Istorija Pirota

[kojica]

Pirotski kraj je ostao u sastavu Srbije najkasnije do 1425-1427. godine kad je novi
sultan Murat II (1421-1451) preko Sofije, Pirota i Niša u dva navrata napao Srbiju,
plenio neke gradove i konačno 1428. godine osvojio Niš čime je cela oblast oko reke
Nišave ušla u sastav Turske. Srbija je uz pomoć Ugarske 1443. godine godine ponovo
pokušala da povrati ove teritorije, kad je organizovan veliki ratni pohod protiv Osmanlija
na čelu sa srpskim vladarem, despotom Đurđem Brankovićem (1427- 1456), i istaknutim
ugarskim vojskovođom Jankom Hunjadijem. Krajem novembra 1443. godine ova
saveznička vojska prolazi kroz Pirot, gde se nalazio i ugarski kralj Vladislav i tom prilikom
izdao jednu povelju. Međutim, hrišćanska vojska se, zbog oštre zime, vratila nazad i u
povlačenju nanela Turcima strahovit poraz na planini Kunovici između Pirota i Niša 2.
januara 1444. godine Segedinskim mirom posle ovog rata, Pirot nije ušao u sastav
obnovljene Srbije, već je trajno uključen u turski administrativni sistem, kao sedište
nahije u okviru Sofijskog sandžaka.

[kojica]

XVI - XVIII Vek



Ni selo ni grad

Pirot, kao naziv za grad, prvi put se javlja u srednjovekovnim dubrovačkim i srpskim
izvorima i plod je sklonosti Slovena da stara, zatečena imena gradova, uz male izmene,
prilagode svom izgovoru. Naprimer, antička Serdika postala je Sredec, grčki Tesaloniki
preobražen je u Solun. Prvobitna rimska naseobina Turres je u vizantijsko doba, prostim
prevođenjem ove reči na grčki jezik, u značenju "kule", nazvana Pirgos, a Sloveni su,
jezičkim prilagođavanjem, gradu dali naziv Pirot. Interesantno je da grčki naziv nije
osvedočen u sačuvanim istorijskim izvorima.

[kojica]

U vreme petovekovne vladavine Turaka nad ovim delom Balkana, Pirot je u velikoj meri
promenio svoju prirodu, sastav stanovništva, pa i ime. Turci su ga nazvali Šehirkej, a
najstariji dokumenat sa ovim imenom grada potiče iz 1443. godine. Upitanju je složenica
koja se sastoji od turskih reči "šeher", što označava otvoreno gradsko naselje sa
većinom muslimanskog stanovništva, nekoliko džamija, muslimanskom verskom školom,
javnim orijentalnim kupatolom, zajednicom derviša i zgradom za putnike u prolazu.
Reč "kej" se odnosi na manje naselje čiji se stanovnici bave prvenstveno poljoprivredom.
Međutim, drugo objašnjenje za ime grada je u vezi sa istaknutim članovima derviškog
reda, šejhovima. Oni su bili jedno od glavnih oružja turske vlasti u kolonizaciji
novoosvojenih teritorija, na taj način što su se kao neka prethodnica naseljavali često
uz ličnu podršku samog sultana. Zbog svog položaja na veoma važnom putu, Pirot je
možda još u razdoblju 1382-1389. godine već bio naseljen dervišima. Grad postaje jedno
od usputnih stanica karavanske trgovine sa svim pratećim potrebama.

Kratke, ali često, dragocene zapise ostavili su nam mnogobrojni putopisci koji su prolazi
kroz pirotski kraj. Na osnovu njih možemo zaključiti čime su se bavili stanovnici, kako je
izgledao grad i okolina. Sudeći po turskim popisima iz XVI veka glavninu stanovništva
činili su muslimani, a zabeležen je bio i veći broj Srba koji su prešli u islam.

[kojica]

Za razliku od srednjovekovnog razdoblja, grad je veoma dugo bio zaštićen od ratnih
razaranja, jer se nalazio duboko u jezgru evropskih poseda Turskog carstva. Međutim,
Austrija, Rusija i Mletačka republika postepeno preuzimaju vojnu inicijativu i uspevaju da
potiskuju Tursku. Tokom dugotrajnog rata između Austrije i Turske (1683-1699), grof
Ludvig Badenski je uspešno predvodio vojsku kroz dolinu Morave i oslobodio Niš
septembra 1689. godine. Jedinice generala Pikolominija gonile su dalje Turke dolinom
Nišave i u popaljenom Pirotu ne zatiče ni jednog turskog vojnika. Sledeće godine,
avgusta meseca, Turci vraćaju vlast nad Pirotom. U ratu Austrije i Rusije protiv Turske
1736-1739. godine. Pirot je ponovo bio oslobođen 31. jula 1737, ali je bio prepušten
Turcima već 20. sptembra 1739. godine. Posle ovoga su Turci izvršili strahovite zločine
nad Srbima, jer su učestvovali u ratu na strani Austrije. Jedini oslonac naroda u ovo
nesigurno vreme bila je Crkva. Dva najznačajnija spomenika iz vremena obnove Pećke
patrijaršije su manastir sv. Đorđa kod Temske i manastir sv. Nikole kod Planinice. Oni
svedoče o vitalnosti ovdašnjeg naroda i o njhovoj želji da sačuvaju svoju versku i
kulturnu posebnost pod vekovnom vlašću inoveraca.

[kojica]

XIX - XX Vek



Uoči izbijanja Prvog srpskog ustanka, Pirot i pirotski kraj, bio je područje sa većinskim
srpskim stanovništvom. Pirotsko stanovništvo se pre svega bavilo ratarstvom,
zemljoradnjom i stočarstvom. Srbi su činili većinu, a Turci Osmanlije su bili manjina, kako
u samom gradu, tako i u pirotskom kraju. Tursko stanovništvo je živelo na levoj obali
Nišave u okolini pirotskog grada, dok je hrišćansko stanovništvo živelo na desnoj. Turci
su svojim čivčijama podigli zgrade da bi obrađivali zemlju u Tijoj Bari, kako predpostavlja
Kosta N. Kostić, a baru su vremenom nasipali i nastanili se kako se broj stanovnika
povećavao. Već u četvrtoj deceniji XIX veka Tija Bara je gusto naseljena, isključivo
srpskim hrišćanskim stanovništvom.

[kojica]

Iako su zvanično bili u slopu Turske, Piroćanci su učestvovali u Prvom srpskom ustanku.
Od samog početka ustanka, hajduci iz krajeva oko Nišave i sa Stare planine učestvuju u
svim akcijama srpske ustaničke vojske. Knez Marinko je pod zapovedništvom imao i
dobrovoljce iz pirotskog kraja. Sin kneza Marinka, Blagoje Marinković, bio je Karađorđev
pratilac, a potom i vojvoda Sokolske nahije. Od 1805. godine oslobodilački pokret
ojačava pod uticajem događanja u okolnim nahijama, Leskovačkoj i Niškoj. Veliki broj
dobrovoljaca, pojedinačno ili u grupama prelazi u Srbiju i bori se na strani Karađorđeve
vojske.

Od izbijanja Prvog srpskog ustanka, turske vlasti činile su sve da spreče njegovo širenje,
naročito na krajeve oko Pirota i Nišave, ali već 5. aprila 1805. godine objavljena je vest
da su se hrišćani u pirotskom kraju podigli protiv Turaka, a ustanak preti da se raširi. U
bici kod Deligrada 1806. godine učestvovalo je i mnogo ratnika Piroćanaca.

[kojica]

Drugi srpski ustanak

Što se tiče Drugog srpskog ustanaka, borci pirotskog kraja nisu učestvovali u borbama
Srba sa Turcima zato što se ustanak koji je predvodio Miloš Obrenović nije širio izvan
beogradskog pašaluka, ali su mnogi Piroćanci, izbegli za vreme Prvog srpskog ustanka,
učestvovali u borbama.

Pisma iz 1816. godine pokazuju, da su pirotske čorbadžije, pored ekonomskog uticaja,
imale i značajan politički uticaj. U Pirotu je postojala tajna organizacija nastala pre 1820.
godine. Kao dokaz mogu poslužiti dva pisma iz Hilandara. Jedno su pisali pirotski trgovci,
a drugo hilandarski duhovnik Ignatije. Ona pokazuju da je grčki oslobodilački pokret
protiv Turaka imao odjeka i u Pirotu. Revolucionarne ideje, pre svega Heterita iz Grčke,
prenosila su crkvena lica. U prvom pismu se, naime, čorbadžije obraćaju Hilandaru
povodom sultanove naredbe da se izgna protosinđel Danilo, koji je bio pripadnik grčkog
oslobodilačkog pokreta heterista, i traže njegovo izbavljenje. Iz drugog pisma saznajemo
da su svetogorski duhovnici boravili u Pirotu i da Turci represalijama potiskivali širenje
uticaja grčkog oslobodilačkog pokreta. Uspešnim završetkom grčkog ustanka i mirom u
Jedrenu 1829. godine granica Srbije spustila se na jug u pravcu Niša i Pirota kod
Oreovice.

[kojica]

Pošto je Srbija dobila autonomiju veze Pirota sa njom počinju da bivaju sve jače. Te
veze održavaju trgovci i zanatlije koji su sa Srbijom održavali poslovne odnose. Potvrda
o njihovom ekonomskom jačanju je i njihova uloga dobrotvora pri izgradnji crkava i
manastira. O tome svedoči natpis nad ulaznim vratima Stare crkve na Pazaru, podignute
1834. godine. Grad je u zapisima opisivan kao čist, sa dosta dućana i kafana. Ali se iste
godine u Pirotu pojavila prvo kuga, a portom i kolera.

Postavljanje srpsko-turske granice, uticalo je na doseljavanje muslimana i Turaka iz
oslobođenih nahija. To je ponovo pogoršalo srpsko-turske odnose, jer su doseljenici
pokušali da na silu uzmu hrišćanska sela i posede. Ovi doseljenici ne poštuju ni tursku
vlast, odnosno sultanovu, tako da se u Pirotu ponovo vrši progon i zulum nad viđenijim
ljudima. Stanovništvo najpre reaguje tako što beži u Gurgusovac, današnji Knjaževac.
Od januara do aprila 1836. godine pobeglo je više od 930 ljudi.

Stalno nasilje koje su Turci vršili izaziva i kod gradskog i kod seoskog stanovništva
revolt, koji prerasta u organizovani otpor.

[kojica]

Pirotska buna 1836. godine

Sve veći pritisak, koji su činili Turci primorao je stanovništvo u pirotskom kraju da se
odluči da li izbegne u Kneževinu Srbiju i ostavi sve što ima ili da se bori. Veliki broj onih
koji su pobegli pred zulumom, učinio je da se Turske vlasti zapitaju šta će se desiti ako
se vrate naoružani i spremni da se bore da bi povratili svoja ognjišta. Oni koji su na
teritoriji Kneževine Srbije već počeli da se organizuju, skrenuli su pažnju na sebe. Da bi
zaštitio Srbiju od novih ratova, Miloš organizuje pregovore progonjenih Srba sa Tucima.
Usledili su pregovori, izaslanik Miloša Obrenovića u ovim pregovorima bio je Avram
Petronijević. Dogovoreno je da se izbegli Piroćanci vrate, a da Hadži-Neša bude
postavljen za kodžabašu.

Dok su pregovori trajali, u Pirotu je izbio sukob između Turaka i oko 8000 Piroćanaca.
Vođa bune bio je Hadži-Neša Filipović. On je po mišljenju Piroćanaca trebao da bude
predstavnik sultanove vlasti. Dakle buna nije bila usmerena protiv sultana, već protiv
njegovih predstavnika u Pirotu. Narod je umiren pošto je smenjen ajan Mahmud, a za
vladiku postavljen Nektarije.

[kojica]

Ali uprkos svemu mir nije trajao dugo. Već 14. avgusta 1836. godine, kod Temačkog
manastira, sakupio se veliki broj pobunjenika. Vođa pobune bio je Cvetko, bivši policajac
iz Pirota. U prvom sukobu sa Turcima, u blizini Golemog mosta u Pirotu, pobunjenici su
bili primorani da se povuku u pravcu srpsko-turske granice. Knez Miloš, međutim,
zahteva da se buna uguši makar i nabrutalnijim merama, pogubljivanjem, pa je pirotska
Porta popustila i privremeno utišala bunu, a položaj hrišćana je poboljšan određenim
administrativnim merama.

Osim stradanja od osmanlijske samovolje, Piroćancima je u ta vremena pretilo još jedno
veliko zlo – kuga. U samoj varoši je od kuge 1836-1837. godine umrlo 4000 duša.
Ovakav gubitak promenio je demografsku sliku, jer je veći deo tuskog stanovništva
nastradao. Kuga je nanela štetu i pirotskoj ekonomiji.

[kojica]

Stanje koje je nastalo posle Pirotske bune nije se moglo održati. Godine 1841. za niškog
upravitelja postavljen je Mustafa-Sofi paša, koji je svojim postupcima prema narodu,
uticao da dođe do izbijanja novog ustanaka. Iako su porta i sultan želeli da novim
hatišerifom poboljšaju odnose muslimana i hrišćana i stabilizuju ekonomski i politički
položaj Osmanske države, to im nije pošlo za rukom. Protiv ove reforme su bili skoro svi
muslimani pa je došlo do potpune anarhije u pojedunim područjima. Jedan od onih koji su
takvo stanje hteli da iskoriste bio je i Mustafa-Sofi paša.

Najvažniji događaj, u Pirotskoj nahiji, bio je osvajanje Bele Palanke. Međutim, posle
nekoliko sukoba sa turskom vojskom, koja je bila nadmoćnija, izgubili su je. Turcima su u
pomoć prišli i arbanasi, koji su ostali upamćeni po velikim zulumima. Mnogo žena i dece
odvedeno je u roblje, a veliki broj ljudi je preveden u islam.

[kojica]

Slom narodnog ustanka 1841. godine je pogoršao položaj gradskog i seoskog
stanovništva. Jaz između spahija i hrišćana je produbljen. Turska uprava u Pirotskoj
nahiji bila je neefikasna, a to je dovodilo do samovolje turskih činovnika i pravne
nesigurnosti građanstva. U Pirotu je obnovljena institucija kodžobaše koja je bila ukinuta
1841. godine, a predstavljala je neku vrstu samoupravnih prava hrišćana u okviru
pojedinih opštinskih teritorijalnih jedinica. Ovim je na izvestan način bila priznata lokalna
samouprava.

Uskoro je ponovo došlo do promene turske zvanične politike, a samim tim i njenog
odnosa prema hrišćanskom stanovništvu. Porta je izjednačila položaj hrišćanskog
stanovništva sa pripadnicima tursko-muslimanskog društva. Ovim je trebala da se spreči
želja za oslobađanjem hrišćanskih podanika i da se oni što više vežu za tursku državu.

[kojica]

Sredinom XIX veka Pirot je bio pod velikim uticajem ekonomskih i društvenih kretanja u
Srbiji. Uspostavlja se proizvodnja za potrebe tržišta, a zbog svog geografskog položaja,
Pirot postaje trgovinski i zanatlijski centar. Nadaleko je bio poznat vašar u Pirotu, koji je
trajao – mesec dana. Iako je poljpoprivreda bilo osnovno zanimanje u pirotskom kraju,
gradsko stanovništvo se najčešće bavilo zanatima: ćilimarstvom, kačkavaljdžijskim
zanatom, grnčarstvom, kožarstvom. Javnu rasvetu grad je dobio 1869. godine, prvu
apoteku 1865, a 1872. godine počinje sa radom i Mitad-pašina fabrika.

U drugoj polovini XIX veka težilo se stvaranju uslova za oslobođenje, ne samo pirotskog,
već i drugih krajeva koji su se nalazili pod turskom upravom. Porta je zato izvršila vojne
pripreme u pograničnim krajevima. Ovakva promena stanja na granicama izazvala je
među stanovništvom reakciju, pa se na sličan način i oni organizuju da, u slučaju
objavljivanja rata, krenu u organizovanu borbu. Ljudi iz pirotskog kraja koji su pripadali
tajnom zavereničkom komitetu osnovanom u Nišu 1874. godine bili su: braća Krstići,
Ranča, Mita i Ceka Čorbadžija, Živko Antić iz varoši, Miladin Mančević iz Berovice, Gliša
Tabaković iz Držine, Adam Marinković iz Kuse Vrane, Viden Stanković iz Striževca, pop
Đorđe i pop Grigorije iz Strelca, Jefta iz Osmakova, Todor iz Poganova, pop Radenko iz
Valniša. Pripreme za oslobođenje su bile naročito vidne pred početak rata Srbije sa
Turskom 1876. godine.

[kojica]

Po popisu iz 1873. godine Pirot sa okolinim brojao je 27741 hrišćana i 10975 muslimana
(moramo skrenuti pažnju da su popisivani samo punoletni muškarci), odnosno oko 3000
hrišćanskih i 400 turskih kuća.

Krajem juna 1876. godine ustanak je okupio seljake iz pograničnih sela pirotskog kraja
da, kao dobrovoljci, stupe u srpsku vojsku pod komandom generala Đure Horvatovića.
Dobrovoljci iz pirotskog kraja bili su u sastavu odreda kojim je komandovao Sima
Sokolov. I pored velikih borbi sa Turcima na području pirotskog kraja nije došlo do
oslobađanja ovih teritorija. Po povlačenju srpske vojske Turci su opustošili i spalili mnoga
sela.

U aprilu 1877. godine u rat ulazi i Rusija što menja odnos snaga. Srbi ponovo ulaze u rat i
već 14.12.1877. godine srpska vojska prelazi granicu. Osvojena su pogranična
utvrđenja i oslobođena Bela Palanka, Pirot, Caribrod, Trn, Brežik, Radomir i Slivnica.

[kojica]

Napad na tursku vojsku kod Pirota počeo je 24. decembra u 12 sati. Napadu je
predhodila jaka artiljerijska vatra, a 27. decembra u 7 sati i 30 minuta sviran je juriš.
Otpočeo je napad na čitavoj teritoriji. Turci su u noći između 27. i 28. decembra
napustili sva utvrđenja, a ujutru i Pirot pošto su prethodno zapalili magacin baruta, koji
se nalazio u utvrđenju. 28. decembra u 11 sati srpska vojska je ušla u Pirot. U borbi za
Pirot poginulo je 110, a ranjeno 583 vojnika, oficira i dobrovoljaca.

Odmah po oslobodjenju 1878. godine bila je organizovana srpska uprava, a Ceka Krstić,
predsednik pirotske opštine, je u junu 1878. godine sa delegacijom Piroćanaca otišao u
Niš da pozdravi kneza Milana i da srpskoj vladi izrazi zahvalnost naroda pirotskog kraja.
Po obustavi neprijateljstva, 31. januara 1878. godine počeli su opšti pregovori o miru,
najpre u Jedrenu, a zatim i u San-Stefanu. Mirovni ugovor između Rusije i njenih
saveznika sa Portom potpisan je 3. marta 1878. godine u San-Stefanu, ali je odmah bio
kritikovan od strane velikih sila. Po ovom sporazumu Srbija je trebalo da ustupi osvojene
teritorije Bugarskoj, iako su one bile naseljene srpskim življem. Te teritorije su
obuhvatale Pirotski, Trnski i Vranjski kraj. Sanstefanski sporazum nije zaživeo, a na
Berlinskom kongresu, juna 1878. godine delimično su ispunjeni zahtevi Srbije (dobila je
nezavisnost i priključene su joj teritorije pirotskog kraja).

[kojica]

Pripajanje Srbiji donelo je Pirotu prve izbore, na kojima je izabrano šest poslanika, srpska
vlada donela je odluke o otvaranju novih škola, postavljen je prvi okružni fizikus dr Janko
Senkijevič. Krajem avgusta 1879. Pirot je posetio knez Milan Obrenović sa suprugom.

Mir nije potrajao dugo. Knez Milan u novembru 1885. godine počinje srpsko-bugarski rat.
Pirot i pirotski kraj su ponovo okupirani, samo ovoga puta od strane Bugaraske.
Međutim, Bugarska je pod pritiskim Austro-Ugarske vratila osvojene teritorije.

Posle 1885. godine nastavlja se na kratko prekinut razvoj Pirotskog kraja. Zanatstvo ima
veliku ulogu u razvoju, a Pitot je na prvom mestu u Srbiji po broju tkača, tabaka, ciglara i
crepara. Ipak najrazvijenije je ćilimarstvo i 1886 je osnovano Ćilimarsko društvo. Već
1887. godine kroz Pirot je prošao prvi voz, završena je Osnovna škola na Pazaru, Radoje
Domanović, Jaša Prodanović i Stevan Sremac su bili profesori pirotske Gimnazije,
otvorena je Pirotska radnička škola i osnovano Pirotsko pevačko društvo »Momčilo« i
Pozorišna družina.

[kojica]

Koliko god dinamičan razvoj Pirota i pirotskog kraja bio, ne može se uporediti sa
razvojem ostatka Srbije i Evrope. Pirot je ipak pre bio vaošica, nego grad. Sve veće
potrebe grada donele su nove zgrade, koje su gradu dale nov izgled.Pomalo je odudarao
akademizam zgrade Gimnazije, građene od 1904. do 1907 godine, ili zgrade Okružnog
suda 1912. godine. Do tada je najveća zgrada bila zgrada Rabenovog zdanja koje je
sazidano još 1883. godine Grad se još borio sa isušivanjem bara i regulacionim planom
Tijabare i Pazara.

Pirot nije bio nepoznat. Kosta N. Kostić, profesor pirotske Gimnazije, je počeo da
izučava istoriju Pirota. On je 1912. godine na stranicama prve sveske Glasnika Srpskog
geografskog društva objavio rad pod naslovom Pirot, koji je privukao pažnju mnogih
naučnika. O pirotskom govoru piše Aleksandar Belić, a Vladimir Nikolić proučava narodni
život pirotskog kraja. Njegovo delo iz Lužnice i Nišave, napisano 1910. godine, štampala
je Srpska akademija nauka.

Iz sveta u Pirot dolaze novotarije – prvi bioskop i prvi automobil.
U XX veku ukazuje se na izrabljivanje radne snage, pa se i u Pirotu organizuje sindikat i
radničko udruženje. Pirotsko radničko društvo nastalo je već 1902. godine po ugledu na
Beogradsko radničko društvo nastalo godinu dana ranije.

[kojica]

Prvi balkanski rat (1912)

Godine mira nisu potrajale. Posle zaključenja Balkanskog saveza (Srbija, Bugarska, Crna
Gora, Grčka) 17. oktobra 1912. godine objavljen je rat Turskoj. Mobilizacija je izvršena u
veoma kratkom roku, pa je srpska vojska već 20. novembra završila operacije na svom
bojištu, ali je zbog saveznika nastavila rat protiv Turaka.

Piroćanci su mobilisani u okviru trećeg pešadijskog puka sastavljenog od ljudi iz
pirotskog okruga, koji su se borili u sastavu Moravske divizije drugog poziva u boju kod
Merdara, a kasnije učestvovali u oslobađanju Prištine i Kosova. Oni su učestvovali i u
poznatoj Kumanovskoj bici, koja je bila od presudnog značaja za ishod Prvog balkanskog
rata, i u boju kod Bitolja koji je označio kraj rata. Zbog izdržljivosti i brzine dejstva u
Bitoljskoj bici puk je dobio nazive Gvozdeni i Leteći puk. Njihova ratna zastava
odlikovana je zlatnom medaljom za hrabrost 1912. godine.

[kojica]

Drugi balkanski rat (1913)

Prethodnim ratom nisu rešena sporna pitanja među balkanskim državama. Pitanje
Makedonije, odnosno podele njene teritorije između Srbije i Bugarske, izazvalo je novi
sukob – Drugi balkanski rat. Bugarska je 30. juna napala Srbiju bez objave rata. Druga
srpska armija pod komandom generala Stepe Stepanovića ulogorila se u utvrđenom
pirotskom logoru sa zadatkom da brani pravac Sofija – Pirot – Niš.

Piroćanci iz Trećeg pešadijskog puka učestvovali su u u prvim okršajima. Uspeli su da
odbrane pravac Štip–Veles, zaustave bugarsku vojsku u napredovanju i pređu u
kontraofanzivu. Trećepozivci iz pirotskog kraja su u okolini Pirota obezbeđivali drum
Knjaževac–Pirot. Teške borbe vođene su na padinama Tumbe, Crnog vrha i Čuke. Treći
pešadijski puk je posebno počastvovan od strane Stepe Stepanovića koji ih je sačekao
u Pirotu i za njih imao samo reči hvale. Mir je zaključen u Bukureštu 13. avgusta 1913.
godine.

[kojica]

Prvi svetski rat (1914-1918)

Bugarska je u oktobru 1915. godine napala Srbiju. Na delu fronta koji je zahvatao
opštinu Pirot posebno značajna je bila bitka na Drenovoj glavi. Po naređenju Vrhovne
komande, Borci Trećeg pešadijskog puka povukli su se sa utvrdjenih položaja i odstupili
ka Nišu u noći između 26. i 27. oktobra, tako da je Pirot i pirotska okolina okupirana već
4. novembra.

Zauzeti krajevi Srbije nazvani su od strane Bugara – zapadnim bugarskim pokrajinama, a
stanovništvo u njima – srbizovanim starim Bugarima. Zato je trebalo ukloniti sve što je
podsećalo na Srbiju. Prvi korak bio je deportovanje uglednih pirotskih građana u
Bugarsku i konfiskacija imovine. Veliki broj sveštenika i učitelja je tom prilikom streljan ili
deportovan u Bugarsku. Oni koji su ostavljeni u Pirotu bili su batinani i maltretirani.
Bugarski jezik bio je uveden kao administrativni (zvanični) jezik. Sve knjige na srpskom
jeziku bile su oduzete i spaljene. Tada je uništena i biblioteka pirotske Gimnazije. Ni
vrednosti i relikvije nisu pošteđene – sve što je vredelo odneto je u Bugarsku. Tom
prilikom je odneta Dvostrana ikona iz Poganova i ikonostas. Bugari su zapamćeni u ovom
kraju i po kosturnici u Barju koja je ostala za njima, a u kojoj se nalaze ostaci 500
pobijenih Piroćanaca.