Raffaello

[Bisernica]

The Battle at Pons Milvius - detalj

[Bisernica]

Vision of the Cross
1520-24
Fresco
Sala di Constantino, Palazzi Pontifici, Vatican

[Bisernica]

Vizija Krsta - detalj

[Bisernica]

Vizija Krsta - detalj

[Bisernica]

Vizija Krsta - detalj

[Bisernica]

Polaganje temelja za staru Baziliku Svetog Petra
Laying the Foundation for the Old Saint Peter's Basilica
1524
Fresco
Sala di Constantino, Palazzi Pontifici, Vatican

[Bisernica]

Da se vratimo početku Rafaelovog rimskog perioda ,koji je ujedno i poslednji ,jer je 1520. godine umro.
Dekoracija Stanza della Segnatura freskama je možda Rafaelov najveći rad ,jer je u ovoj sobi freske uradio sam,za razliku od ostalih u kojima veliki udeo imaju njegovi učenici i saradnici ,a poslednje su njegovo delo samo u nacrtu.Julije drugi je bio izuzetno kulturan čovek,okružen vrlo često najčuvenijim majstorima renesanse.Bramanteu je poverio izgradnju nove Bazilike Svetog Petra ,na mestu stare crkve iz 4. veka,Mikelanđelu je dao zadatak da uradi njegov grob i primorao ga ,jer Mikelanđelo nije bio raspoložen za taj rad ,da oslika Sikstinsku kapelu ,koja je jedna od njegovih najznačajnijih radova,a osetivši Rafaelov genij ,filozofski je tumačio njegove šeme fresaka u Stanza della Segnatura. Ova tema je istorijsko zaveštanje moći Rimokatoličke crkve kroz neoplatonovsku filozofiju.
Rečeno je već ,da su četiri glavne freske na zidovima Stanza della Segnatura,Disputa i Atinska škola,Parnas i Vrline ,a dve koje se nalaze na većim zidovima ,Disputa i Atinska škola su ujedno i najznačajnije od svih.Disputa pokazuje nebesku viziju Boga i njegovih proroka i apostola iznad okupljenih predstavnika,prošlosti i sadašnjosti zemaljske Rimokatoličke crkve,izjednačavajući kroz ikonografiju trijumf crkve i trijumf istine.
Atinska škola je alegorijski kompleks svetovnog znanja ili filozofije,pokazujući Platona i Aristotela okružene filozofima,prošlosti i sadašnjosti,u sjajnom arhitektonskom okruženju,i ona ilustruje istorijski kontinuitet platonovske misli.






Atinska škola - Platon i Aristotel - detalj


Platon i Aristotel stoje u centru slike . Diogen leži bezbrižan da pokaže svoj filozofski stav: on je prezirao svo materijalno bogatstvo i način života u vezi sa njim. Ispod sa desne strane je veliki blok od kamena čiji značaj je verovatno povezan sa Prvom poslanicom Svetog Petra. On simbolizuje Hrista, "kamen temeljac" koji su odbacili graditelji, koji postaje kamen spoticanja i "kamen krivice" za nevernike.

[Bisernica]

Atinska škola je možda i najpoznatija Rafaelova freska,a svakako je jedna od vrhunskih remek dela kasne renesanse.Rafaelo ispunjava prostor figurama koje predstavlja bogatstvom pokreta i gestova,a osnovna tačka oslonca stabilnosti i ravnoteže u prostoru su figure Platona i Aristotela. Prostor u kojem se filozofi okupljaju je definisan pilastrima i stubovima nosačima , zasnovan na Bramanteovom dizajnu velike Bazilike Svetog Petra u Rimu.Opšti efekat freske je veličanstven mir,jasnoća i ravnoteža.

[Bisernica]

Otprilike u isto vreme, verovatno 1511., Rafaelo je naslikao i više svetovnih slika,
Trijumf Galatea u Villa Farnesina u Rimu.Ovaj rad je verovatno najuspešnija evokacija živog duha klasične antike u kasnoj renesansi.





The Voyage of Galatea
1511
Fresco, 295 x 225 cm
Villa Farnesina, Rome

[Bisernica]

Bankar iz Siene ,Agostini Chigi,imao je važnu ulogu u kulturnim i umetničkim dešavanjim oko Julija II.Izgradio je kuću na periferiji Rima 1509- 10.,koja je bila prototip luksuza i elegancije,a najpoznatije umetnike tog vremena,Baldassare Peruzzi, Sebastijana Luciani (kasnije nazvan Sebastijan del Piombo) i Rafaela,je angažovao za rad na ukrašavanju.Sva trojica su radili na fresko slikama sa temama iz antičke mitologije.Kuću je kasnije kupila porodica Farnese,pa je kuća postala poznata kao "La Farnesina".Rafaelo je za temu odabrao stih iz pesme Firence Anđelo Poliziano ,koji je inspirisao i Botičelija za nastanak "Rađanje Venere".Nespretni gigant Polifem ,peva ljubavnu pesmu nimfi Galatei,koja se vozi talasima u kočijama koje vuku dva delfina ,smejući se njegovoj nespretnoj pesmi.Sebastijanova freska na kojoj se nalazi Polifem se nalazi sa leve strane od Rafaelove Galatee i kada se pogledaju ove vesele slike ,one uvek otkriju nove i nove lepote u svojoj bogatoj i koplikovanoj kompoziji.
Rafaelo je na svojoj slici postigao utisak konstantnog kretanja,ali ne dozvoljavajući da izgleda neuravnoteženo,što je njegovo vrhunsko majstorstvo,veština ravnoteže u kompoziciji,a čemu su se divili umetnici njegovog doba.Baš kao što se Mikelanđelu pripisuje najveće majstorstvo u oblikovanju ljudskog tela ,Rafaelu se pripisuje ono što su se starije generacije umetnika trudile s mukom da postignu - savršena i skladna kompozicija likova u pokretu.Još jedan kvalitet Rafaelovog rada je izazivao divljenje kod njegovih savremenika ,a to je jednostavna lepota njegovih likova.Kada je završio Galateu,jedan od dvorana ga je pitao "gde u svetu je pronašao model takve lepote?",na šta mu je Rafaelo odgovorio da nije u pitanju ni jedan konkretan model ,već lik koji je poput ideje ,formirao u svojoj mašti.S druge strane ,Rafaelo je u izvesnoj meri napustio verni prikaz prirode ,kao i njegov učitelj Perugino,za razliku od umetnika kvatročenta ,kojima je to bila ambicija.Ovo je bio veliki rizik za umetnika ,međutim ,ako se pogleda Rafaelov rad,vidi se da je on mogao da idealizuje,bez gubitka vitalnosti i realnosti u krajnjem rezultatu.U ljupkosti Galatee,ne postoji ništa što je veštačko,ona izgleda kao da je zatvorena u svoj svet ljubavi i lepote -svet klasike ,kako je to izgledalo poštovaocima njegove umetnosti 16. veka u Italiji.







Pogled na vila "La Farnesina"
The Loggia of Psyche
1517-18
Fresco
Villa Farnesina, Rome

[Bisernica]

U predhodnim postovima su prikazane freske koje je u međuvremenu radio u papskom stanu ,a nastavio rad na njima i nakon smrti Julija II,sve do 1517. godine ,u vreme pontifikata Lea X.Za razliku od generalizovane alegorije u Stanza della Segnatura,freske u drugoj sobi, Stanza d'Eliodoro,prikazuju specifične ,čudesne događajue iz istorije hrišćanske crkve.Četiri glavne teme su Proterivanje Heliodorusa iz hrama ,Čudo u Bolseni,Oslobađanje Svetog Petra i Susret Lea i Atile.Ove freske su dublje i bogatije bojom od onih iz predhodne sobe,a pokazuju i veću zrelost i umetničku *hrabrost* Rafaela da se upusti u dramatičnije teme i neobične efekte u igri svetlosti.Freska Oslobađanje Svetog petra ,nosi u sebi tri odvojena svetlosna efekta - svetlost mesečine ,baklje u rukama vojnika i natprirodnu svetlost koja okružuje anđela.
Dekoraciju treće sobe Stanze dell'Incendio,završavaju njegovi saradnici ,sa izuzetkom jedne freske Vatra u Borgou,u kojoj su očigledna njegova istraživanja i rad na dramatičnim incidentima i golom muškom telu.

[Bisernica]

The Expulsion of Heliodorus from the Temple
1511-12
Fresco, width at the base 750 cm
Stanza di Eliodoro, Palazzi Pontifici, Vatican

Da se vratimo malo Proterivanju Heliodorusa iz hrama .
U sobi Stanza di Eliodoro,Rafaelo poboljšava svoje kompozicije razbijanjem simetrije i statičnog ritma koji su prisutni u Stanza della Segnatura,sa više živosti i šarenila boja ,a ovi trendovi se prvo pojavljuju na freski Proterivanje Heliodorusa iz hrama.
Centralna tačka kompozicije nije više u samom centru,umesto toga ,ona se pomera desno,gde su Heliodorus i njegovi sledbenici ,koje iz Jerusalimskog hrama siteruje jahač na konju i dve figure u zaletu.U prikazu jahača i dve figure mladića ,Rafaelo sledi tekst iz Makabejaca u Apokrifu,a izgled konja *duguje* Leonardu,slika Bitka kod Anghiari,koja se nalazi u plati del Vekio u Firenci.
U centru freske je prostranstvo širokog naosa osvetljeno refleksijom svetla koje se odbija sa plafona oltara,i mnogo bolje je definisasan prostor od velikih delova plavog neba sa freske Atinska škola.Krajnje levo je papa Julije II koji dominira među statistima,a pojavljuje se i u narednim scenama.Rafaelova nova kompoziciona forma je neočekivano nakon kontrolisane statike u Stanza della Segnatura,ali je vidljiva u dinamici koja je na ovoj fresci očita.

[Bisernica]

Čudo u Bolseni


Čudo u Bolseni je freska koja je nastala nakon Proterivanja heliodorusa iz hrama.
1263. godine ,češki sveštenik koji je izrazi sumnju u doktrinu transupstnacije ,odnosno verovanja da su krv i telo Hristovo prisutni u Evharistiji,krenuo je na hodočašće u Rim.
Na putu je svratio u Bolsenu i prisustvovao misi tokom koje je,čudesno,počeo da krvari.
Svaki put kada bi obrisao krv ,ona bi se ponovo u obliku krsta pojavila.Desilo se čudo koje je odgnalo njegove sumnje.Platno kojim je brisao krv je postalo poštovana relikvija koja se kasnije čuvala u Katedrali u Orvietu.
Na ovoj freski se vidi još jedan Rafaelov pokušaj da likove predstavi na donamičniji način.Neki kritičari veruju da je bio inspirisan Lorencom Loto,koji je bio među umetnicima koji su započeli oslikavanje Stanza della Segnatura,pre Rafaelovog dolaska.
papa Julije se pojavljuje na desnoj strani scene ,kao simbol prisustva crkvenog autoriteta koji prisustvuje dešavanju čuda i odobrava ga.
Asimetrija kompozicije se odnosi i na vreme i na prostor - uzbuđene figure sa leve strane koje predstavljaju reakciju na čudo koje se dešava,a kojem svedoče,dok mirnoća pape i njegovih pratilaca ukazuje na prisustvo duhovnosti,koja ukazuje na meditativnost dešavanja.

[Bisernica]

Oslobađanje Svetog Petra


Slika freske ,sa slikama - detaljima su postavljene u predhodnim postovima.
Tema freske je iz Novog zaveta ,kada je kralj Irod zatvorio Petra sa namerom da ga ubije. Apostol je vezan lancima ,ali ga uprkos njima i stražarima anđeo Gospodnji oslobađa.Freska je urađena 1514. godine.
Kompozicija ove freske jasno odražava poredak i jedinstvo koje je prisutno i kod Čudo u Bolseni.Ova priča je međutim podeljena u tri tazličite epizode,a tema je uzeta iz Dela apostola.Prvi deo prikazuje užasnutog stražara,drugi anđela koji oslobađa zatvorenog sveca,i treći zbunjenog Petra koji drži ruku božanskog glasnika.Ćelija je u vrhu kompozicije i zauzima i levu i desnu stranu ,kao oltar u Čudu iz Bolsene.Grupa uznemirenih likova se nalazi sa leve strane,a jedan od stražara,čiji oklop reflektuje svetlost mesečine,pita svoje pospane i zbunjene drugove šta se dešava.Sa desne strane ,anđeo vodi još pospanog i zbunjenog Petra,dok ispod njih još uvek spavaju dva stražara.Na ovoj fresci ,Rafaelo je napravio prvi pokušaj noćnog efekta koristeći prirodnu svetlost meseca i natprirodnu svetlost anđela.
U oslikavanju ciklusa fresaka u Stanza di Eliodoro,Rafaelovi saradnici imaju značajniju ulogu nego što je to slučaj sa freskama u Stanza della Segnatura,što je verovatno posledica sve većeg broja poslova koje su Rimljani naručivali kod Rafaela,ali se može reći da je na Oslobađanju Svetog Petra ,vidljiva ruka Đulija Romano ,jednog od njegovih najvernijih saradnika.
Ova slika je poslednja freska koja se može sa sigurnošću pripisati Rafaelu.Veliki ciklusi koji su nastali kasnije (osim Sibils Santa Maria della Pace),u oslikavanju papaskog stana ,pripadaju njegovim saradnicima i učenicima.

[Bisernica]

Susret Lea i Atile

U poslednjoj epizodi ciklusa Stanza di Eliodoro,Rafaelo se vraća simetričnom tipu kompozicije koja je prisutna na freskama Stanca della Segnatura.Freska predstavlja papu Lea Velikog koji uz božiju pomoć sprečava Hune na čelu sa Atilom da uđu u Rim.

Anno Domini (godine Gospodnje) 452,papa Leo je uspeo da zaustavi Atilu na putu da napadne Rim,na reci Mincio kod Mantove,i tako sačuva Večni grad od uništenja.
Na fresci je papa Leo X,njegov imenjak,sa svojim pratiocima nasuprot Hunima ,koji *galopiraju* sa desne strane.Samo pokret ruke Lea ,je dovoljan da ih odbije.Figura pape na konju je u stvari portret Lea X ,iako je prvobitno bilo zamišljeno da to bude Julije II,ali je papa Della Rovere umro pre završetka ciklusa,a predviđeni portret je zamenjen likom njegovog naslednika.
Freska je podeljena u dva dela - sa desne strane je papa sa svojim saradnicima,uzvišeni i dostojanstveni ,nude mir Hunima,a iznad njih sveti apostoli Petar i Pavle vitlaju mačevima.Sa desne strane su Atila i njegovi sledbenici na konjima,na smrt pleplašeni pogledom na dva svetitelja,čije figure su u ravnoteži sa figurama pešaka.U pozadini su Rim i planina Mario na kojoj bukti plamen.
Jasno je vidljivo da je ova epizoda više fragmentarna i disperzivnija od drugih fresaka ciklusa,a mnogi kritičari ovu slabost pripisuju velikom učešću u radu ove freske ,Rafaelovim saradnicima na čelu sa Đulio Romanom.

[Bisernica]

Vatra u Borgou



I ova freska ,sa svojim detaljima je već prikazana u predhodnim postovima,ali je postavljam ponovo zbog nježnog značaja,kao jedne od najsloženijih od četiri epizode koje se nalaze u Stanza dell'Incendio di Borgo. Freska je puna detalja iz antičkog doba,ali sa srednjevekovnom arhitekturom iz vremena afirmacije Crkve,a temu su koristili mnogi umetnici tog vremena.Tema freske slavi posredovanje pape Lea IV,čijom je milošću,veliki požar koji je zahvatio Borgo,popularni deo Rima u blizini Bazilike Svetog Petra,bio ugašen.Oslikani događaj se desio Anno Domini (leta Gospodnjeg) 847,i dokumentovan je u ""Liber Pontificalis" - zbirka papskih biografija.Po zapisima iz ove zbirke,papa Leo IV je uspeo nekim čudom da zaustavi požar,koji je pretio da uništi Borgo.
Struktura kompozicije je složena : dve kolonade,jasno klasičnog izgleda definišu kvadrat,dok papa sa likom Lea X,blagosilja uplašeni puk na galeriji koja se nalazi iznad kolonade.Iza njega ,u pozadini je fasada stare bazilike Svetog Petra.iako su u prvom planu oni koji očajnički pokušavaju da ugase požar,ženska figura koja se nalazi u sredini sa podignutim rukama u molbi ,jasno poručuje da je jedini efikasan izvor pomoći ,papa prema kojem upućuje svoje molbe.
Termin "scenografija" se može primeniti na ovu sliku,u kojoj se Rafaelo koncetrisao na bogatiju i raznovrsniju ,ali ipak manje skladnu kompoziciju nego što je to slučaj kod predhodnih fresaka.Figure koje vidimo u grupi su odraz velike formalne lepote ,ali im nedostaju harmonični odnosi ,i one ostaju samo čisti *primerci* u prezentaciji epizode.
Grupa u levom prednjem planu na primer,koju sačinjavaju stariji muškarac na ramenima mladića i dete,može se tumačiti kao epizoda iz Eneide,u kojoj Enej beži sa ocem i sinom Askaniusom,dok žena sa decom u centru freske i vodonoša sa desne strane,čija odeća vijori na vetru su čist stereotip,odnosno ne povezuju se ni sa jednim primerom iz nekog dela.Gola figura koja visi u pokušaju da se popenje na zid ,sa leve strane podseća na herojske figure Mikelanđela.
Uprkos mnogim nedostatcima ,ova scena je vrlo efikasna i pokazuje Rafaelovu veštinu ilustratora,iako se po mišljenju mnogih kritičara ,radi o većem učešću njegovih saradnika ,nego njega lično,u nastanku ove freske.

[Bisernica]

Slike Madonna koje su nastale u Rafaelovom rimskom periodu se značajno razlikuju od njegovih ranijih radova ,po nedostatku mira i nežnosti,a na račun naglaska na kvalitetu energičnosti pokreta i veličine.
Madona Alba (1508, Nacionalna galerija, Vašington) u sebi sjedinjuje mir i blagost firentinskih Madonna,ali i pokazuje novu zrelost emocionalnog izražavanja i vrhunsku sofisticiranost tehnike u pozi figure.
Nakon Madonna Alba ,usledile su Madona di Foligno (1510; Vatikan muzej) i Sikstinska Madona (1513, Gemaldegalerie, Drezden),a obe slike pokazuju bogatstvo boja i novu smelost u kompoziciji ,što su tipične karakteristike Rafaelovog rimskog perioda.

[Bisernica]

Bela Madona
The Alba Madonna
1511
Oil on canvas, diameter 98 cm
National Gallery of Art, Washington


Ovu Madonu je naručio ,kasnije njegov prvi biograf,Paolo Giovio.
Na slici ,Hrist uzima krst od Dečaka koji predstavlja Krstitelja i time simbolizuje svoju strast,a Krstitelj ga gelda sa puno razumevanja,vidno tužan,a Bogorodica kao da ga teši sa položenom rukom oko njegovih ramena.
Slika je bila ceo vek u vlasništvu španske porodice Alba .Kasnije je ovu sliku odkupio Ermitaž u Sankt Petersburgu ,a onda je otkupljena za kolekciju Melon i danas je u Nacionalnoj galeriji u Vašingtonu.
Ova slika je savršen izraz teorije renesansne umetnosti.Rafaelova sposobnost da stabilizuje ,uravnoteži kružni oblik slike sa trouglom pozicije figura i naglašene horizontalne linije iza njih ,sastavljene od reke i cveća,odražava se u harmoniji i balansu kompozicije.

[Bisernica]

Galipoljska Madona
The Madonna of Foligno
1511-12
Oil on canvas, 320 x 194 cm
Pinacoteca, Vatican



Sliku je naručio Sigismondo De 'Conti u 1511-12. Rađena Bogorodici u slavu ,a vrlo često je zovu i galipoljska madona.
Rafaelova slikarska istraživanja obogatila su svetlosnim rešenjima freske Proterivanje Heliodorusa iz hrama i Oslobađanje Svetog Petra,a pojavljuju se i u Galipoljskoj Madoni ,koja se nalazi u Vatikanskom muzeju.Madona i dete su okruženi anđelima na oblaku i okruženi narandžastim diskom ,a ispod njih je grupa svetaca ,medju kojima se nalazi i naručilac.S leva na desno stoje Jovan Krstitelj,Sveti Franjo Asirški, Sigismondo De 'Conti (naručilac) i Sveti Jeronim. Mali anđeo u centru kompozicije drži malu ploču na kojoj je prvobitno trebalo da piše - dedicatori,jer je slika naručena u čast čuda,po kojem je na donatorsku kuću u Galipolju udario grom,a po drugoj verziji ,da je kuća bila pogođena projektilom za vreme opsade Galipolja ,ali svakako ,ni u jednom slučaju nije bila oštećena.Burna atmosfera pejzaža u pozadini i bljesak munje (grom ili eksplozija),koji udara u kuću koja stoji s sleve strane,ilustruje legendu.
Jaka karakterizacija likova ,punoća volumena i prefinjena upotreba chiaroscuro efekata osvetljenja,definišu sliku kao delo zrelog umetnika.
Slika je 1799. godine završila kao plen Napoleonove vojske ,ali je 1815.godine ,odlukom Bečkog kongresa o restituciji ,vraćena.

[Bisernica]

Sikstinska Madona
The Sistine Madonna
1513-14
Oil on canvas, 270 x 201 cm
Gemäldegalerie, Dresden


Platno sa Bogorodicom ,decom i svecima Sikstom i Barbarom,često nazivana Sikstinskom Madonom, karakteriše imaginarni prostor koji kreiraju same ličnosti koje se na slici nalaze.Figure stoje na *krevetu* od oblaka,uokvirene razmaknutim teškim
zavesama sa obe strane.Bogorodica u stvari izgleda ,kao da je sišla sa nebeskih prostora kroz sliku, u realan prostor u kojem slika stoji.Gest Svetog Siksta i pogled Svete Barbare usmeren prema vernicima koje zamišljamo da stoje iza balustrade u dnu slike i papska tijara koja počiva na vrhu balustrade,izgledaju kao most između stvarnog prostora i prostora slike.
Slika je najverovatnije bila namenjena dekoraciji grobnice Julija II,jer je Sikst svetac zaštitnik porodice Della Rovere kojoj je papa pripadao ,a sv. Barbara i dva krilata anđela na dnu slike ,oslonjena na balustradu,simbolizuju ceremoniju sahrane.Platno je bilo smešteno u manastir svetog Siksta u Pjaćenci,a kasnije je od strane monaha poklonjeno Avgustu III,kralju Saksonije.Nakon drugog svetskog rata završilo je u Moskvi,ali je kasnije vraćeno u Drezden.
Generacije posetilaca Gemaldegalerie u Drezdenu su duboko impresionirane načinom na koji je Rafaelo portretisao Madonu na ovoj slici.Slika je reprodukovana mnogo puta i skoro da ne postoji čovek koji nije upoznat sa anđelima sa dna slike ,oslonjenim na balustradu,jer je to ujedno i najčešće korišćen motiv,vrlo često i u komercijalne svrhe,od svih Rafaelovih slika.
Madona se pojavljuje iza zavese,pouzdano ali još uvek oklevajući,dok zavese daju iluziju da kriju njen lik od oka posmatrača,ali istovremeno i kao da mogu zaštititi samu Rafaelovu sliku.