Istorija razvoja astronomije

[Ometač]

Počeci astronomije javljaju se još u praskozorje čovečanstva. Tad je astronomija
obuhvatala samo posmatranje i predviđanje kretanja tela vidljivih golim okom. Na nekim
lokacijama, kao što je Stounhendž u Engleskoj, rane kulture su napravile masivne
artefakte koji su bili kulturno središte i astronomska opservatorija, u ovom slučaju više od
4000 godina. Ova posmatranja su se koristila za utvrđivanje godišnjih doba, važnih za
znanje kad treba da se zasadi letina, kao i u razumevanju dužine trajanja godine.

Pre nego je teleskop pronađen, proučavanje zvezda moralo je da se obavlja samo sa
visokih pozicija, uglavnom visoke zgrade, drveća i zemljišta koristeći se samo golim okom.

[Ometač]

U Mesopotamiji, Kini, Egiptu i pretkolumbijskoj Americi, astronomija se razvijala
prikupljanjem posmatračkog materijala. Pravila su izvodili na osnovu proverenih činjenica, ali
bez teorijskog modela, tako da im je suština pojave ostajala nepoznata. Zato je tačnost
rezultata zavislia od dužine trajanja civilizacije.

U Mesopotamiji i Kini astronomija se javlja oko 3000. godine pre n.e. Kinezi su umeli da
predskazuju pomračenje Sunca i Meseca, a vreme su merili sunčanim satovima. Podela
godine na dvanaest meseci i gotovo svi nazivi sazvežđa Zodijaka potiču od stanovnika
Mesopotamije. Egipćani su veliku pažnju posvetili određivanju trajanja godine. Od njih nam
je ostala prestupna godina. I civilizacije pretkolumbijske Amerike, koje su se razvijale oko
500. godine pre n.e. do oko 1500. godine n.e., imale su veoma precizne podatke o
kretanjima nebeskih tela i o trajanju godine.

[Ometač]

[Ometač]

U odnosu na druge civilizacije starog sveta, Grci su u astronomiju uneli preokret uvođenjem
teorije, logičkih psotupaka i misaonih eksperimenata, kao sastavnih delova istraživanja
suštine posmatranih pojava. Tako već u III veku pre n.e. Aristarh obrazlaže i ostala nebeska
tela. Najveći grčki astronom Hiparh izradio je posle sistematskog posmatranja nebeskih tela i
svetsrane matematičke analize, prvi katalog zvezda, koje je na osnovu sjaja razdvojio u šest
grupa. Otkrio je precesiju, sporo konusno kretanje Zemljine ose. Klaudije Ptolomej
objavljuje čuveni Almagest, u kome matematički izlaže geocentrični sistem sveta i daje
sintezu grčke astronomije.

Od IX do XII veka centar astronomije seli se u arapski svet, koji je prevođenjem dela grčkih
naučnika sačuvao nasleđe antike. U XII i XIII veku Evropljani prevode dela grčkih naučnika sa
arapskog na latinski.

[Ometač]

Preporod astronomije dešava se za vreme renesanse. Nikola Kopernik predložio je
heliocentrični model sistema. Njegov rad bio je branjen, proširen i ispravljen od strane
Galileja i Keplera. Galilej je pronašao teleskop (1609. godine) i njime proširio posmatranja.

Kepler je prvi otkrio sistem koji tačno i precizno opisuje kretanje planeta sa Suncem u
centru. Ipak, Kepler nije supeo da formuliše teoriju koja potkrepljuje njegove zakone
kretanja. To je preostalo Njutnu da uradi. Pronalaskom nebeske dinamike i njegovog
zakona gravitacije konačno su objašnjena kretanja planeta. Njutn je takođe konstruisao i
teleskop - reflektor.

Dalja otkrića su omogućila paralelni razvoj u veličini i kvalitetu teleskopa. Nastajali su sve
veći i veći zvezdani katalozi. Astronom Viliam Heršel je napravio detaljan katalog maglina i
klastera, i 1781. godine otkrio je planetu Uran, prva novootkrivena planeta od antičkih
vremena. Razdaljina zvezda je prvi put objavljena 1838. godine kad je izmerena paralaksa
61 Cygni od strane Fridriha Bezela.

[Ometač]

[Ometač]

Za vreme XIX veka, pažnja prema problemu tri tela je odvela Eulera, Kalruta i Alemberta ka
preciznijim predviđanjima kretanja Meseca i planeta. Ovo istraživanje je dalje usavršavano
od strane Lagranža i Laplasa, dozvoljavajući masama planeta i satelita da budu utvrđeni iz
njihovih perturbacija.

Postojanje galaksije u kojoj se nalazimo, Mlečni put, kao posebne grupe zvezda, dokazano
je u XX veku, zajedno sa psotojanjem "spoljnih" galaksija, i ubrzo nakon toga, širenje
svemira, uočeno je zahvaljujući udaljavanju drugih galaskija od nas. Moderna astronomija
je takođe otkrila veliki broj čudnih objekata kao što su kvazari, pulsari, blazari i radio
galaskije, i korstila je ova otkrića da razvije fizičke teorije kojima opisuje crne rupe i
neutronske zvezde. Fizička kosmologija je znatno napredovala za vreme XX veka, sa
modelom Velikog praska znatno podržanog dokazima iz fizike i astronomije, kao što su
kosmičko mikrotalasno pozadinsko zračenje, Hablov zakon i izobilje kosmoloških elemenata.

[Ometač]

U Srbiji astronomska nauka počinje da se razvija u XVIII veku. Tako Jovan Rajić
(1726.-1801.) piše udžebnik iz astronomije 1762. godine. Đorđe Stanojević (1858.-1921.)
objavljuje naučne radove o Suncu u časopisu Francuske akademije nauka u drugoj polovini
XIX veka, a Milan Nedeljković (1857.-1950.) osniva 1887. godine Astronomsku opservatoriju
u Beogradu. Značajan doprinos astronomiji ostabio je Milutin Milanković (1879.-1958.), koji
je objasnio zašto i kako nastaju ledena doba. Njegovo ime nose jedan krater na Mesecu,
jedan krater na Marsu i jedan asteroid.