Vetar

[причалица]

Pasati (španski pasati = prevoz, prevođenje; jer su ti vetrovi bili povoljni za plovidbu jedrilica iz Evrope u Ameriku) su vetrovi koji nastaju tako što od pojaseva visokog vazdušnog pritiska između 20° i 40° severne i južne geografske širine, koji su pravilno razvijeni samo iznad okeana i to mnogo izrazitije na južnoj polulopti, vazdušne mase struje sa obe strane prema polutarskom pojasu niskog pritiska. Na severnoj polukugli se javljaju kao severoistočni i istočni vetar, a na južnoj polukugli kao jugoistočni i istočni vetar.

[причалица]

Pasati imaju više meridijanski pravac duvanja na istočnim stranama okeana, dok je pri zapadnim stranama pravac više uporednički, naročito u letnjoj polovini godine odgovarajuće zemljine polukugle. To važi i za ceo Tihi okean i za južni deo Indijskog okeana. Taj sistem vetrova je znatno preinačen u blizini velikih kontinenata, naročito u južnoj Aziji, usled velikih godišnjih kolebanja temperature i vazdušnog pritiska, kao i neposrednog dodira sa Indijskim okeanom, pa je ovde razvijen sistem monsunskih vetrova. Glavno obeležje pasatskih vetrova je njihova postojanost i u pravcu i u jačini. Vetar u tim krajevima duva danima, nedeljama, pa i mesecima gotovo iz istog pravca i sa istom brzinom. Poremećaji su veoma retki u središnim delovima pasatskih pojaseva.

[причалица]

Srednja brzina pasata u njegovim središnim delovima iznosi od 6 - 9 m/s, ali je nekim mesecima manja. Inače, brzina pasatskih vetrova se smanjuje sa bliženjem termičkom ekvatoru, tj. pojasu polutarskih tišina. Pasati imaju najveću jačinu u proleću odgovarajuće zemljine polukugle, a najmanju u suprotnom godišnjem dobu - u jesen. Pasati su, pored toga, srazmerno suvi i prohladni pri vedrom vremenu. Nemaju nikakvu težnju za uzlaznim kretanjem, pa po tome ni za obrazovanje oblaka i padavina. Ali sve to nastupi čim se ispreči neko bregovito ostrvo ili kopno. Ovo prisiljeno uzlazno kretanje, i do srazmerno neznatne visine, uslovljava dovoljno sniženje temperature da bi došlo do kondezovanja vodene pare i do trajne i obilne padavine, pri bregovitim obalama, koja se po tome zove orografska kiša.

[причалица]

Pasati su obično jači u proleće nego u jesen, pa stoga donose u tom vremenu obilnije kiše. Najčešće tipične, pasatske orografske kiše se javljaju na Havajskim ostrvima, ali i na Velikim i Malim Antilima, Zelenortskim ostrvima, Madagaskaru i Ostrvu svete Jelene.

Visina do koje se osećaju pasatski vetrovi vrlo je promenljiva. Severoistočni pasat na Atlantskom okeanu obično vlada do nešto veće visine od 900 metara, ali po neposrednim posmatranjima, ponekad dostiže visinu i do 4000 metara. Treba takođe spomenuti da pojas pasatskih vetrova zauzima više od polovine zemljine površine, ali su oni poremećeni na najvećem delu svoga prostora u blizini kontinenata.

[причалица]

Monsun (arap. je postojani prenos vazdušnih masa u nižim slojevim troposfere, nad određenim oblastima na Zemlji. Imaju suprotan pravac leti i zimi i karakteristični su za Indijski potkontinent i jugoistočnu Aziju.

Monsuni zahvataju veliko prostranstvo kopna i okeana, tj. oni nastaju gde se velike vodene površine graniče sa velikim kopnenim površinama. Monsuni duvaju zimi sa kopna prema okeanu, jer je zimi kopno znatno hladnije od okeana i iznad kopna je viši vazdušni pritisak, tako da je horizontalni gradijent vazdušnog pritiska upravljen od kopna prema moru, odnosno okeanu.

U toku letnje polovine godine okean je hladniji od kopna i gradijent vazdušnog pritiska je upravljen od okeana prema kopnu, te zato vetrovi duvaju od okeana prema kopnu. Pošto vazdušne mase pri ovim strujama prelaze znatna prostranstva, kako u ubinu kopna, tako i iznad okeana, to na pravac monsuna ima uticaja i devijacijska sila. Monsuni na severnoj polulopti skreću od svog prvobitnog pravca udesno, a na južnoj skreću ulevo.

[причалица]

Monsuni se obrazuju na obalama pojedinih okeana kako južne, tako i severne polulopte. Najizrazitiji monsuni obrazuju se iznad Indijskog okeana i južnog dela Azije. Onu u letnje vreme dolaze do Himalaja, a u toku zime polaze od Himalaja. Visina njihovog uticaja je 3 - 4 km. Letnji monsun, koji dolazi sa okeana je vlažan, i prouzrokuje u Indiji velike količine padavina. U periodu letnjeg monsuna u Indiji se izluči 75 - 88 % od godišnje sume padavina, a u Bombaju čak 96 %.

Monsunski vetrovi su slabo razvijeni u oblasti ekvatora, gde je veliko dnevno kolebanje temperature, ali je malo godišnje kolebanje, kako temperature tako i vazdušnog pritiska. Za postanak monsunskih vetrova pogodnije su više geografske širine, naročito tame gde nema jačih stalnih vetrova, kao što su pojasevi subtropskih tišina, tj. granica između pasatskih i zapadnih vetrova.