Veliki ljudi srpskog porekla i Srbije !

[Bisernica]

Srbija je mala zemlja,ali je zemlja velikih ljudi.Ne postoji nijedan segment ljudskog delanja,a da se ne može izdvojiti jedno veliko srpsko ime,ili ime koje dolazi iz Srbije.Za početak,jedno veliko ime srpskog porekla koje dugo vremena nije bilo u žiži interesovanja,čak,veliki broj ljudi nije ni čuo za njegov nemerljivi doprinos svetskoj nauci.Danas su medjutim njegova dostignuća jako važnja u razumevanju meteorologije i klimatskih promena.

[Bisernica]

Milutin Milanković se rodio u Dalju-Slavonija 1879. godine u bogatoj porodici čiji su izdanci imali visoko obrazovanje, među njima je i njegov deda Uroš Milanković, značajni filozof. Milutin je završio srednju školu u Osijeku kao đak generacije. Potom prelazi u Beč gdje je završio studije građevinske tehnike 1902. godine, a samo dvije godine kasnije je i doktorirao.Do 1909. godine radio je u Austrougarskoj carevini kao inženjer, nakon toga vođen patriotskim pobudama prelazi nauniverzitet u Beogradu gde je izabran za profesora racionalne mehanike, nebeske mehanike i teorijske fizike. Godine 1924 izabran je za redovitog člana Srpske kraljevske akademije nauka. Kasnije je bio i potpredsednik ove najviše naučne ustanove, redovni član Nemačke akademije nauka u Haleu, dopisni član brojnih drugih akademija i naućnih institucija.Milanković je po profesiji bio: građevinar, astronom, matematičar, geofizičar, ali iznad svega utemeljivač moderne klimatologije i klimatskog modeliranja. Radeći na problemu uticaja astronomskih faktora na klimu tokom geološke prošlosti zemlje, Milanković je na egzaktan način objasnio periodizacije nastanka, razvoja i povlačenja glacijalnih faza tokom proteklih 600 000 godina. Primenjujući matematički aparat i koristeći predhodna saznanja: Ademara, Krola, Leverijea, Milanković je dokazao da su precezija, promena nagiba ose rotacije i ekscentrična putanja Zemlje oko Sunca dominantni dugoročni faktori na promenu klime u geološkoj prošlosti.On, međutim, nije samo po tome poznat. Njegovo delo “Kanon osunčavanja zemlje i njegova primena na problem ledenih doba" pretstavlja najznačajnije delo srpske nauke u 20-om veku, ali najvažnije je bilo to da su se Milankovićevi proračuni pokazali potpuno ispravnim ( proračun količine osunčavanja i srednje godišnje temperature Marsove površine i donjeg sloja njegove atmosfere dokazan je kasnijim kosmičkim istraživanjima ).
Njegova knjiga “Kroz vasionu i vekove" spada među najlepše knjige za popularizaciju nauke. On je sam tu knjigu nazvao “Popularna astronomija”. Napisao ju je originalno u vidu pisama dragoj prijateljici. Toj dragoj prijateljici on je na zanimljiv način objasnio sve značajne pojmove ne samo iz astronomije nego i iz drugih problema vezanih za nebeska tela, geologiju i uopšte ,istoriju nauke. Treba spomenuti njegove “Uspomene" koje je objavila SANU. Za vreme okupacije Nemci su izdali pet naučnih knjiga, a izdavač je bio Jugoistok. Jedna je bila “Popularna fizika", zatim knjiga o geologiji “Tajanstvena zemlja�, zatim udžbenik o biologoiji i među njima Milankovićevo delo “Kroz vasionu i vekove". Sada neki zameraju što je on za vrijeme rata izdavao tu knjigu, mada je poznato da je ona izašla još 1927. godine, kao publikacija “Matice srpske". Napisao je više dela iz oblasti istorije nauke i knjigu“Uspomene, doživljaji i saznanja". Objavio je više od 100 radova različitog karaktera na srpskom i nekim drugim jezicima, najviše na nemačkom.
Milankovićev kalendar je do sada najpreciznije urađen kalendar. Gregorijanski je sadržavao dva krupna nedostatka: za godinu je uzimano da ima 365+ 1 dana i da 235 lunarnih meseci predstavlja tačno 19 solarnih godina. Milanković je svoj kalendar bazirao na anuliranju tadašnjih 13 dana, novi kalendar je doveden na isti datum kao i gregorijanski, prestupne godine mogu biti one koje su deljive sa 4 bez ostatka, a sekularne godine biće samo onda prestupne ako njihov broj vekova kada se podeli sa 9 daje ostatak 2 ili 6. Sve ostale sekularne gosine su proste, što daje potpunu preciznost do 2800-te godine, odnosno do tada ne može biti nikakvnog razmimoilaženja sa sadašnjim gregorijanskim kalendarom. Ovako koncipiran Milankovićev kalendar treba korigovati tek posle 28 800- te godine, ali nažalost, ni do današnjeg dana iako je u suštini prihvaćen na Svepravoslavnom kongresu 30-og maja 1923. godine u Carigradu, nikada nije zaživeo.Milankoviće je istovremeno i jedan od tvoraca tektonike ploča koja se intezivno primenjuje u geologiji. Na nagovor klimatologa Kepena i geofizičara Vegenera, koga smatraju ocem te nove teorije, razradio je numeričku sekundarnu putanju polova rotacije čime je dokazao da je položaj kontinenata u geološkoj istoriji bio bitno drugačiji od sadašnjeg, odnosno da su se one neminovno tokom vremena kretale. Znatno kasnije moderna geofizička merenja, satelitska geodezija i radiosignali potvrdili su tačnost ovih navoda.Milutin Milanković je svakako naučni genije koga je svet definitivno priznao 10.12.1976. godine kada su u časopisu “Nauka" objavljeni konačni rezultati obimnog petogodišnjeg projekta, a čiji je osnovni zadatak bio da da odgovor na pitanje jesu li Milankovićevi proračuni bili tačni ili ne. Kada je potvrđeno da su varijacije zemljine orbite ustvari pesmejker ledenih doba sve dotadašnje sumnje su raspršene, a geniju je konačno priznato zasluženo mesto u naučnoj eliti. Milanković je postao predmet intezivnog izučavanja timova stručnjaka, jer je njegov rad duboko zadirao u probleme ne jedne već više naučnih disciplina.
Simpozijum “Milanković i klima" organizovan je 1982. godine u Palisadu (SAD) na kome je učestvovalo preko 90 najeminentnijih naučnika iz celog sveta. Sve njih okupljalo je ime i delo genija, ali i široka mogućnost daljnjeg usavršavanja i istraživanja kada je u pitanju interakcija Sunce-Zemlja i svi drugi prateći efekti. Koliko se u svim tim naučnim delatnostima prikrivaju i drugi elementi neka posluži činjenica da je za pomenuti skup izuzetno bio zainteresovan NATO, jedan od donatora.
Godine 1988 u Peruđi (Italija) organizovan je naučni skup pod nazivom “Ciklostratigrafija"na kome je zvanično promovisana nova istraživačka metoda koja u osnovi ima Milankovićeve cikluse osunčavanja, a koje u ritmičkim smenama slojeva stena detektuje hladnije i toplije cikluse kroz koje je prošla naša planeta.
Valja naglasiti da su se dela Milutina Milankovića iz oblasti istorije nauke odlikovala specifičnim pristupom po kome se on može oceniti kao prvi moderan istoričar prirodnih nauka u našoj sredini. Taj deo njegovog opusa do sada nije istraživan niti potpunije ocenjivan.U središtu Milankovićeve sheme nauke su matematičke nauke. On je bio potaknut stavom Imanuela Kanta da u svakoj posebnoj nauci ima toliko prave nauke koliko je u njoj zastupljena matematika.U svojim opšte naučnim tezama Milanković sledi prirodno-naučne tradicije, njutnovske ideje, ideje drugih mislilaca o kosmosu kao mehanizmu koji je određen izvesnim zakonitostima i u tom pogledu on se razlikuje od svog predhodnika, dede Uroša Milankovića. Njegov istraživački duh je bio zaokupljen konkretnim fenomenima, izučavajući konkretne i vrlo različite fenomene, tragao je za opštim relacijama i zakonima manifestovanja tih fenomena. Danas se u svetu, nažalost, Milankovićevo delo mnogo više proučava nego u njegovoj rođenoj zemlji gdje je živeo i neumorno radio skoro pola veka. Do sada na našem tlu nije finansiran niti jedan jedini projekat kojim bi se istraživali Milankovićevi ciklusi osunčavanja, iako je poznato da je po svojoj strukturi to zadatak, prije svega, od multidisciplinarnog značaja. Zašto je Milanković u svojoj zemlji tako malo “interesantan”, još u velikoj meri prepušten pojedincima, pitanje je koje traži hitan odgovor. Milanković je nacionalno bogatstvo i kao takav morao je imati svoje zasluženo mesto. Medalju “Milutin Milanković" evropsko geofizičko društvo redovno dodeljuje od 1993. godine na svojim godišnjim skupštinama, a kod nas se i ne razmišlja o pokretanju slične. Opravdano je pitanje čiji je onda Milanković.
Milanković je umro 12.12.1958. godine. Za sobom je ostavio niz udžbenika, posebno su bili koričeni oni iz nebeske mehanike koju je držao na Beogradskom univerzitetu od svog dolaska 1909. godine pa sve do penzionisanja 1955. godine. Dugi niz godina negovao je lepu reč i zato dela kao što su: “Istorija astronomske nauke", “Kroz carstvo nauka", “Tehnika u toku davnih vekova" i “Nauka i tehnika tokom vekova" predstavljaju najlepše naučne tekstove na našim jezicima, a roman “Kroz vasionu i vekove" postao je njegov zaštitni znak. Danas mu svi priznaju da je najveći putnik kroz prostor i vreme. Njegovi memoari “Uspomene doživljaji i saznanja" u potpunosti oslikavaju kakav je Milanković bio i kao čovek i kao naučnik.
Može se uočiti još nešto: Milanković je jedan od najcitiranijh naučnika sa ovih prostora, a kada se pažljivo osmotri indeks citiranosti uočava se da je tokom vremena stalno u porastu. Zato treba reći nešto pto se nedvosmisleno nameće:



Milanković je uzorao nebesku brazdu pri kraju drugog, a rezultate tog rada požnjećemo u trećem milenijumu.