija bila je jedno vreme smeštena u Sirmijumu, legendarno osnovana od svetih apostola Petra, Pavla i Jakova. Prvi patrijarsi su bili Epenet, Andronik i Irinej.

Papa Jovan Dž (914-929), pisao je srpskom županu Mihailu u Zahumlje:“Ko sme i može sumnjati da se crkva u kraljevstvu srbo-hrvatskom ne svrstava u onu koju su još prvi apostoli osnovali i koja se smatra se prvobitnom vaseljenskom crkvom? Ona je, kao ranu propoved apostolske crkve, s mlekom vere primila, kako su je i Saksonci primili u najnovije vreme, a pod mojim predsedateljstvom blage uspomene na papu Grigorija...“

RAZVOJ HRIŠĆANSTVA ..........................

Razlog za ovaj relativno brz razvoj hrišćanstva i kultne arhitekture leži u činjenici da je ovuda, u antici, prolazio važan saobraćajno-rudarski put, koji je, sa obala Jadrana i grada Lesa (Leštane, LJes, koji se tada nalazio u rimskoj provinciji Prevalis), išao do grada Ulpijane (Lipljan), u rimsku provinciju Dardaniju, preko Niša, koji se, u kasnoj antici, nalazio u rimskoj provinciji Dakiji Mediteraniji, do glavnog grada provincije Dakije, Ripenzis Racijarije (Ripensis Raciaria, današnji Arčar).

Letopisac Nestor, kao i Jovan Dž, kaže da su Srbi primili hrišćanstvo od apostola Pavla i Andrije. Vuk Karadžić navodi epsku narodnu pesmu u kojoj se na jednom mestu kaže:“Do u Srijemu, u to mjesto župno/ e se kupe srijemski glavari/ na sakupu pred bijelom crkvom/ tu dođoše mnogi sveštenici...“ U V veku, patrijaršija je iz Sirmijuma preneta u Mitrovicu na Kosovu, a potom je, sve do 535. g, lutala od „nemila do nedraga“. Sirmijum je bio jedan od najvećih gradova rimskog carstva, poznat kao „druga prestonica“. Ovde je umro Marko Aurelije 180. g. i Klaudije II. Tu su rođeni mnogi imperatori poput Maksimijana, zvanog Herkul, Proba, 232. g, Konstansa II, 317. g. i Gracijana 359. g. U Budaliji, nedaleko od Sirmijuma, rođen je imperator Decije. Kod Petocrkvja rođen je imperator Maksimin.

Nemanja, veliki župan Srbije, nimalo slučajno, gradi svoje prve crkvene građevine na temeljima ranohrišćanskih bazilika. Tako u blizini Kuršumlije na levoj obali Toplice, podiže Bogorodičinu i crkvu sv. Nikole, pre nego što će postati jedini gospodar Raške. Bogorodičina crkva je podignuta na temeljima bazilike, a kraj crkve svetog Nikole pronađeni su kasnoantički grobovi iz IV veka. Ovo nije sticaj okolnosti, nego milenijumska trajnost sakralnog prostora, od kasne antike pa sve do naših dana.
Kako je utvrđeno, čitav ovaj nemanjićki prostor Kuršumlije i njene bliže okoline doživeo je, od IV veka, izuzetan procvat u oblasti hrišćanske kultne arhitekture. Ager današnjeg grada Kuršumlije pripadao je antičkom gradu Nišu (Naisus), njegovom jugozapadnom perifernom kraku, pa Kuršumlija (Ad Fines), kao poslednji grad rimske provincije Dakije Mediteranije, nije slučajno u antici dobila naziv „na kraju“-ad fines.

KADIONICA POREKLOM IZ JERUSALIMA .....................

Polovinom XX veka u selu Peljevcu, nedaleko od Kuršumlije, pronađena je kadionica koja potiče iz Jerusalima. Na ovoj relikviji prikazano je šest scena iz Hristovog života: blagovesti, rođenje Hristovo, susret Marije i Jelisavete, javljanje pastirima, krštenje i raspeće
Izuzetno važan ranohrišćanski centar bio je i Novigrad, današnji Herceg Novi, nezaobilazna stanica na putu legionara (via adriatica, jadranski put), od Epidaurusa (Cavtat) do Scodre (Skadar). U njegovoj okolini, od rta Oštro pa sve do Krivošija i Subre na Orjenu (nmv 1680 m), evidentirano je i snimljeno 89 crkvenih lokaliteta. Ovi lokaliteti još su u fazi istraživanja; brojne iskopine nagoveštavaju postojanje svetinja koje su zatrli osvajači ili neumitni hod vremena. Od XVI veka, mnogo crkava je obnovljeno, a najveća koncentracija se nalazi na poluostrvu Luštica, u mestu Žanjice.
Polovinom XX veka u selu Peljevcu, nedaleko od grada Kuršumlije, pronađena je kadionica koja potiče iz Jerusalima. Na ovoj relikviji, koju je obradila Mirjana Čorović-LJubinković (Muzeji br.5, Beograd 1950.), prikazano je šest scena iz Hristovog života: Blagovesti, rođenje Hristovo, susret Marije i Jelisavete, javljanje pastirima, krštenje i raspeće. Ove scene ukazuju na blisku vezu kadionice sa liturgijom i onim njenim delom koji se odnosi na katihumene. Kada bi određen odeljak bio pročitan, đakon bi, uzevši blagoslov od sveštenika, uzimao kadionicu i, uz molitvu, počinjao da kadi časnu trpezu sa četiri strane - gornji presto, žrtvenik, ikonostas i deo hrama sa soleje. Nakon toga sveštenik govori: „Mir tebi“, a odgovor je: „I duhu tvome“. Sveštenik je na to kazivao: „premudrost“ i pevalo bi se „Aleluja“. Tada bi đakon opet počinjao da kadi celu crkvu, označavajući da se „dar Duha svjatago“ raširio, čitanjem Jevanđelja, po svim krajevima sveta.

**marabu** · 14-01-2011 14:33

(15)

NA TEMELJIMA BAZILIKE ......................................

U indirektnoj vezi sa nalazima kadionice (na teritoriji Srbije pronađeno ih je sedam), jeste i nalaz keramičkog žiška-lojanice, koji je pronađen u temeljima beogradske Patrijaršije, u ulici S. Markovića, prilikom iskopavanja i pripreme temelja. I Patrijaršija je podignuta, kao i Nemanjine crkve i crkve na Kosovu i Metohiji, na temeljima bazilike iz staroga veka.

Etimologija srpske reči kadionica u vezi je sa grčkom reči „thyos“ (kaditi, žrtva paljenica); odgovarajuća reč u latinskom je „incesorium“ (paliti, zapaliti), mada je uvrežena i reč „thuribulum“, što dolazi od naziva za tamjan, „thus“.

Davanje žrtve kađenjem vuče poreklo sa iranske visoravni, Lugistana, gde je pronađan ogroman broj kadionica istovetnih onima iz Belane i Kostola (Nubija, Egipat), prostora koji su naseljavala plemena Skita, sve do III veka. Običaj davanja žrtve kađenice opisao je i Herodot u svojoj „Istoriji“, nakon što je prisustvovao „svečanostima kandila“ u kultnom mestu Egipta - Bubastidi, gradini na humu, podignutoj u čast boginje Bubastije, grčke Lygodesme, odnosno sarbske Lužice. Ovaj običaj ušao je u život hrišćanske crkve najpre na Istoku, gde je korišćen za odavanje počasti carevima, a kasnije je, iz imperijalne prakse, uveden u liturgijski obred. Zapad je uveo liturgijske radnje sa kađenjem kao deo mise tek u VII veku.

SVETI * ĐORĐE PREFIGURACIJA ISUSA HRISTA .............................

Keramički žižak na središnjoj rozeti, klasičnog antičkog oblika, ima shematski prikaz pomoću kojeg smo u stanju da objasnimo mnogobrojne arheološke nalaze iz Srbije, pre svega krstove, potom kameni crkveni „nameštaj“ i keramičke opeke, koje su pronađene kako na teritoriji Beograda, tako i na prostoru celog srpskog Podunavlja. Arhaična ikonografska predstava na beogradskom žišku, sa ženskom i muškom figurom sa krstom u ruci, i drugim na mandorli (iznad glave), nema pandan u kasnoantičnoj umetnosti od III do VII veka. Ona je ukazala na to da je žižak načinjen za jedan određen istorijski trenutak i sasvim precizan datum u vizantijskoj državi. Na njemu su predstavljeni car Konstantin I i carica Jelena, a ova postavka ima paralelu u srednjevekovnom predstavljanju Majke Božje i svetog Đorđa - pobedonosca. Vizantijski carevi su korak po korak širili i branili svoje carstvo, stavljajući na relikvijare kultne slike. Ranije je uočeno da je, u tom slučaju, sveti Đorđe prefiguracija Isusa Hrista i njegovo opredmećenje je vezano za deo vojničke pobede, koju on zadobija božanskom promisli.

Da ne bi prikazivali lik Hristosa, carevi su uveli na averse svojih krstova lik sv. Đorđa-pobedonosca, koji je tako postao ne samo jamac vojničke pobede, već i podsećanje na to da samo Hristova božanska priroda može biti spasonosna. Kad se ovo objašnjenje vezano za sv. Đorđa sagleda u potpunosti dolazimo do Konstantina, njegovog krsta i slovne formulacije: „Ovim oruđem krsta pobeđuj“, koji je bio vojnička zastava Rimskog i Vizantijskog carstva, već od 313. g.

BAPTISTIČKA FORMLA ....................................

Srodnost zoomorfne kompozicije pronađena je na prstenju sa natpisom „padž“, koje je pronađeno u grobovima na teritoriji Podunavlja, Kosova i Metohije, Žminja, Lopuške Glavice, Majsa, Pečuja, Golupca i Prčeva. Blizak odnos timpana sa Kalemegdana i misionarskog prstenja sa lokaliteta Golubac i Prčevo (Srbija) daje pravi smisao baptističkoj formuli, vezanoj za obrede krštenja. U oba slučaja (timpan, prstenje) imamo sučeljene lavove, ali se na timpanu u sredini nalazi krst, a na prstenju se nalazi natpis „pah“.

Mnoštvo krstova-relikvijara, sirijsko-palestinskog tipa, u svojoj ikonografiji ima sliku Bogorodice, koja je na isti način predstavljena kao Jelena na beogradskom žišku. Ova predstava se kasnije povezuje sa ikonoboračkim carevima i njihovim ratovima sa arapskim osvajačima.

U Beogradu je nađen još jedan izuzetno važan ranohrišćanski nalaz. Reč je o timpanu, sa predstavama lavova i krstom, na beogradskoj tvrđavi Kalemegdan. Na bočnom zidu ulazne kapije izXIV veka, s unutrašnje strane, pronađena je spolija iz srednjeg veka. Ova spolija je bila u obliku pravougaonog reljefa koji je bio deo timpanona, dimenzija 20 sa 40 cm. Na njemu je predstava sučeljenih lavova i središnjeg, razdelnog krsta, nalik krstu sa Golgote. Ovaj tesanik najverovatnije je bio funkcionalni deo oltarne kamene pregrade ranohrišćanske crkve koja se nalazila u blizini, pa je znatno kasnije, u vremenu Despota Stefana (Lazarević), uzidana unutar utvrđenja.

MISIONARSKO PRSTENJE IZ SRBIJE ...................................

Na misionarskom prstenju iz Srbije, krst je zamenjen porukom „pax“, koja je deo čina polaganja ruku, sakrament potvrde katihumena i znak da je onaj, koji taj prsten nosi, već hrišćanin i da ima udela u Hristosu, uspevši se svim stepenicama inicijacije, kao i Isus Hristos, sin Boga i sin Bogorodice, po ljudskom telu
Da bi se u potpunosti shvatila svrha lavova, krsta i natpisa „pax“ (mir), trebalo bi uzeti u obzir značajno delo Hipolita Rimskog iz 222-233. g. „Uskršnji kanon“ i „Spis o krstu“, Kvinta Tertulijana. Ukratko, Hipolit zahteva da se kandidati za krštenje, na veliki uskršnji četvrtak, okupaju, poste na uskršnji petak, a na uskršnju subotu da se skupe oko episkopa, da se klečeći mole i da se nad njima počini egzorcizam. Cela noć se provodi u slušanju i čitanju pouka. U ponoć, kad nastupi uskršnja nedelja, osvećuje se voda krštenja (ulje blagodarnosti), kao i ulje egzorcizma. Zatim dolazi odricanje od Satane, pomazanje uljem egzorcizma i sam čin krštenja.

Satana, autor greha i neposredni uzrok smrti, u ranom hrišćanstvu, je uvek predstavljen u zoomorfnoj hipostazi lava. Sledstveno tome, Satana - lav, je sam knez smrti, njen uzrok, razlog Hristovog silaska u Ad, na Veliki petak; njegovim ubistvom, lavljom smrću, omogućava se poništenje Adamovog greha i buduće vaskrsenje, što se domašuje svetom tajnom krštenja. Tertulijan pruža i celokupan smisao čina polaganja ruku, koji je uzrokovao krsnu dogmatsku formulaciju „pax“ na misionarskom prstenju.

CENTAR POVEZANIH ZBIVANJA .................................

Na Srbiju, kao zemlju ranog hrišćanstva, upućuje i mnoštvo nalazišta na severnim obroncima Fruške gore. Jedan od najznačajnih, i ne manje zagonetnih, je kompleks lokaliteta u selu Rakovac, gde je centar mnogih, prostorno i vremenski povezanih zbivanja - naselje Gradina. Prve podatke, o predmetima iz Gradine, srećemo u literaturi s početka XXveka (Brunšmid, 1903,1912), gde se govori o kamenim pločama iskopanim u vinogradima izvesnih LJ. Sedlačeka (lokalitet Stručica) i N. Feketea:“... a kraj oba se nalaze, još i sada, u zemlji, razvaline neke stare crkve ili manastira“.

Prve slike Hristovog krštenja, u III i IV veku, na reci Jordan, sažeto su predstavljale celokupni obred krštenja. Hristos, na tim slikama, svojom donjom polovinom tela, stoji u vodi krštenja, dok mu Sv. Jovan Krstitelj, iz male posude, patere, na glavu izliva pomazujuće ulje; iznad, u vrhu scene, nalazila se golubica - Sveti duh - kao kruna kompozicije, koja je uvek označavala da je obred „polaganja ruku“ okončan i da Sveti duh-golubica, donosi Božiji mir - „pax“ - i smirenje nebeske srdžbe.
Znači, ako se uzme u obzir gore rečeno, par sučeljenih lavova na kalemegdanskom timpanu, kao i na misionarskom prstenju iz Srbije, imaju značenje smrti stare ljudske prirode, ukazujući na obred polaganja katihumena u vodu, koji je ključni deo svete tajne krštenja. Na to upućuje i krst, koji se uzdiže sa brega Golgote, u sredini kompozicije. Na misionarskom prstenju iz Srbije, krst je zamenjen porukom „pax“, koja je deo čina polaganja ruku, sakrament potvrde katihumena i znak da je onaj, koji taj prsten nosi, već hrišćanin i da ima udela u Hristosu, uspevši se svim stepenicama inicijacije, kao i Isus Hrist, sin Boga i sin Bogorodice, po ljudskom telu.

DOKAZI O SARMATSKIM GROBOVIMA .....................................*

Na Koridoru 10 i 70 trase od Subotice ka državnoj granici Srbije, arheolozi su u leto 2010 i januara 2011 godine otkrili četiri značajna lokaliteta, dve srednjovekovne crkve, dve nekropole, i nekoliko drevnih naselja...iz perioda 4, 5, 6 i 9 veka.Malo dalje, na 72. kilometru u visini naselja Feketić, na mestu koje je služilo kao majdan peska za potrebe Koridora, pronađen je pravi „rudnik” arheološkog materijala iz pomenutih perioda.

Osim ovog , skorijeg nalazišta izuzetno su zanimljivi i nalazi od ranije, iz rimskih nekropola, gde su pronađene ostave sa pravougaonim ikonicama sv. Đorđa, medaljoni i frizovi sa životinjskim figurama, što upućuje na sarmatske grobove. Na ikonicama se nalaze tekstovi napisani grčkim jezikom
Ove ruševine, kasniji istraživači (R. Veselinović, I. Čanki, Š. Nađ), povezuju sa srednjovekovnim gradom sremskih biskupa, pod nazivom Dumbovo, Dombo, koji je nikao, kao po nekom pravilu, koje je vladalo u Srbiji, na starovekovnom lokalitetu. Naime, dosadašnjim iskopavanjima je, na Gradini, utvrđen preistorijski kulturni sloj, zatim period rimske gradnje, romanička i gotička crkvena arhitektura, a evidentiran je i srednjovekovni period adaptacije manastira u utvrđenje (DžIV, DžV vek).
Za manastir Dombo (opatija svetog Đorđa, kod Dumbova), znalo se samo toliko da se nalazio negde u Sremu, na obali Dunava, pored Dumbovačkog potoka, gde se nalazi i potez Dumbovo, odnosno, breg istog imena. Međutim, istočno od Dumbovačkog potoka, udaljen 2,3 km, u brdu, odnosno na potezu Stručica, nalazi se lokalitet Gradina i, novopodignuto selo, Rakovac. Istraživanja su potvrdila da se baš na tom lokalitetu nalazio manastir.
Rimski period je, pored pokretnog arheološkog materijala (novac, nakit, posuđe, opeke), utvrđen i ostacima hipokausta neke rimske građevine, koja je, većim delom, izvan gabarita crkve. Dosadašnji radovi omogućavaju da, sa dosta sigurnosti, izdvojimo ranohrišćanske arhitektonske faze, na koje su ukazali istraživači S. Nedvidek i V. Bunardžić.

*** sledi nastavak ***

**marabu** · 03-02-2011 12:39

(16))

P R I M O R S K A S R B I J A - U T E M E L J E N A U V E R I ...........................

Predanja o apostolu Pavlu, duž rimskog puta kroz Dalmaciju za Italiju, sačuvali su Srbi, a ne Latini primorskih gradova. To ukazuje na lako i brzo stapanje novopridošlih Srba sa nelatiniziranim sunarodnicima
Srbi, naseljeni na području Dalmacije, koja je bila pod nominalnom rimskom upravom, uspeli su da uspostave kneževine, a potom i državu koja je opstala i tokom srednjeg veka. To, nažalost, nisu uspeli Srbi naseljeni na Labi, a oni, naseljeni u predelima Kavkaza, održali su se do X stoleća da bi, potom, nestali u vrtlogu burnih istorijskih događaja. Osnov za opstanak Srba na ovom, balkanskom, prostoru leži u njihovom utemeljenju života za veru i predanje koje je starozavetno i novozavetno. Prvo se zasniva na kultu predaka, kojim se narod branio od potčinjavanja drugim kulturama, a drugo se temelji na predanju prihvaćenom od apostola. Tako je uspostavljena sprega koja je, sa jedne strane omogućila odbranu nacionalnog bića, a sa druge, nametnula potrebu ustrojavanja države. To nikako nije bilo lako, jer je narod, po svojoj prirodi (vidljivoj i danas!), bio podeljen.

Doseljenici, pored Latina u gradovima, zatiču nelatinizirane domoroce i sa njima se, obzirom na plemensku srodnost, lako i brzo stapaju. Nalazi grnčarije iz doba seobe naroda, sa Drine i okoline Višegrada, dopunjeni mnoštvom nalaza iz Komina i Kolovrata, ukazuju na mnogo veće srpsko učešće u mesnoj kulturi kasnoantičkog doba, koje ranije nije ni pretpostavljano. Tu se može naslutiti izvesna netrpeljivost domorodaca prema nosiocima rimske kulture. Ona se, u provinciji Dalmaciji, ogleda u brzom nestanku osobina svakodnevne rimske materijalne kulture u IV stoleću, iako ta provincija nije pretrpela tako velika razaranja u vreme Jaziga i Anta, kao Prva ili Druga Mezija.

Pokrštavanje, tada doseljenih Srba, moralo je brzo započeti, ujedno sa prihvatanjem nekih tekovina antičke kulture. To naravno ne znači da su svi postali hrišćani, baš kao što ne znači i da su sve pridošlice bile nekrštene. Masudi prenosi izvanredno važan podatak o spaljivanju Srba, zajedno sa konjem ( tipično za Sarmate), koji se održao, na pojedinim teritorijama, sve do VII veka, što svakako nije hrišćanski običaj, ali ne isključuje prihvaćanje hrišćanske dogme. S druge strane, odsustvo toponima u Primorju, koji odražavaju stara verovanja i spaljivanje pokojnika, ukazuje da su Srbi u Prevali (Zeta), kao i u Travuniji i još nekim mestima, odmah i potpuno, prihvatili hrišćanstvo. Predanja o apostolu Pavlu, duž rimskog puta kroz Dalmaciju za Italiju, sačuvali su Srbi, a ne Latini primorskih gradova.

Z I D O V I N A K O L S K O M P U T U ................................

Pored Gradine, sa crkvom i manastirskim kompleksom, do sada su evidentirani sledeći starovekovni lokaliteti: Crkvina, na potezu od Klisa, zatim, seoske ulice, gde je nađena ostava sa ikonicama i nekropola, vodovod, te nekropola s početka nove ere; jugozapadno od Gradine, nađeni su zidovi na kolskom putu, itd.

To su romanička trobrodna bazilika i gotska crkva. Trobrodna bazilika je crkvena građevina koja se prilično retko sreće na ovim prostorima: apside, pod kojima je nađena i kripta, polukružnog su oblika. Gotska crkva, koja delimično leži i na temeljima romaničke, imala je trostranu apsidu i kontrafore. Zapadni delovi crkve su delimično otkopani, no opšti izgled ukazuje na postojanje pravougaonih kula, prisutnih u obe građevinske faze.

Građevinski materijal je rimski, a zidovi gotske crkve imaju i spolije romaničke kamene plastike, koja je, najčešće, rađena u peščaru, krečnjaku i mermeru. Ova, preromanička i romanička skulptura, ukrašavana maštovotim dvočlanim i tročlanim prepletima, lozicama i palmetama, najzanimljivija je među nalazima iz Gradine. Freskoslikarstvo je očuvano u manjoj meri - delimično su sačuvani ostaci nekada oslikane romaničke kripte. Izuzetno su zanimljivi nalazi, iz rimskih nekropola, gde su pronađene ostave sa pravougaonim ikonicama sv. Đorđa, medaljoni i frizovi sa životinjskim figurama, što upućuje na sarmatske grobove. Na ikonicama se nalaze tekstovi napisani grčkim jezikom, a njih je rastumačio Franjo Barišić (Zbornik Filozofskog fakulteta, knjiga Dž-1, Beograd 1968.).

S R B I J A I Z M E Đ U R I M A I C A R I G R A D A ..................................

Porfirogenitov Spis o narodima, svedoči da su Srbima, po naslednom vladarskom pravu, vladali arhonti iz jedne porodice. To pretpostavlja državno uređenje (kneževinu ili županiju), jer je narod prostranih oblasti, podudarnim sa prostorom arhiepiskopije, priznavao vlast tih arhonata. Vladari nisu imali stalnu prestonicu, što otežava raspoznavanje osobina države. Posredno, o državi svedoči postojanje granice. Na Dunavu kod Negotina i na Savi kod Modriče, zabeležena su granična utvrđenja, što može značiti da je u pitanju bila decentralizovana država, prepuštena samoupravi župana i, zato je bila neefikasna u odbrani, što će naročito doći do izražaja u ranom srednjem veku.

Zajedno sa promenama u vladarsko-vojnom ustrojstvu, odigravaju se i velike promene u Crkvi. Srpska crkva, koja je baštinila apostolsko crkveno predanje, našla se između pritisaka Rima, koji se nametao kao vlast preko latinske liturgije i, pravoslavnog Carigrada, sa grčkom liturgijom. Za Srbiju nije bilo nedoumica - opredelila se za davno predanje i srpsko biće. U srednjem veku, posebna arhiepiskopija Dalmacije i Dakije, koja je nekada objedinjavala Srbe, u izmenjenim političkim okolnostima, nije bila poželjna ni za Rim, ni za Carigrad. Ideal iz IV- VII stoleća, srpska apostolska Crkva, ostvarena je ponovo, tek u vremenu Svetog Save, u svetlu srpskoslovenskog jezika.

P O S L O V E N J A V A N J E I O T P O R J E R E S I ...............................

U okolnostima kasnog starog veka, pomesna crkva Srba, nekadašnje rimske Dalmacije i Dakije- Ilirika, slaba ili jaka, morala se usmeriti ka izvesnoj samozadovoljnosti i samostalnosti jer, Rim se borio za opstanak, a Vizantija je bila daleko. Kako je tada bila ustrojena srpska crkva, može samo da se nagađa, mora se računati na srbizaciju - poslovenjavanje - i otpor arijanskoj jeresi.

Srbi, doseljeni u primorsku Srbiju, pokršteni su, kako smo već istakli, odmah po doseljenju, u drugoj polovini IV veka. Pokrštavanje pridošlica sprovođeno je iz starih episkopskih središta, naročito onih uz more, što pokazuje i raspored toponima. Naime, toponimi koji ukazuju na stare obrede (uz gromile, kao arheološka svedočanstva tih obreda), retki su u Pomorju i Posavini, odnosno, oko značajnih episkopskih središta ranovizantijskog perioda. Srbi žive kao krajišnici na Dunavu i episkopskim gradovima koji su po njima dobili ime ( Serblija, Gordoservon, Sirbikum...); takođe, tada naseljavaju Dubrovnik i osnivaju Kotor. Srbi su se, najverovatnije, spontano uključili u zatečenu crkvenu organizaciju da bi je car Iraklije potpuno ustrojio prema njima, jer je cela Dalmacija prepuštena Srbima, narodu koji tu odvajkada živi (Singe, Tribali, Skiti). Ovo se ne može odnositi i na Hrvate, jer su oni doseljeni tek u IDž veku. Arheološku sliku crkve od III do VII, VIII veka čine grobnice u Svaču, groblje u Kamenom, pojedine crkve (Šuranj, Rose, Muo, Peć), a pre svega manastiri Ilovica i Tvrdoš.

P O J A V A S R B A I P R A V O S L A V L J A U D A L M A C I J I ...................................

U doba ikonoborstva, glavni otpor su pružali inoci - u to doba i dalje su korištene neke crkve i manastiri sagrađeni u III, VI veku, kao što je bazilika u Doljanima, trikonhosi u Baru (Antebari), Petro-Pavlov manastir, manastir na Prevlaci (Studenica Hvostanska), Tvrdoš i izvestan broj crkava sagrađenih po ustaljivanju Srba. Tu je, na prvom mestu, hram Svetih Apostola u Peći. U Zeti bi to mogle biti crkve iz Rosa (Rosulje), Mua i dr. Episkopije su se nalazile na području Bargale, Skupija, Zete, Trebinja, Niša i Braničeva. Arhiepiskopija je imala središte u Diokleji ili Duklji, Dokoliji, kako je zapisano u LJetopisu popa Dukljanina. Liturgijski jezik je bio latinski, ali ne treba isključiti ni grčki. Propoved je bila na srpskom jeziku; od tada potiču nazivi praded, ded i gost za arhiepiskopa, episkopa i igumana. Latinski je korišten i u oblasti Akvisa, gde su zabeležena prva izdvojena srpska naselja na Dunavu. Sve vreme jačana je apostolska crkva Dalmacije, da bi se odbranila od pretenzija Rima.

U pismima pape Jovana VIII sačuvani su i neki podaci o pomesnoj crkvi Srba. Iz pisma upućenog knezu Mutimiru, proizlazi da su Srbi poodavno kršteni. Ukazivanje pape da su oni nekada bili pod Sirmijumom, ukoliko se bukvalno shvati, može značiti da su Srbi Dalmacije pokršteni znatno pre nego što je ta impozantna prestonica Rimskog carstva nestala u velikoj seobi naroda, a sa njom i mitropolitsko sedište. Inače, za plemenske zadruge Jaziga: Amikene i Pikene postoje podaci da su bili hrišćani u IV veku. Drugo, iz papinog pisma se vidi da, na području Srbije, očigledno deluje arhiepiskopija, sa gledišta Rima neprihvatljiva, zajedno sa svojim episkopijama. To, opet, potvrđuje da je reč o staroj, ukorenjenoj pomesnoj crkvi, koja je svoje stavove zasnivala na veri, predanjima i znanju predaka. Nesumnjivo, Srbi su vremenom odbacili latinsku, a usvojili slovensku službu.

P R E U Z I M A N J E D A L M A T I N S K O G P R I M O R J A ...........................

Na istoku, na području donjeg Podunavlja, koje su naselili južni Sloveni, a potom i Bugari, primeri crkvenog kontinuiteta su izuzetni. U Sredecu (Serdiki, Sredi), takvih primera nema, dok je, na žalost, srpsko Podunavlje još uvek neistraženo. Uglavnom, crkve i crkveni život potvrđuju vesti iz Spisa o narodima, da su Srbi preuzeli dalmatinsko primorje, uz nevoljnu saglasnost Rima, pa potom i Vizantije.

Crkve, izgrađene na teritoriji nekadašnje Zete, pružaju novu sliku crkvenog graditeljstva i istorije same pomesne srpske crkve. Na prvom mestu je zapaženo trajanje hramova iz III, IV veka, u primorju između Stona i Neretve, izvan vizantijskih gradova. Oni će zapusteti tek početkom IX veka. Bazilika u Doljanima i crkve iz Bara, trajaće do arapske najezde 866. godine; u susednoj Travuniji, sve do XVII stoleća, „drže se“ Tvrdoš i sadašnji Petro-Pavlov manastir.

***

**marabu** · 06-02-2011 14:13

(17)

DUKLJA (Doclea) - SLAVNA SRPSKA OTADŽBINA ..........................

Primorsku Srbiju obuhvatale su oblasti: Diokleja, Zahumlje, Travunija, Konavle, Neretva i cela Zeta sa Pomorjem. Diokleja je, u Žitijima Nemanjića, opisana kao slavna otadžbina jer je tu uspostavljeno srpsko prestono mesto u vreme značajnih vladara Srbije
Broj crkava, korištenih tokom IV-VII stoleća, nije zanemariv, uprkos slaboj istraženosti. Srpske crkve u primorju imaju karakterističnu graditeljsku tradiciju koja čuva svoju posebnost sve do druge polovine IX veka, kada su pokršteni susedni narodi, Hrvati i Bugari. Ustrojstvo crkve u Srba može se donekle rekonstruisati na osnovu arheoloških ostataka i pronađenih artefakata. Nesumnjivo je postojalo episkopsko središte, u čijoj je blizini bilo sedište vladara, te da se u njemu obavljalo krštavanje, krunisanje i venčavanje; u eparhiji su podizane saborne i mirske crkve, manastiri i isposnice.

Raspoloživi pisani izvori ukazuju na veoma davno pokrštavanje Srba, o čemu posredno svedoče pape Agaton, Jovan VIII i Jovan X. Važno je i svedočanstvo da je monah Martin otkupljivao mošti od Srba, što pokazuje da su oni znali za njihovu vrednost, jer su ih sačuvali sve do VII veka. Lako su ih prodali Italijanu, jer su to bile mošti stranaca, Grka i Rimljana, dakle onih koji se nisu mogli uključiti u kult predaka. Na sarkofagu u Rimu, sa moštima mučenika iz Dalmacije i Istre (638. g.), piše da pripadaju mučenicima iz rimske Dalmacije. Dakle, u pitanju može biti III, IV vek i hrišćani postradali u Dioklecijanovim progonima i kasnije.

PISANA SVEDOČANSTVA ................................

Sačuvana pisana svedočanstva o srpskoj državi, postoje tek od druge polovine IX veka, ali, pojedine vesti i arheološki nalazi posredno svedoče o osobenostima za postojanje države od VII veka - prva oblast primorske Srbije je uređena kao skup župa i arhontija, na čijem čelu stoje župani i arhonti. Županije i arhontije se prepoznaju kao društveno nerazvijene „sklavinije“ ili „serbonije“, a Srbi kao skupina koja tek počinje da nameće susedima, srodnim narodima i Slovenima, svoje ime.

Primorsku Srbiju obuhvatale su sledeće oblasti: Diokleja, Zahumlje, Travunija, Konavle, Neretva i cela Zeta sa Pomorjem. U pitanju su župe koje, vremenom, prerastaju u arhontije, a potom, u kneževine. Svakako je ovde najvažnija Duklja - rimska Diokleja, sa crkvom živom sve do X veka. Diokleja je, u Žitijima Nemanjića, opisana kao slavna otadžbina jer je, između ostalog, tu uspostavljeno srpsko prestono mesto, u vreme značajnih vladara Srbije: Višeslava, Mutimira, Petra, Vojislava, Mihaila i Bodina. Na primeru Duklje vidi se državni razvoj od župe do kneževine Zete koja, u IX, veku postaje prestona oblast Srbije. Nazivi ovih arhontija odnose se na delove srpskog naroda, čija su imena izvedena po mestima gde su živeli.

SRPSKA VOJSKA NA ČELU SA BANOM ...........................

LJetopis popa Dukljanina spominje vojnu organizaciju Srba u kojoj se nabrajaju banovi, satnici, župani. Vojsku je predvodio vladar, njegovi sinovi ili čelnik. Banovi su stajali na čelu odbrane krajišta. Ban nije turski naziv za predstavnika vlasti, već srpski i od njega su izvedeni nazivi za krajinske oblasti Banije i Banata.

Rat se često spominje u srpskoj istoriji, a da je primorska Srbija imala značajnu vojnu moć, svedoči neuspeh Franačke da zagospodari nekada rimskom Dalmacijom, mada je osvojila neke njene zapadne predele. Srbija je imala dobro ustrojenu vojsku i granicu branjenu tvrđavama i krajištima. U odbrani zemlje, Zeta je imala značajnu ulogu, jer je postala krajina Bugarskoj i Vizantiji. O tome svedoči današnji naziv krajina za oblast između Ulcinja i Skadra.

Najstariji podaci svedoče o srpskim konjanicima - Masudi navodi primer da se umrli Srbi, odnosno vladari i župani, spaljuju sa svojim jahaćim konjem, što je bio običaj zabeležen kod svih Sarmata. O tom dobu, poštovanja konja kao saborca, svedoči niz toponima i nađenih artefakata. Elitne trupe Franačke, bile su ustrojene na srpski način, dakle, kao konjica, a njeni pripadnici su, slično Sarmatima, sahranjivani sa ostrugama. Dosta „konjskih grobova“ je pronađeno u Zahumlju, prema granici sa Travunijom, kao i u Zeti, kraj Gradine. Srbija je imala i flotu koja je bila najjača kod Neretvljana, jer su oni držali ostrva Brač, Mljet, Hvar i Korčulu, kao i najveći deo poluostrva Pelješac. Flota Diokleje uništena je prilikom arapskog napada, 866. godine.

SRPSKI VLADARI SA TITULOM KRALJA ..............................

Iz različitih izvora se zna da su Srbi imali naslednog vladara, a Spis o narodima beleži da su u Serbliju došli sa Karpata, iz Bojkovine, predvođeni svojim glavarima. NJegovi potomci su vladali Dalmacijom i sredinom X stoleća. Porfirogenit pominje Strojimira, Mutimira i Petra, sa titulama vojvode (dux). LJetopis popa Dukljanina beleži da su srpski vladari imali titule kralja (rex) - Grci, omalovažavajući srpske vladare (kralj je mogao biti samo jedan, vizantijski), davali su im zvanja arhonata.

LJetopis popa Dukljanina spominje vojnu organizaciju Srba u kojoj se nabrajaju banovi, satnici, župani. Vojsku je predvodio vladar, njegovi sinovi ili čelnik. Banovi su stajali na čelu odbrane krajišta, po uzoru na odbranu nekadašnje rimske granice na Dunavu. Ban nije turski naziv za predstavnika vlasti, kako se obično misli, već srpski i od njega su izvedeni nazivi za krajinske oblasti Banije i Banata. Tu je i izraz „banak“, dažbina za banovinu, „banka“, kao i „banika“, posuda za mleko; u vezi sa nazivom ban je i „banja“, mesto boravka bana i izraz „pan“ - gospodin. Zapovednici su imali zvanja - po uzoru na Rimljane - desetara, stotnika i tisućnika. Župani su bili upravnici, iskusni domaćini, u mlađim godinama, obično stotnici. Istorija spominje hursara Danaela, zapovednika flote, jer od tog zvanja potiče naziv za pljačkaša na moru - gusara. Hursar, gusar, kasnije postaje „husar“, lako naoružani konjanik. U poznom srednjem veku, zabeleženo je ime Gousa, Gusa, Gusinje, kao i naziv „housar“, morski razbojnik, odnosno, gusar, kako navodi Đura Daničić.

JAKA DRŽAVA IZMEĐU TRI SILE ...........................

Decu vladara su školovali grčki monasi; prvo se učio grčki, pa potom latinski jezik. U vreme Jovana Vladimira, došlo je do naglog širenja ćirilskog pisma, mada je država još uvek koristila glagoljicu, kako svedoče sačuvani natpisi. U Srbiji su, u manastirima, postojala kulturna središta, u kojima je glagoljica sačuvana.

Srbija je raspolagala značajnom privrednom snagom, koja joj je omogućila da, vremenom, stvori jaku i respektabilnu državu. Na prvom mestu je prerada metala srebra, olova i gvožđa, u rudnicima na Kopaoniku i Rogozni; važna središta, topionice, bila su u Sočanici i Zvečanu, koje je po tome dobilo ime, jer se tu kovao novac čija je osobina „zveket“, da „zveči“. Kovanice, nađene u gromilama, potvrđuju, izuzetno raširenu, mada najjednostavniju, crnu metalurgiju. Značajnu ulogu je imala i eksploatacija morske soli. Umesto novca, nekada su, u razmeni, korištene srebrne grivne, krzna i sl, što se održalo do DžIV veka. Poreski sistem je postojao i bez kovanica, davanjem u naturi, žita, vina, ulja itd, iz čega se može zaključiti da su postojale mere za žitarice i tečnost, kao i da su bile kontrolisane od strane vlasti. U Srbiji imamo standarde, pravila, poreznike, sabirna mesta, magacine i prateću službu za popis, prevoz, održavanje, raspored i nadzor. Kad je Vizantija zavela porez u novcu, to je izazvalo velike ustanke, od Beograda, Morave i Timoka, do Povardarja i Podrimlja, značajno pomaganih iz, tada nezavisnih, delova Srbije.

LITURGIJSKI JEZIK CRKVE .............................

Iz Čečana, na Kosovu, potiče deo krčaga kojim je plaćan porez, na kome je zapremina obeležena sa šest zareza iznad krsta i slovima ispod njega. Neko vreme, uporedo su postojala dva sistema za brojanje i merenje: stari sistem sa crtama („čertami i rezami“) i, novi, glagoljskim slovima. Najstariji poznati natpisi, u srpskom manastiru Ilovica, pisani su latinski, što govori o liturgijskom jeziku crkve, korištenom možda i u unutrašnjosti.
O poljoprivredi se mogu donositi samo posredni zaključci. U Zeti je bilo razvijeno vinogradarstvo i proizvodnja ulja od maslina. Stočarstvo je bilo važna grana, a kroz ceo srednji vek, pisani izvori beleže obilje stočarskih proizvoda. Klasični izvozni „artikli“, starog i srednjeg veka, bili su krupna i sitna stoka, kože, sir, krzna, med i vosak. Od zanata, najviše se, zahvaljujući arheološkim nalazima, zna o grnčarstvu i filigranstvu, mada izvori spominju sokolare, krznare, stolare i psetare, uzgajivače i dresere pasa za lov. Najpoznatije su zlatarske radionice, koje primenjuju livenje u jednostranim kalupima, kao i izradu srebrnog nakita, po kome su svi Sarmati bili čuveni u antičkom svetu. Nakit je rađen iskucavanjem srebrnog lima, ili filigranom od zlata, srebra, kalaja i bakra, podržavanog livenjem od bronze.

Istorija primorske Srbije, svedoči da je opstala između tri sile: Rima, Vizantije i potonjeg Rimsko-nemačkog carstva i da je napredovala, sve do „zlatnog doba“, pod Nemanjićima.

**marabu** · 06-02-2011 14:52

(18)

KULTURNA EKSPANZIJA LUŽIČKIH SRBA .................................

Za vreme čitavog mlađeg kamenog doba, Evropa je primala kulturne vrednosti s juga i jugoistoka kontinenta (područje Balkana i današnje Srbije), da bi, na početku bronzanog doba, od njih izgradila osnove za dalji, samostalni razvoj. Iz tih osnova iznikla je lužička kultura, koja je imala već toliku unutrašnju snagu da je brzo došla do prve faze snažne ekspanzije. U DžII veku pre n. e. bila je već sasvim formirana i počela je, iz svoje kolevke u Srbiji, da se širi u svim pravcima. Prvi talas ovog širenja bio je veoma nagao i odigrao se u kratkom vremenu. Lužički Srbi su se sa svojom kulturom pojavili u Brandenburgu, a na istoku su čak dospeli do Brest-Litovska i Lavova. Na zapadu je zauzeta teritorija sve do Elbe, na jugu im pripadaju severne pokrajine Češke i Moravske. Moravska je poslužila kao odskočna daska za širenje po celoj srednjoj Evropi. Ovim teritorijalnim osvajanjem završila se prva faza lužičke ekspanzije.

Ovo, prvo širenje, praćeno je znacima na osnovu kojih možemo zaključiti da je razvoj kulture izazvalo samo širenje Lužičkih Srba; njihova kultura se pojavljuje na novim teritorijama kao apsolutno čista i u svojoj punoj sadržini; njome se manifestuje i u svojoj nesumnjivoj pradomovini - Srbiji, odnosno, srpskom Podunavlju. Lužički narod, zvan i „ narod polja sa urnama“, bio je toliko ratnički, koliko i zemljoradnički. To se vidi iz stalne nastanjenosti na plodnim teritorijama srednje Evrope i iz karaktera materijalne kulture, u kojoj dominiraju srpovi.

LUK I STRELA - GLAVNO ORUŽJE ...........................

Pobedonosno napredovanje lužičko-srpskog naroda, sigurno nije prošlo bez borbi i ratova. I, zato pomalo čudi što poznajemo tako malo oružja iz starijeg perioda njihove kulture. Kod pronađenog preovlađuju srp, koplja su retka, a mačevi sa jezičkom se javljaju tek kasnije. Najzad, postepenim razvojem, dobija se oblik šuplje sekire - sekire, u kombinaciji sa čekićem, potiču od Singa iz Podunavlja. Uobičajeno oružje bio je luk; strele su imale trobode, bronzane vrhove. Od oruđa, upotrebljavani su nož i britve sa dve oštrice. Britve sa jednom oštricom, poreklom su sa severa.

Nedostatak ispitanih naselja, još nam onemogućava da pratimo način života; kolibe su građene na uobičajen, podunavski način: bile su pravougaone osnove a, osim glavne prostorije, imale su, i za današnju srpsku gradnju, toliko tipičan trem. Bile su okupljene u naseljima (palankama i gradinama), koja su utvrđivana palisadima i bedemima. Pred kraj bronzanog doba, došlo je do neobičnog povećanja stanovništva srednje Evrope; tada su nastanjeni i do tada potpuno pusti predeli. Posledica prenaseljenosti bila je nova seoba Srba, na kraju bronzanog perioda.

SRPSKA KULTURA ŠIROM EVROPE ..................................

Po Veltmanu, na čitavoj teritoriji današnje Nemačke i Švedske, nekada su živela i srpska plemena. O tome svedoče i zapisi na dve karte, iz XIII veka, gde se spominju imena Vukašina (Volcasinum) i Đurađa (Gurorgium). O srpskom boravku u Engleskoj svedoče mnogi toponimi
Lužička kultura nije iščezla iz preistorije Evrope s krajem bronzanog doba - njena značajna uloga trajala je i u sledećem, gvozdenom dobu, kad ćemo se sresti sa njenim nosiocima i uticajima na teritoriji, koja je još prostranija nego što je bila, posle dve velike ekspanzije, u bronzano doba.

Po Veltmanu, na čitavoj teritoriji današnje Nemačke i Švedske nekada su živela i srpska plemena. O tome svedoče i zapisi na dve karte, iz XIII veka, gde se spominju imena Vukašina (Volcasinum) i Đurađa (Gurorgium). O srpskom boravku u Engleskoj svedoče mnogi toponimi: Serba, LJig, Medvaj, Bratana, Dugovica, Srbodun ili Sarbodun (Sarbioduni). Obala, preko puta britanskih ostrva, nazivala se u preistoriji „vendska“, a na kartama Armorika (Armoricum). U tzv. Legendi o stvaranja sveta i Vavilona (280. g. pre n. e.), more se zove Omoroka (Ommoroca, Omarska). U tekstu, Knjiga invazija Irske, doseljenici iz Vandeje se nazivaju Fomorijanci (Fomorians), slično kao Srbi Pomorjani, pleme sa Baltika. Antičko ime Velsa bilo je Venedotija, a antičko ime mesta, koje je sada poznato kao kraljevski dvor Vindzor, zvalo se Vindlešora. U Germaniji je živelo mnoštvo lužičkih plemena, od kojih ćemo obratiti pažnju na ona koja su ostavila traga u crkvenim hronikama i istorijskim zapisima.

EKSPANZIJA LUŽIČANA .................................

Daleko na zapadu, lužički Srbi preplavljuju donju Rajnu, Belgiju i Holandiju, odakle bitno utiču na dotadašnje kulturne i narodnosne prilike u Engleskoj. Na ovako ogromnom prostoru, lužička kultura se, naravno, raspala na niz lokalnih grupa. Seoba Lužičkih Srba, kao nijedna druga seoba naroda u preistorijsko vreme, ne može se uporediti sa ovom ogromnom ekspanzijom Lužičana.

Vibijus Sekvestor je u delu De fluminibus, fontibus, lacubus, memoribus... per lit, u vidu kompilacije, sakupio niz geografskih podataka, od rimskih pisaca na prelazu iz starog u novi vek, (on sam je živeo početkom V veka i o njemu se gotovo ništa ne zna), koji su od velikog interesa prilikom sagledavanja istorijske uloge Lužičkih Srba. Najčešće navođeno mesto, u njegovom delu, je ono gde Sekvester kaže da Elba (Alba, Albis) deli Sueve kod mesta Cerveti. Niederle ističe da je to prvo obaveštenje o Srbima na Labi i ukazuje da Cerveti označava naziv okruga, pagusa - Serbište, na desnoj obali Labe, između Magdeburga i Lužica. Kasnije se, u zapisima, ime ove gradine javlja kao Zerbisti, Kirvisti, Zerbst - Srb.

Prisustvo Srba na ovom području potvrđuju i informacije Fredegara, o postojanju srpske kneževine na Sali (623-631), te da Srbi i Česi žive u blizini Tiringije, kao i obavest Ajnharda (VII vek), da reka Sala deli Srbe (Sorben) od Tirinđana, odnosno, da je Karlo Veliki pokorio varvarska plemena, među kojima i Srbe. Ajnnhard, u The life of Charlemagne tj. Vita de Karoli Magn, piše:“ Pokorio je sve između Rajne i Visle, Okeana i Dunava, koji svi govore sasvim istim jezikom, ali se u mnogome razlikuju, jedni od drugih, po običajima i oblačenju. Glavni među njima su Velatabi, Sorabi, Aboriditi, Boemani, i protiv njih je morao da vodi rat, ali ostali, daleko mnogobrojniji, potčinili su mu se po vlastitoj volji“.

UZROCI SLOVENIZACIJE SRBA ..............................

Istoričar N. Županič misli da su Srbi došli iz Saksonije, koju on poistovećuje sa Belom Srbijom. Na Balkanu su, piše on, „pokorili jugoslovensku masu, uneli u nju ideju države i nacije, dali toj organizaciji i ime, ali su iščeznuli, jer su izgubili svoj severozapadni slovenski govor“
Zapis bavarskog geografa iz IX veka, među 58 imena naroda, na širokom prostoru severno od Dunava, navodi i one sa srpskofonim nazivima: Uliće (Uolici), LJude (Liudi), Luniće (Lunsizi), Lukolane, Milčane (Milzane), Koziroge (Chozirozi), Lupiglave i, među njima, kneževstvo, regnum, Zeruijani, za koje kaže da je toliko veliko da se smatra da su iz njega potekli svi Sloveni; odnosno, „od Zeruijana-Srba, svi Sloveni potekoše“. Pored naziva Sorab, u upotrebi je i Surb (Surbi), što je moglo označavati više istoimenih srpskih plemena - recimo, u Ajnhardovim Analima, stanovnici Dalmacije se nazivaju Sorabima.

Po F. Š. Šlegelu i njegovom delu Kraljevine Slavonije i vojvodstva Srema (1786, 2003), Srbi, koji su se iz Poljske, Šleske i Češke bili pomerili na Dunav i caru Irakliju ranije vršili dobre ratničke usluge, protiv razbojničkih Avara i drugih neprijatelja, dobili su od njega na dar Iliriju, kao znak zahvalnosti. Oni su, iz Ilirije i Mezije, izbacili Avare. Tako su, „godine 640. Srbi i Hrvati, sa kojima su se ujedinili i mnogi zaostali Sarmati, nanovo naselili opustošenu zemlju“. On dodaje da su Srbi i Hrvati bili dve glavne grane Sarmata, kojima su se pridružili ostaci gotovo svih, u tim krajevima, nekada moćnih naroda.

Šlegel, u neoromantičnom duhu, tumači i srpsko poreklo, kazujući da pripadaju Sarmatima: „poreklom iz Azije i sa obala Kolhide su prešli u Evropu. Ima ih tri grupe: Laci, naseljeni između Dunava i Karpata, Polaci, njihovi susedi koju su krenuli na Vartu i Vislu; oni pod Čehom, koji se smestio oko sliva Moldave, Vltave i Labe. Svi njihovi nadimci nestali su u VI veku, pod opštim naslovom Slovena, koje su nosili najstariji stanovnici Panonije, a jedna grana od tih Sarmata pretvorena je u Slavonce, pa se otud i na zemlju preneo naziv Slavonije“.

Istoričar N. Županič misli da su Srbi došli iz Saksonije, koju on poistovećuje sa Belom Srbijom. Na Balkanu su, piše on, u Značenju nekih starih geografskih i etničkih imena na Balkanskom poluostrvu (1933): „pokorili jugoslovensku masu, uneli u nju ideju države i nacije, dali toj organizaciji i ime, ali su sami, uglavnom etnički, iščeznuli, jer su izgubili svoj severozapadni slovenski govor. Kad bi se održao jezik osvajača, današnji Srbi bi govorili slično Lužičkim Srbima“.
Ukazujući da se tragovi srpskog imena nalaze i van prostora Lužičkih Srba, u delovima Poljske, Češke i Nemačke, G. Ostrogorski, u knjizi Vizantija i Sloveni (1970), kaže:“ Jezici Lužičkih Srba, gornjolužički i donjelužički, nemaju nekih posebnih sličnosti sa srpskohrvatskim, ili sa njegovim srpskim dijalektima“ - uzrok tome je slovenizacija Srba kojoj Lužičani nisu bili izloženi.

ZEMLJA ZA STICANJE ZNANJA I MUDROSTI ..............................

U svakom slučaju, Srbi i Lužički Srbi - i danas od Nemaca zvani Vendi - ne mogu se tesno vezivati za brojna plemena Slovena, već samo posredno. To potvrđuju i antički izvori, koji ukazuju da su u Germaniji, ili blizu nje, već znatno ranije bila srpska i njima srodna plemena, čije su relacije sa Slovenima, i kad ih je kojim slučajem i bilo, ostajale u indirektnom, površnom odnosu. Prvo se pominju Vendi, Veneti, Venedi. Kornelije Nepot (100-25. g. pre n. e.), navodi legendaran podatak da je oluja Inde (nem. NJenden) ponela iz Indijskog, sve do Severnog mora. NJih Plinije nalazi oko Visle.

Velike Venede, Ptolomej smešta duž celog Venecijanskog zaliva, na Baltiku. Tacit navodi, u Germaniji, da su Veneti toliko različiti po načinu života od Sarmata, da se dvoumi da li da ih svrsta u Germane. I, ma koliko da su njihove veze bile jačane brakovima, što ih je tešnje povezivalo sa Sarmatima, te da su oni „pozajmili od karaktera Sarmata“, sedelački način života preovlađuje i, on veli:“Da ipak i njih treba smatrati Germanima, jer oni imaju stalne kuće, nose štitove, uživaju u snazi i brzini nogu, predstavljajući tako potpunu suprotnost Sarmatima, koji provode vreme u kolima i na konjima“. Kao što smo ranije istakli, ovde nije bilo mešanja sa Slovenima i otuda vuče poreklo Tacitova zabluda.

*** sledi nastavak ***

**marabu** · 10-02-2011 01:02

(19)

POKRŠTAVANJE LUŽIČKIH SRBA .................................

Helmhold je ostavio svedočenje i o pokorenom plemenu Aboridita-Bodrića:“ Pošto su Bodrići i Bagri bili pokoreni u XII veku, njihov zapovednik Hercog Hajnrih Lav, posvađa se sa danskim kraljem, pa da bi se istom osvetio, dopusti pokorenim Srbima da udare na Dansku, što oni odmah i učine i, za nekoliko dana, opustoše svu zemlju, a sam kralj se sakrije na ostrvima“. Sa zarobljenicima, Nemcima ili Dancima, Srbi su se loše ophodili, piše Helmhold; jedne su mučili, druge ubijali ili prinosili kao žrtve svojim bogovima. Boraveći u gradu LJubenu, kod kneza Tešimira, Helmhold je bio pozvan na gozbu ali,“niko nije mogao jesti, videći muke zarobljenih Nemaca, a osobito sveštenika. Nemci su, pak, zarobljene Srbe davali na otkup srpskim slobodnim plemenima, koje su ovi, otkupljujući ih, puštali da odu, svaki svojoj kući“. S druge strane, hroničar Titmar veli da su Nemci prema Srbima bili mnogo suroviji.

SARMATI - SAVEZ NARODA ..................................

U doba o kome piše Tacit, Sarmati su činili savez naroda. U vreme dinastije Flavija (69-96), oni su napadali granice Rima, a Jazige (Iazyges) su gospodarile prostorom između Tise i Dunava. Na severozapadu Evrope, Sarmati kontrolišu desnu, a saveznički Vandali levu stranu Visle.

Sloveni su, kao što zapaža Šafarik, već u pradavnoj prošlosti bili poznati kao prosvećeni, tako da su, na primer, Normani, po predanju, u zemlju Vana (Slovena, tj. Srba), slali svoje „bogove“ i slavne ljude da tu steknu znanje i mudrost. Finci nazivaju Ruse Vanajima, a kraljevi Švedske krunišu se za kralja Venda. Zemlja Venda ili Vanda, logično zaključujući, zvala se Vandalija, a njeni stanovnici Vandalima. Stoga ime Vandala može biti drugi naziv za pleme (ili zajednicu plemena) Lužičkih Srba.

Jordanes, u De origine actibusljue Getarum (VI vek), svedoči da blizu levog oboda Alpa, „ koji savija prema severu, počev od izvora Visle, živi mnogoljudni narod Veneti, zauzimajući veliko zemaljsko prostranstvo. Mada su im imena sada rasuta po raznim klanovima i mestima, oni se ipak zovu Sklaveni (Srbi) i Anti. Stanište Sklavena prostire se od grada Novodunuma i jezera zvanog Mursija, do Dnjestra, pa na sever, sve do Visle“. Glavni grad se zvao Serbiodunum, grad Srba, i nalazio se, kako na antoninskom Itineraru, tako i na svim lužičko-vendskim kartama, blizu Regensburga.

PREZIR NEMAČKIH NASRTAJA ...............................

Helmhold, u svojoj Chronicum Sclavorum (XII vek), piše o plemenu Bagra, koje je u Danskoj bilo izloženo desetkovanju od strane Germana: „Danska je okružena raznim „izgibotinama“ i ostrvima u kojima se kriju Srbi, pa iz tih zaseda napadaju na sve i ubijaju sve. Razboji i njihove neprestane vojne sa Nemcima tako su svakidašnje i velike, da sve nemačke države strepe od njih, pa kad vojska nemačka navali na ove hrabre borce, oni sakriju u jame žito, zlato i srebro, a žene u šume, pa pobeđeni, neprijatelju ništa ne ostave...“

Da pređemo na Travnu reku, tamo je takva, ista napast, da idemo na Penu reku, tamo tako isto. Pa, šta nam ostaje drugo do, bežeći sa zemlje, ići na more i tamo hajdukovati? Zar je naša krivica što smo silom isterani iz našeg otačastva Nemcima i što smo morali pobeći na more; isto tako, ubijamo i pljačkamo Nemce i Dance pošto smo zatvorili more. Zar to nije krivica naših vladara?“ Pribislav je dodao da će Lužičani primiti hrišćanstvo tek kad se, u pravima, izjednače sa Nemcima.

HRISTIJANIZACIJA * OGNJEM I MAČEM .................................

Srpska osveta bila je strašna, na isti način: na njihovim lomačama goreli su sveštenici, propovednici hrišćanstva, zajedno sa zarobljenim Germanima
Helmhold, pišući o sporoj hristijanizaciji Srba i njihovom opiranju, razloge tome vidi u njihovom snažnom paganizmu i velikom uticaju prvosveštenika koji su, s mnogo pažnje, negovali kultove višeglavih bogova, u koje su verovali. Hristijanizacija na ovome tlu dolazila je ognjem i mačem, sa plamenom u kojem su gorela njihova svetilišta, sela, gradovi i ogromni, od drveta načinjeni, kipovi bogova. Srpska osveta bila je strašna, na isti način: na njihovim lomačama goreli su sveštenici, propovednici hrišćanstva, zajedno sa zarobljenim Germanima.

„Nije moguće tek tako pokoriti ni utamaniti ga i satrti sa lica zemlje“, kaže Helmhold, misleći na narod Lužičkih Srba, „ da nije tu bila umešana bratska krv, ali i nebratska dela“. Reč je o viševekovnoj neslozi i pocepanosti između srpskih plemena koja je, na kraju, bila odlučujući faktor da Germani sabiju Srbe na mali prostor i uglavnom ih asimiluju. Iza Lužičkih Srba ostala je fascinantna mitologija u kojoj su glavni bogovi bili: Triglav (3 glave), Perun, Svetovid (4), Rujevit (7), Porevit (4), Jarovit, Svarožić, Radogost (često ime srpskih kraljeva!), Ranovit, Belbog, Crnbog, Kupalo, LJelja, Poljelja itd.

POKORAVANJE LUŽIČANA ..............................

Frodo III je masu zarobljenika razapeo žive na krstove i proglasio se kraljem Danske i Vandalije. U vreme vladavine Froda IV i V, Srbi su sa više ili manje uspeha nastavili borbe protiv Gota, kojima je pošlo za rukom da pokore Lužičane, tek pod vladarom Ermanarihom. Istoričar Jornand kaže da je Ermanarih pokorio mnoge narode nabrajajući Skite, Čude, Ete, Kire, Fine, Atule itd.

Prvi sukobi Srba, sa germanskim, gotskim i skandinavskim plemenima, odigrali su se u prvom veku pre n. e. J. B. Roše, u svojoj Istoriji Danske (Hist. De Dane Mare, 1740.), nabraja srpske kneževe i župane: Seguba, Trojana, Telomira, Jelašina (Jelachin) i Bogišu (Boghscho). Prestonica im je prvo bila u gradu Srbici, a potom je preneta na ostrvo Jiland, Zeland - Langeland, gde su, po Saksu Gramatiku, izbili prvi sukobi sa Gotima i njihovim vođom Frodom. Frodo je u ovim sukobima bio uspešan, zavladao je Srbima, a mnoge je i proterao iz Danske. Posle Froda, ovom teritorijom vladali su nemački kraljevi: Veremund, Olaf, Hunglet te, posle njih, Frodovi naslednici: Frodo II, III, IV i V. Za vreme vladavine Froda III, pao je poslednji srpski knez Vibor, osnivač grada Viburga. Frodo III zavladao je celom danskom teritorijom, a onda je udario na Vandaliju kojom su, po Saks Gramatiku, vladali Srbi, oduvek saveznici i prijatelji zemljaka sa Jilanda.

O važnim događajima, piše Saks Gramatik, sledeće:“ Zigbert, kralj gotski, razbijen od kralja srpskog plemena Savljana, Godoja, u Skandinaviji, pobegne na poluostrvo, u Srbicu, današnju Dansku, pa, kako je knez te zemlje otišao na vojnu, ovaj Zigbert, sa ostatkom svojih Nemaca, uđe u slabo branjenu Srbicu, pa, pošto iseče i razapne mnoge odrasle muškarce, napadne na žene i nezaštićenu nejač srpsku; pošto mnoge iseče i razapne, on se tu načini gospodarem, ali ne zadugo jer, srpski knez Jezdimir, došavši iz vojne, tako razbije toga Zigberta, da se jedva spase na ostrvo Fioniju“.

NAJHRABRIJI NAROD NA SVETU ...............................

O slabljenju, ali i veličini srpsko-lužičkih plemena, rimski istoričar piše u De moribus Ge.:“ Blizu Okeana žive Sarmati, narod u sadašnje doba dosta slab; ali u prošlosti svojoj slavan, ogroman i veliki...“
U IV veku Goti su potpuno ovladali teritorijama Lužičkih Srba ili, kako Gramatik piše:“Srpska plemena oslabe i predadu se Gotima u ropstvo“. No, Ermanarihu nije bilo suđeno da vlada dugo, pao je od srpske ruke kada su ga napala udružena sarmatsko-hunska plemena. Saks ovako opisuje njegovo stradanje:“ Ermanarih, uhvati četiri brata-razbojnika morska, Srbe koji su išli iz Helesponta sa dobitkom i primora ih da sa njim podele dobit, što oni i učine. Ermanarih im uzme sestru Svevladu za ženu. Kod toga Ermanariha bio je u ropstvu livonski kraljević Vuk, koji slaga Ermanariha da Svevlada živi sa Frodom, sinom njegovim od prve žene. Ermanarih zapovedi te se Svevlada rastrgne konjima, a sinu, tek pod vešalima, oprosti. Vuk ovo javi braći Svevladinoj, koji dođu sa vojskom, opkole Ermanariha, pa kako je on živeo, ne među Nemcima, nego među srpskim plemenima, narod taj ne htede mu pomoći, a ono malo njegovih Nemaca ta četiri brata pobiju. Uhvate živa Ermanariha, odseku mu ruke i noge te ga tim i drugim mukama umore“.

***

Boraveći kod Pribislava, kneza Bagra i Bodrića, Helmhold će zapisati kneževe reči, vezane za surova pokrštavanja Lužičkih Srba: “Reči su tvoje, o uvaženi svetitelju, reči Boga i one su odista sklone našem spasenju, ali kako ćemo poći tim putem okruženi tolikim bedama i nevoljama?

A, da saznaš našu nevolju, saslušaj me samo trpeljivo. Vidiš, narod među kojim ti boraviš, tvoj je narod, istina je i mi ti našu nesreću možemo slobodno otkriti, jer je i tvoja dužnost da nam pomogneš. Velikaši Nemci tako nas ugnjetavaju da uz danak i preteško ropstvo, koje je na nama, bolje nam je da svi pomremo nego da ovako živimo. Evo samo ove godine, naš mali, ovaj komadić zemlje, platio je 1000 maraka Hercogu, a grafu pokraj toga, još toliko, pa opet nisu zadovoljni, nego svaki dan ištu i otimaju od nas, mučeći nas. Kada ćemo da mislimo o veri, kako i gde da podižemo crkve, kad nam svaki dan je biti gotovi da begamo, pa da bar imamo kuda i to bi dobro bilo.

**marabu** · 10-02-2011 01:02

(19)

POKRŠTAVANJE LUŽIČKIH SRBA .................................

Helmhold je ostavio svedočenje i o pokorenom plemenu Aboridita-Bodrića:“ Pošto su Bodrići i Bagri bili pokoreni u XII veku, njihov zapovednik Hercog Hajnrih Lav, posvađa se sa danskim kraljem, pa da bi se istom osvetio, dopusti pokorenim Srbima da udare na Dansku, što oni odmah i učine i, za nekoliko dana, opustoše svu zemlju, a sam kralj se sakrije na ostrvima“. Sa zarobljenicima, Nemcima ili Dancima, Srbi su se loše ophodili, piše Helmhold; jedne su mučili, druge ubijali ili prinosili kao žrtve svojim bogovima. Boraveći u gradu LJubenu, kod kneza Tešimira, Helmhold je bio pozvan na gozbu ali,“niko nije mogao jesti, videći muke zarobljenih Nemaca, a osobito sveštenika. Nemci su, pak, zarobljene Srbe davali na otkup srpskim slobodnim plemenima, koje su ovi, otkupljujući ih, puštali da odu, svaki svojoj kući“. S druge strane, hroničar Titmar veli da su Nemci prema Srbima bili mnogo suroviji.

SARMATI - SAVEZ NARODA ..................................

U doba o kome piše Tacit, Sarmati su činili savez naroda. U vreme dinastije Flavija (69-96), oni su napadali granice Rima, a Jazige (Iazyges) su gospodarile prostorom između Tise i Dunava. Na severozapadu Evrope, Sarmati kontrolišu desnu, a saveznički Vandali levu stranu Visle.

Sloveni su, kao što zapaža Šafarik, već u pradavnoj prošlosti bili poznati kao prosvećeni, tako da su, na primer, Normani, po predanju, u zemlju Vana (Slovena, tj. Srba), slali svoje „bogove“ i slavne ljude da tu steknu znanje i mudrost. Finci nazivaju Ruse Vanajima, a kraljevi Švedske krunišu se za kralja Venda. Zemlja Venda ili Vanda, logično zaključujući, zvala se Vandalija, a njeni stanovnici Vandalima. Stoga ime Vandala može biti drugi naziv za pleme (ili zajednicu plemena) Lužičkih Srba.

Jordanes, u De origine actibusljue Getarum (VI vek), svedoči da blizu levog oboda Alpa, „ koji savija prema severu, počev od izvora Visle, živi mnogoljudni narod Veneti, zauzimajući veliko zemaljsko prostranstvo. Mada su im imena sada rasuta po raznim klanovima i mestima, oni se ipak zovu Sklaveni (Srbi) i Anti. Stanište Sklavena prostire se od grada Novodunuma i jezera zvanog Mursija, do Dnjestra, pa na sever, sve do Visle“. Glavni grad se zvao Serbiodunum, grad Srba, i nalazio se, kako na antoninskom Itineraru, tako i na svim lužičko-vendskim kartama, blizu Regensburga.

PREZIR NEMAČKIH NASRTAJA ...............................

Helmhold, u svojoj Chronicum Sclavorum (XII vek), piše o plemenu Bagra, koje je u Danskoj bilo izloženo desetkovanju od strane Germana: „Danska je okružena raznim „izgibotinama“ i ostrvima u kojima se kriju Srbi, pa iz tih zaseda napadaju na sve i ubijaju sve. Razboji i njihove neprestane vojne sa Nemcima tako su svakidašnje i velike, da sve nemačke države strepe od njih, pa kad vojska nemačka navali na ove hrabre borce, oni sakriju u jame žito, zlato i srebro, a žene u šume, pa pobeđeni, neprijatelju ništa ne ostave...“

Da pređemo na Travnu reku, tamo je takva, ista napast, da idemo na Penu reku, tamo tako isto. Pa, šta nam ostaje drugo do, bežeći sa zemlje, ići na more i tamo hajdukovati? Zar je naša krivica što smo silom isterani iz našeg otačastva Nemcima i što smo morali pobeći na more; isto tako, ubijamo i pljačkamo Nemce i Dance pošto smo zatvorili more. Zar to nije krivica naših vladara?“ Pribislav je dodao da će Lužičani primiti hrišćanstvo tek kad se, u pravima, izjednače sa Nemcima.

HRISTIJANIZACIJA OGNJEM I MAČEM .................................

Srpska osveta bila je strašna, na isti način: na njihovim lomačama goreli su sveštenici, propovednici hrišćanstva, zajedno sa zarobljenim Germanima
Helmhold, pišući o sporoj hristijanizaciji Srba i njihovom opiranju, razloge tome vidi u njihovom snažnom paganizmu i velikom uticaju prvosveštenika koji su, s mnogo pažnje, negovali kultove višeglavih bogova, u koje su verovali. Hristijanizacija na ovome tlu dolazila je ognjem i mačem, sa plamenom u kojem su gorela njihova svetilišta, sela, gradovi i ogromni, od drveta načinjeni, kipovi bogova. Srpska osveta bila je strašna, na isti način: na njihovim lomačama goreli su sveštenici, propovednici hrišćanstva, zajedno sa zarobljenim Germanima.

„Nije moguće tek tako pokoriti ni utamaniti ga i satrti sa lica zemlje“, kaže Helmhold, misleći na narod Lužičkih Srba, „ da nije tu bila umešana bratska krv, ali i nebratska dela“. Reč je o viševekovnoj neslozi i pocepanosti između srpskih plemena koja je, na kraju, bila odlučujući faktor da Germani sabiju Srbe na mali prostor i uglavnom ih asimiluju. Iza Lužičkih Srba ostala je fascinantna mitologija u kojoj su glavni bogovi bili: Triglav (3 glave), Perun, Svetovid (4), Rujevit (7), Porevit (4), Jarovit, Svarožić, Radogost (često ime srpskih kraljeva!), Ranovit, Belbog, Crnbog, Kupalo, LJelja, Poljelja itd.

POKORAVANJE LUŽIČANA ..............................

Frodo III je masu zarobljenika razapeo žive na krstove i proglasio se kraljem Danske i Vandalije. U vreme vladavine Froda IV i V, Srbi su sa više ili manje uspeha nastavili borbe protiv Gota, kojima je pošlo za rukom da pokore Lužičane, tek pod vladarom Ermanarihom. Istoričar Jornand kaže da je Ermanarih pokorio mnoge narode nabrajajući Skite, Čude, Ete, Kire, Fine, Atule itd.

Prvi sukobi Srba, sa germanskim, gotskim i skandinavskim plemenima, odigrali su se u prvom veku pre n. e. J. B. Roše, u svojoj Istoriji Danske (Hist. De Dane Mare, 1740.), nabraja srpske kneževe i župane: Seguba, Trojana, Telomira, Jelašina (Jelachin) i Bogišu (Boghscho). Prestonica im je prvo bila u gradu Srbici, a potom je preneta na ostrvo Jiland, Zeland - Langeland, gde su, po Saksu Gramatiku, izbili prvi sukobi sa Gotima i njihovim vođom Frodom. Frodo je u ovim sukobima bio uspešan, zavladao je Srbima, a mnoge je i proterao iz Danske. Posle Froda, ovom teritorijom vladali su nemački kraljevi: Veremund, Olaf, Hunglet te, posle njih, Frodovi naslednici: Frodo II, III, IV i V. Za vreme vladavine Froda III, pao je poslednji srpski knez Vibor, osnivač grada Viburga. Frodo III zavladao je celom danskom teritorijom, a onda je udario na Vandaliju kojom su, po Saks Gramatiku, vladali Srbi, oduvek saveznici i prijatelji zemljaka sa Jilanda.

O važnim događajima, piše Saks Gramatik, sledeće:“ Zigbert, kralj gotski, razbijen od kralja srpskog plemena Savljana, Godoja, u Skandinaviji, pobegne na poluostrvo, u Srbicu, današnju Dansku, pa, kako je knez te zemlje otišao na vojnu, ovaj Zigbert, sa ostatkom svojih Nemaca, uđe u slabo branjenu Srbicu, pa, pošto iseče i razapne mnoge odrasle muškarce, napadne na žene i nezaštićenu nejač srpsku; pošto mnoge iseče i razapne, on se tu načini gospodarem, ali ne zadugo jer, srpski knez Jezdimir, došavši iz vojne, tako razbije toga Zigberta, da se jedva spase na ostrvo Fioniju“.

NAJHRABRIJI NAROD NA SVETU ...............................

O slabljenju, ali i veličini srpsko-lužičkih plemena, rimski istoričar piše u De moribus Ge.:“ Blizu Okeana žive Sarmati, narod u sadašnje doba dosta slab; ali u prošlosti svojoj slavan, ogroman i veliki...“
U IV veku Goti su potpuno ovladali teritorijama Lužičkih Srba ili, kako Gramatik piše:“Srpska plemena oslabe i predadu se Gotima u ropstvo“. No, Ermanarihu nije bilo suđeno da vlada dugo, pao je od srpske ruke kada su ga napala udružena sarmatsko-hunska plemena. Saks ovako opisuje njegovo stradanje:“ Ermanarih, uhvati četiri brata-razbojnika morska, Srbe koji su išli iz Helesponta sa dobitkom i primora ih da sa njim podele dobit, što oni i učine. Ermanarih im uzme sestru Svevladu za ženu. Kod toga Ermanariha bio je u ropstvu livonski kraljević Vuk, koji slaga Ermanariha da Svevlada živi sa Frodom, sinom njegovim od prve žene. Ermanarih zapovedi te se Svevlada rastrgne konjima, a sinu, tek pod vešalima, oprosti. Vuk ovo javi braći Svevladinoj, koji dođu sa vojskom, opkole Ermanariha, pa kako je on živeo, ne među Nemcima, nego među srpskim plemenima, narod taj ne htede mu pomoći, a ono malo njegovih Nemaca ta četiri brata pobiju. Uhvate živa Ermanariha, odseku mu ruke i noge te ga tim i drugim mukama umore“.

***

**marabu** · 13-02-2011 00:58

(20)

LUŽIČANI U SUKOBU SA RIMLJANIMA ........................

Diodor Sicilijanski kaže da su, od svih Lužičana, najhrabriji oni koji žive u Portugaliji i Španiji; Strabon ga dopunjava:“Oni su veliki majstori da prave zasede i pronalaze skrivene neprijatelje; oni su laki, hitri, hrabri, okretni, strogi, prave piće od žita (najverovatnije pivo) pa se opijaju“. U vezi ovog poslednjeg Tacit je određeniji:“ Danju i noću piti, kod njih nije sramota“. Saveznici Lužičkih Srba, u borbi protiv Rimljana, po Strabonu, Floru i Plutarhu, su bili Anti i Alani, koji su u ove krajeve prodrli u drugoj polovini V veka. Puno vremena pre toga, Lužičani, najviše naseljeni po Galiciji, vodiće od 152. g. do 133. g. pre n. e. teške ratove sa Rimom.

Godine 152. pre n. e. neprijateljstva će otpočeti Rimljani, koji su sa ogromnom vojskom ušli u Španiju, sa namerom da je pokore. Lužički Srbi su se povukli u planine i, naredne godine, otpočeli napad u kome je rimski vojskovođa Servije Sulpik Galba izgubio 30 000 vojnika. Sam Galba je jedva izbegao smrt, a mnoge rimske kolonije nestaće u plamenu. 150. g. pre n. e. Galba se povratio sa velikom silom i uspeo da pacifizira pobunjenike; mnoge od njih je pogubio, a milosti nije bilo ni za one koji su odbacili oružje. Pod vojskovođom Virikom, Lužičani su se bolje organizovali i, narednih godina, sve do 145. g. pre n. e, trajaće veći ili manji sukobi sa Rimljanima u Galiciji, Kataloniji i Gvadalkaviru. Na kraju, Rim je u Španiju uputio namesnika Kaja Lelija, zvanog Premudri i vojskovođu Kvinta Fabija Maksima Emilijana, sa 80 000 vojnika. Kvint Fabije je pokušavao celu godinu dana da Virika izvuče na bojno polje no on se, u skladu sa drevnim sarmatskim tradicijama izbegavanja vojevanja sa jačim protivnikom, vešto povlačio, izbegavajući odsudnu bitku. Na kraju se Fabije mirno povukao, a Virik je zauzeo grad Novaru.

POBEĐENI ... A POBEDIOCI .........................

Štaviše, pošto su na samu Italiju napali, Marije ih nije pobedio bez velike štete po sebe; tako isto, Julije Cezar u Galiji; Druz, Tiberije i Germanik, u njihovoj sopstvenoj zemlji. Osim svega ovoga, kad im se koji god cezar grozio i pretio im, oni su ga ismevali, pa pošto i posle svega toga bejaše učinjeno primirje, oni, koristeći se našim razdorima, povedu na nas Gale i pobiju nam naše legione. A, pošto smo ih iz Galije prognali, oni su se opet ponašali ne kao pobeđeni, nego kao pobedioci“.

Tacit, u delu De moribus Germanorum (DžDžVIII), osim Germanije, Sarmate pominje i na teritoriji današnje Francuske. Srpska Galija delila se na gornju, ili Germaniju superior i donju, Germaniju inferior, vel secunda. U prvu je ulazila južna i zapadna Rusija (Austrassia i Onestrassia).

O slabljenju, ali i veličini srpsko-lužičkih plemena, rimski istoričar piše u De moribus Ge:“ Blizu Okeana žive Sarmati, narod u sadašnje doba dosta slab; ali u prošlosti svojoj slavan, ogroman i veliki. Na veličinu toga naroda ukazuje ogroman bivši stan njihov, s obe strane reke Rone. Po prostranstvu ovoga, može se suditi o veličini i sili nedostižnoj tog, na svetu najhrabrijeg, naroda. Kad se je navršilo 640 godina od izgradnje našeg grada (Rim), u vreme konzulstva Cecilija Metela i Papirija Karbona, prvi put su se kod nas čuli užasni zvuci sarmatskog oružja. Od toga vremena, do drugog Trajanovog konzulstva, prošlo je 210 godina kako se mi neprestano borimo da bi pokorili te Sarmate, a koliko smo nesreća za to vreme pretrpeli, to samo bogovi znaju.

Ni vojne Sarmata u Italiji, ni vojne za pokoravanje Kartagine, ni vojna za osvajanje Španije, ni ona za pokoravanje Galije, ni za pokoravanje Persije, nisu nas skuplje stajale, niti nas, sve skupa, više brinu od vojni za pokoravanje germanskih Sarmata, jer je sloboda njina rđavija od carstva Arzasova. Šta smo mi u Aziji izgubili, osim ubistva Krasa, za kojeg je, opet, u zamenu poginuo Pokor i unizio se Ventilije. Nasuprot tome, Sarmati, germanski razbiju i zarobe Karbona, Kasija, Skaura, Aurelija, Servilija, Scipiona i Manlija; uništili su čak pet rimskih armija, za vreme konzulske vlade u Rimu (svaka armija po 80 000 duša), zarobili su Vara, sa tri carske legije.

KRATKOTRAJNI MIR ...............................

Mir je trajao svega godinu dana, dok Rimljani ne opreme novu vojsku koja je udarila na nespremnog Virika, (on je raspustio svoju vojsku kada je potpisan mir), uhvatila ga i pogubila. Otpor su, sve do 133. g. pre n. e, pružali Lužičani u severnom kraju Galicije.

Godine 143. pre n. e, rimski senat je, pod zapovedništvom Kvinta Cecilija Metela (Makedonski) i Kvintom Pompejem, uputio ka Španiji 200.000 vojnika, napavši sa severa i juga. Virik je razbio Pompeja, koji se povukao sa velikim gubicima, ali samo zakratko - iduće godine, u Španiji je vojevao Kvint Fabije Maksim Servilijan, kome je pošlo za rukom da sa Virikom zaključi primirje. Ovaj „ padž Romana“ potvrđen je od strane Senata 141. g. pre n. e.

BERLIN - MALO SRPSKO RIBARSKO SELO ...............................

NJihovim slomom, Španija je konačno pala u rimske ruke. Tacit kaže: „Ne gledajući na to, pokoreni su dobili ime najhrabrijih na svetu i, ne gledajući na sve prenesene muke i stradanja, oni su bili najsrećniji narod na zemlji zato što su saveznicima dokazali nenarušivu vernost i bez ičije pomoći, nekoliko desetina godina, borili se protiv najbolje vojske, pokoritelja celoga sveta i, pobeđeni najvećim vojskovođama ovoga sveta, ništa tim nisu ostavili, čime bi svetu mogli dokazati svoje pobede“.

Da su Lužički Srbi jedan od najstarijih naroda u istočnoj Nemačkoj, ima veoma mnogo dokaza. U starim naseljima su nađeni ostaci sarmatske i slovenske kulture (oružje, posuđe, raznovrstan nakit); ovi artefakti se mogu meriti sa sličnim, izuzetno starim nalazima, u okolnim oblastima, što je još jedan dokaz ranog naseljavanja. Svi ovi predmeti smešteni su u oblasnim muzejima u Budišinu, Kotbusu (Hoćebusu, Kosovu) i Berlinu, uz napomenu da ih je dosta uništeno za vreme nacističke vladavine u Nemačkoj (nacisti su Lužičkim Srbima ukinuli sva građanska prava) i, tokom II svetskog rata. Nesporna su srpska imena mesta, reka, jezera i planina. Na primer: Laba, Berlin (Brlin), Lipsk (Lajpcig, Lipice), Drezden (Drežđani), već spominjano Serbište, Srbica, Kamenica, Dubrava, itd. Po kazivanju Lužičkih Srba, Berlin je prvobitno bio malo srpsko ribarsko selo, pa je, po padu srpske kneževine, dopalo vlasti nemačkih grofova. Oni i danas Berlin zovu Brlin, jer dolazi od reči „brto“, „berto“, što označava pregrade od kolja u vodi, gde se hvataju ribe u zamku. Po nekim nemačkim izvorima, Berlin se nije razvio od srpskog ribarskog sela, već od velikog imanja sa dvorcem, koji je pripadao nekom od uglednih srpskih velemoža. Mnogobrojna porodična imena u toj oblasti, od Berlina do Drezdena, srpskog ili slovenskog su porekla i završavaju se na: ov, ski, ić, ć, itd. Kod naroda u okolini Berlina i danas postoje predanja o Slovenima i njihovim kneževima, a odnose se na srpske vladare, gradove, hramove i česte ratove. Ta predanja gaji i ponemčeno srpsko stanovništvo.

DOKAZI O VELIČINI LUŽIČKIH SRBA ...................................

U zapadnoj Evropi, na stotine ortonima, hidronima, toponima i danas svedoči o rasprostranjenosti i veličini Lužičkih Srba, u starom i ranom srednjem veku. Pomenimo najkarakterističnije nazive: Vrlja, Lošnica, Trebinje, Slovac, Višegrad, Korenica, Bare, Kolo, Čedno, Perun, Zlatica, Travna, Zlatan, Vid, Bistrik, Grana, Struga, Rudnik, Belopolje, Kosobrdo, Žarovica, Bresje, Koštin, Lomača, Sjenica, Novobrdo, Rastoka, Rašan, Lokvanj...

BOKA - SEDIŠTE SRPSKE DIOKLEJE ...................................

Položaj Diokleje jasno ukazuje da je i Belo Podrimlje, sa današnjom Metohijom, bilo u njenom sastavu
Dalmacija je prva provincija koju su Rimljani obrazovali na našem tlu, smeštena između Jadrana i Posavine. Dalmacija se na jugoistok pružala približno do reke Mati, danas u Albaniji, a na kopnu, do razmeđa na pravcu Kosova i Metohije, odnosno sliva Drima i Morave.

Car Dioklecijan (284-305), je jugoistočni deo rimske Dalmacije izdvojio u posebnu celinu, provinciju Provalis (Provalitana); ovaj naziv potekao je od prevlake između Jadrana i Skadarskog jezera, što danas spaja Crnu Goru sa Albanijom u predelu Skadra, inače razdvojenih neprohodnim planinama. Prevlaka - „provalis“ je uzan komad tla koji povezuje kopno sa morem - tako, stonska prevlaka povezuje Pelješac sa kopnom; „prevlakom“ se naziva rt Oštro, na ulazu u Bokokotorski zaliv, ostrvo na kome je manastir Arhanđela Mihaila kod Tivta i selo na Skadarskom jezeru. Reč je, dakle, uvek o uskom prolazu između dve vode, kuda postoji prolaz. To je vrsta prevoja koji povezuje neko brdo, breg, sa kopnom, a istovremeno razdvaja vodu - more, reku ili jezero.
Glavni grad novouspostavljenog Provalisa bio je Skadar, mada je to, u početku, mogla biti Doklea - Diokleja. Ovaj grad je stradao prilikom prolaska Vizigota 401. ,posle čega se više nikada nije u potpunosti oporavio. Položaj Diokleje jasno ukazuje da je Belo Podrimlje, sa današnjom Metohijom, bilo u sastavu provincije.

*** sledi nastavak ***

Tema: Srpski stari vek .....!!!

Alati teme

Oceni ovu temu

Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Re: Srpski stari vek .....!!!

Slične teme

Stari ljudi i djare bare...

Test - Koliko ste stari u duši?

Stari spomenici

Srpski cepter

Svi holivudski negativci - stari zlikovci i novi kandidati

Članovi koji su pročitali ovu temu: 0

Oznake za ovu temu

Dozvole