Istorija Bora

[Ometač]

Područije Bora i njegove okoline, prema arheološkim istraživanjima, biva naseljavano tek
od početka upotrebe bakra. Prema nedovoljno proverenim podacima, najstariji nalazi iz
Bora i okoline pripadaju kraju vinčanske kulture. To su pre svega nalazi sa starih rudokopa
u Boru, Tilva Roš i iz Rgotine. Izuzetno je značajno napomenuti i nalazište Rudna Glava i
Dnevni kop koji je najstariji praistorijski rudokop na centralnom Balkanu, potiče iz IV
milenijuma pre naše ere.

Sa širom upotrebom bakra počinju da se razvijaju i prva naselja. To su lokaliteti Zlotska
pećina i Čoka lu Balaš kod Krivelja. Naselje u Zlotskoj pećini egzistira od IV milenijuma pa
do VII veka pre naše ere i imalo je karakter zanatskog centra u kojem su izrađivane alatke,
nakit i oružije.

Bor i njegova okolina su na prelazu iz stare u novu eru delili sudbinu dobrog dela Evrope.
Ovo područje bilo je pod rimskom vlašću, a o vremenu dolaska Rimljana na ove prostore
postoji nekoliko priča.

[Ometač]

Po jednoj priči, severna granica rimske provincije Makedonija bila je često ugrožavana od
strane varvarskih plemena. Kako bi kaznili krivce, Rimske legije su povremeno preduzimale
vojne pohode. Nijedan od ovih pohoda nije imao za rezultat izlazak Rimljana na Dunav.
Prvi koji je stigao do obala Dunava bio je makedonski prokonzul Gaj Skriboni Kurion u
pohodu od 75. do 73. god. pre naše ere, međutim podatke o posledicama ovog pohoda
nemamo. Pripajanje ovih krajeva Rimskoj imperiji odlagano je do pohoda Marka Licinija
Krasa. Ovaj dogadjaj datuje se u 29. do 27. god. pre naše ere.

Razlog za dolazak Rimljana na naše prostore je mogao biti sledeći: akcija Rimljana na
konačnom pokoravanju Skordiska, varvarskog plemena. Poduhvat je bio poveren
Avgustovom sestriću i budućem caru Tiberiju. Pohodi su započeli 15. god. pre naše ere i
bili su izuzetno uspešni. Nema sumnje da oblast između Save i Dunava, ukoliko do tada
nisu bile pokorene, sada dolaze pod rimsku vlast.

Osvajanjem naših krajeva, Rimljani su stekli kontrolu nad prirodnim bogatstvima, pre
svega rudnom bogatstvu. Stoga su i naselja osnovana na teritoriji Bora imala rudarsko-
metalurški karakter. Nastala su u III veku nove ere, a to su: Tilva Roš (u Boru),
Argentares (Rgotina), Cetace (kod Bukove Glave), Kraku lu Jordan (kod Brodice) i
Romuliana (Gamzigrad).

[Ometač]

U ranom srednjem veku teritorija Bora bila je pod vlašću cara Dušana, a nakon Nikopoljske
bitke 1436. godine pada pod Tursku vlast u okviru Vidinskog sandžaka. U popisima se
spominju sledeća naselja: Porodim, Luka, Vrazogrnac, Sumrakovac, Krivelj (Kriveljac),
Šarbanovac, Karadža Slatina, Bela Reka(Bila Rika), Jasikova, Podgradice, Brestova, Zlatina i
Bučje. Upisan je i jedan manastir, manastir sv. Arhangela (kod Zlota).

Zbog teškog zuluma koji su Turci nanosili narodu i prevelikih nameta stanovništvo je
počelo da napušta naše krajeve. Zabeleženo je da je ovaj kraj bio ne nastanjen čitavih
sedam godina o čemu svedoči i sledeci citat: “Priča se da je nekada pod Turcima, a to je po
kazivanju narodnom davno moralo biti, taj kraj tako bio zapušten da u njemu za 7. godina
nije ni petao kukureknuo i da je stoga prozvan Crna Reka, koji docnije i pređe na celi
okrug.” – Dragoljub K. Jovanović.

Tokom četiri rata, koji su vodjeni izmedju Austrije i Turske, dolazi do smenjivanja
austrijske i turske vlasti. Za nas je posebno interesantan IV austrijsko-turski (1788-1791)
rat jer su u njemu učestvovali i dobrovoljci iz sela u okolini Bora. Dobrovoljci su bili
organizovani u tri odreda ili tzv. frajkora koji su dejstvovali po Timočkoj krajini sa puno
uspeha, sve dok se Austrija nije obavezala Pruskoj da će sve osvojene teritorije, na
desnoj strani Dunava, vratiti Turskoj. Takvo stanje ostaje sve do I srpskog ustanka.

[Ometač]

Početak I srpskog ustanka nije odjeknuo u Timočkoj krajini, tek početkom 1805. godine
dolazi do organizovanije borbe na čelu sa Milisavom Đorđevićem (iz Lesova), Radisavom
Jovanovićem (iz Planinice) i Ivkom iz Krivog Vira. Godine 1806. na ratnu scenu stupa i
hajduk Veljko Petrović. Nakon proterivanja Turaka uspostavljana je ustanička vlast, zemlja
je bila podeljena na nahije, hajduk Veljko Petrovic je postavljen za vojvodu banjske nahije,
knez Milisav Đorđević u Crnoj Reci (dolina Crnog Timoka), a Miša Karapandžić u Krajini.
Godine 1813. dolazi do sloma ustanka i do ponovnog uspostavljanja Turske vlasti. II
srpski ustanak je obuhvatio teritoriju beogradskog pašaluka i nije uticao na dešavanja u
Timočkoj krajini. Sve do 1833. godine oblast Timočke krajine je bila pod Turskom vlašću,
kada dolazi do pobune i konačnog oslobođenja od Turaka. Nakon oslobođenja, knez Miloš
je aktivno učestvovao u sređivanju prilika u ovom delu Srbije. Boravio je u Brestovcu gde
je i izgradio svoj konak (1837). Na njegov poziv, vode Brestovačke banje je ispitao baron
Herder, koji je utvrdio da voda je Brestovačke Banje izuzetno lekovita, a pored toga
obavio je ispitivanja u Boru i utvrdio da Bor lezi na značajnom rudnom bogatstvu.
Međutim, nisu pokrenuti radovi za otvaranje rudnika.

[Ometač]

U banji su pored kneževog konaka izgrađene i zgrade za smeštaj gostiju, potom kralj
Aleksandar Karadjordjević gradi svoj dvor (1856).

Iako je baron Herder utvrdio postojanje značajnog rudnog bogatsva 1835, nije došlo do
otvaranja rudnika, to se dogodilo 1903. godine nakon istraživanja koje je finansirao Đorđe
Vajfert, a koje se odvijalo pod diregentskm palicom inžinjera. Šisteka. Investitori borskog
rudnika bili su banka Mirabo i Pijerari i komp. Osnivanje rudnika je bio ključni momenat za
razvoj Bora i njegove okoline. Od tada Bor počinje naglo da se razvija i raste. U periodu od
1933. do 1940. godine Bor je dobio novo naselje, Nova (Južna) kolonija, podignuta je
bolnica i nova škola, a rudnik je prerastao u jedan od najvećih u Evropi. Status grada Bor je
dobio tek nakon II svetskog rata, tačnije 30. maja 1947. godine kada je imao 11.000
stanovnika, dok danas broji oko 50.000 sa 36 nacija.